223428120

155

Recenzje

zagadnień, tu omówionych, być może warto wspomnieć o refrakcji i dyfrakcji fal (przede wszystkim na podstawie prac H. L a c o m b e’a z lat 1949 i 1952), o falach długich i samotnych, o masach wodnych i ogólnej cyrkulacji wód oceanicznych.

W końcowym posłowiu autor, reasumując swe rozważania, wskazuje, że do czołowych osiągnięć oceanografii w ostatnich 15 latach należy zaliczyć:

1.    Opracowanie techniki wydobywania z większych głębin oceanicznych długich kolumienek z próbkami osadów dennych.

2.    Poznanie mechanizmu powstawania długich fal morskich, a w szczególności fal „meteorologicznych” (o okresie 2—5 minut).

3.    Wykrycie za pomocą batyskafów i tzw. pływaków Swallowa istnienia prądów w pobliżu dna morskiego i na wszystkich głębokościach, co pociągnęło za sobą konieczność poddania rewizji dotychczasowych hipotez co do głębokowodnej cyrkulacji wód oceanicznych.

Na zakończenie autor wspomina o dużym rozwoju oceanograficznych prac teoretycznych, których wyniki niestety nie mogły być uwzględnione w omawianej książce. Unikanie przez autora korzystania w treści pracy z jakichkolwiek wzorów matematycznych należy zaliczyć zarówno do jej wad, jak i zalet: z jednej strony pozbawiło to czytelnika możności głębszego zapoznania się z całym szeregiem zagadnień współczesnej oceanografii, z drugiej zaś — umożliwia przestudiowanie pracy osobom nie mającym dostatecznego przygotowania matematycznego.

Mimo tego, że pisana ona była głównie z myślą o uzupełnieniu wyżej wspomnianego Traite (i stąd pewna fragmentaryczność w ujęciu poszczególnych zagadnień), omówiona praca może być z pożytkiem przestudiowania również przez osoby, nie zapoznane z treścią Traite, tym bardziej, że jest napisana bardzo prostym stylem. Praca zasługuje na szczególną uwagę nauczycieli geografii, początkujących oceanografów i w ogóle miłośników wiedzy o morzu.

Ananiasz Rojecki

Atlas istorii gieograficzeskich otkrit' i issledowanii. Gławnoje Uprawlenije gieodeziji i kartografii MB SSSR. Moskwa 1959.

W roku 1959 ukazał się nowy radziecki atlas opracowany przez zespół pod przewodnictwem prof. Saliszczewa.

Wydawnictwo to jest przeznaczone przede wszystkim dla studentów i nauczycieli, jako pomoc do historii odkryć i do nauki o mapie. Bogata treść Atlasu (80 tablic i 128 kartoników na 92 stronach formatu 33,5 X 24 cm) i przystępna cena (30 zł) zachęcają do zastanowienia nad wykorzystaniem Atlasu w naszej praktyce pedagogicznej.

Układ tablic Atlasu jest chronologiczny, ugrupowano je według czterech okresów; 1) okres starożytny (do końca okresu niewolnictwa); 2) wieki średnie (feuda-lizm); 3) czasy nowożytne (kapitalizm) — do roku 1917; 4) czasy współczesne — od roku 1917 do 1959.

Rzuty kartograficzne (dobrane przez G. A. G i n z b u r g a) zastosowane są trafnie, z wyjątkiem sieci stożkowej prostej dla dwu map obszarów znanych narodom Bizancjum w VI—VII w. i Azji Środkowej w X—XI w. Sieć niepotrzebnie przewiększa północną Afrykę, która na tych mapach ma bardzo ubogą treść.

Szlaki podróży przedstawiono na mapach o bardzo różnych podziałkach. Dla 57 map i 46 kartonów wprowadzono aż 29 podziałek, począwszy od 1:300 000 000 aż do 1:3 500 000. Najczęściej powtarza się podziałka 1:30 000 000 — 8 map (w spisie rzeczy omyłkowo podano przy mapie podróży Mikłucho Makłaja podziałkę 1:30 000 000, podczas gdy na mapie figuruje podziałka 1:35 000 000).