274844346

ROSYJSKIE ŚRODOWISKA NAUKOWE WOBEC KWESTII UPADKU IMPERIUM    159

cji cech kulturowych i etnicznych (socjo-psychologicznych); uwarunkowania geopolityczne i wyznaniowe⁶⁴. Są one w wypadku tzw. podmiotów przygranicznych, narodów mających część swego etnosu w państwach sąsiednich dodatkowo wzmacniane przez sąsiadów — o co oskarża się wszystkie, poza Norwegią, państwa graniczące z Rosją⁶⁵. Co ciekawe, w wypadku narodów nierosyjskich często ich dążenia separatystyczne popierają miejscowi Rosjanie — np. w wypadku Ufy aż 34%, w wypadku Jakucji — około 20%⁶⁶.

Wśród regionów przejawiających najbardziej radykalne tendencje separatystyczne wymienia się: ze względu na dominujący czynnik narodowy⁶⁷ — Tatarstan, Baszkortostan (Baszkirię), Tuwę i Dagestan; ze względu na dominujące korzystne zewnętrzne uwarunkowania gospodarcze (głównie bilans handlu i kooperacji) — Obwody Kaliningradzki, Amurski i Sa-chaliński, Kraje Przymorski i Chabarowski; ze względu na wiodącą rolę miejscowych bogactw naturalnych — Korni, Sachę (Jakucję) oraz Okręgi Autonomiczne Jamało-Nieniecki, Chanty-Mansijski i Tajmyrski (Dołgano-Nieniecki)⁶⁸. Mimo wrogiej etnosowi rosyjskiemu bieżącej polityki władz tych regionów, wielu miejscowych Rosjan uznaje, iż mają w nich — jako na ogół elita intelektualna, kulturalna, inżynieryjno-techniczna — znacznie lepsze szanse na przyszłość niż w Rosji (poza trudno dla nich dostępnymi Moskwą i St. Petersburgiem).

Według innych ekspertów, problem tendencji odśrodkowych w Rosyjskiej Federacji jest przesadnie eksponowany. Wyliczają oni, iż w momencie rozpadu ZSRR nierosyjska część ludności Rosyjskiej Federacji sięgała 18,5% i w następnych latach stale malała. Wśród niej tendencje rzeczywiście grożące secesją wykazują tylko narodowości Północnego Kaukazu, Tuwa i — z pewnymi zastrzeżeniami — Kałmucja, a więc nie więcej niż 2% ludności Rosyjskiej Federacji⁶⁹. W wypadku tendencji odśrodkowych pozostałych „podmiotów federacji”, to jest to li tylko taktyka, walka o wyrwanie Centrum możliwie najwięcej pieniędzy, inwestycji czy innego typu korzyści; a jeśli chodzi o poszczególne osoby — „załapania się na windę kadrową”, która je dowiezie do lukratywnej posady w moskiewskim Centrum⁷⁰.

Zdaniem niektórych ekspertów akademickich proces rozpadu byłego imperium sowieckiego postępuje jednak nadal, ponieważ jest następstwem nieadekwatności aktualnych podziałów geopolitycznych w stosunku do granic zamieszkiwania dominujących etnosów⁷¹. Katalizuje go nawiązujące do czasów carskich dążenie rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej do odgrywania w państwie dominującej roli — ze szkodą dla innych konfesji⁷².

⁶⁴    S. Chenkin, Separatizm w Ross i i, s. 7-11.

⁶⁵    Według publikacji rosyjskich, np. Finlandia prowadzi bardzo aktywną politykę wobec regionów zamieszkałych przez mniejszość fińską i karelską (9 regionów przygranicznych z ludnością ca 7,5 min osób). Podobnie Chiny wobec rosyjskiego Dalekiego Wschodu a Mongolia wobec Buriatii, Tuwy i Obwodu Czyteńskiego. Por.: G. Marczenko, Kakuju Rossiju my obrietajem?, „Oktiabr'”, nr 2, 1995, s. 146-147.

⁶⁶    Rossija: socyalnaja situacyia i mieżnacyonalnyje otnoszenija w regionach, Moskwa 1996, s. 102 (tabela).

⁷ Pomijając Czeczenię, która w poważnych publikacjach traktowana jest jako państwo poza wpływem centralnej administracji rosyjskiej.

G. Marczenko, Kakuju Rossiju my obrietajem, s. 158; S. Chenkin, Separatizm w Rossii, s. 13-14. Zob. też: N. Yakoubo-vski, Separatism o/Rich Regions the Most Dangerous, „OMRI. Russian Regional Report”, 4 XII 1996, vol. 1, nr 15; Nacyonal-noje samosoznanije i nacyonalizm w Rossijskoj Federacyi w naczale 1990-ch godowy Moskwa 1994.

A. Prazauskas, Słagajemyje gosudarstwiennowo jedinstwa, s. 23.

⁷ S. Pawlenko, Nowyj federalizm: intriga i kontrintriga, ,,Pro et Contra”, t. 2, nr 2: Raspad i rożdienije gosudarstw, Moskwa 1997, s. 43.

⁷¹    „Sprawa idzie w tym kierunku, że konflikty narodowościowe doprowadzić mogą do rozpadu państwa rosyjskiego” — A. Zdrawomysłow, S. Matwiejewa, Mieżnacyonalnyje konflikty' vr Rossii i postsowieckim pmstranstwie_y „Issledowanija po pri-kladnoj i nieotłożnoj etnologii”, nr 85, 1995, s. 5.

⁷²    A. Salmin, Paradigma wlasti: jedinstwo u’ mnogoobrazii, s. 82. Jeśli chce się dążyć do odbudowy imperium w granicach byłego ZSRR, dodaje autor, nie można powtarzać jego błędu siłowej asymilacji, czy też kosmopolityzacji obszarów nierosyjskich; należy wprowadzać taką formułę integracyjną, która byłaby możliwa do przyjęcia przez inne etnosy, respektowała ich tradycje i odrębność — tamże, s. 84.