2711905744

205

Ośrodki zarządzania w polskiej gospodarce

Znaczenie pierwszej „pięćsetki” w Polsce jest dość istotne, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że przychody tej grupy w wysokości około 540 mld zl w 2000 r. stanowiły 57% przychodów wszystkich przedsiębiorstw w Polsce (Lista 500,2001). W porównaniu do PKB było to 77% (obliczenia własne).

W badaniach analizowano rangę danej miejscowości na podstawie zsumowanej wielkości przychodów. Tym samym przyjęto uproszczone założenie, że władza gospodarcza jest proporcjonalna do wielkości zarządzanych środków finansowych.

Wielkość przychodów poszczególnych przedsiębiorstw wynika z wielu przyczyn. Najogólniej przedsiębiorstwa można podzielić na takie, które już przed 1989 r. zajmowały dominującą i często monopolistyczną pozycję (np. Telekomunikacja Polska SA, Bank Pekao BP, Polskie Koleje Państwowe, PZU, wiele zakładów przemysłowych) oraz takie, które szybko rozwinęły się z małych przedsiębiorstw (głównie produkcyjnych i handlowych, np. Bartimpex Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego SA) lub powstały od nowa, m.in. dzięki wprowadzeniu mechanizmów rynkowych w gospodarce (np. Agora SA). Znaczna część przedsiębiorstw powstała w wyniku napływu kapitału zagranicznego i inwestycji (np. Metro AG, Makro Cash & Carry Poland SA, Volkswagen Motor Polska sp. z o.o.).

Niestety nie udało się dokonać porównania rozmieszczenia głównych siedzib z początkiem lat 90., przede wszystkim ze względu na brak rzetelnych, wyczerpujących i porównywalnych danych (porównanie z lat 1991-1995 w pewnym zakresie przedstawił B. Wyżnikiewicz, 1997). Nie przeprowadzono także badań ankietowych lub kwestionariuszowych, które mogłyby być szczególnie pomocne przy wyjaśnieniu motywów lokalizacji głównych siedzib przedsiębiorstw, szczególnie powstałych po 1989 r.

Prezentowana analiza, po przyjęciu wyżej wymienionych uproszczonych założeń metodycznych, ma przede wszystkim walor faktograficzny, ukazujący strukturę przestrzenną i regionalną funkcji kontrolnej w polskiej gospodarce. Badanie można zatem traktować jako pewien punkt wyjścia do dalszych opracowań na temat uwarunkowań stanu i przemian „przestrzeni zarządzania” w Polsce.

Przychody i rodzaj działalności

Największym przedsiębiorstwem według przychodów z całokształtu działalności był w 2000 r. Polski Koncern Naftowy Orlen SA (tab. 1), powstały w 1999 r. z połączenia Petrochemii Płock SA, największej polskiej rafinerii i producenta petrochemi-kaliów oraz Centrali Produktów Naftowych CPN SA, głównego krajowego dystrybutora paliw. Kolejne miejsca zajęły Telekomunikacja Polska SA i Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA. Przychody pierwszych 10 przedsiębiorstw stanowiły 21,7% przychodów całej „pięćsetki”, a przychody pierwszej „setki” - 62,9% (tab. 2). Ogólnie biorąc, rozkład przychodów charakteryzuje się wybitnie dużą koncentracją wielkich przedsiębiorstw (ryc. 1).