2906543827

124

Ryc. 1. Rogalin. Fragment łąk nadwarciańskich z pojedynczo rosnącymi dębami. Fot. Z. Pniewski

Ryc. 2. Żerowiska larw Cerambyx cerdo L. na starym dębie w Rogalinie. Fot. J. Banaszak

silnych wichrów. Dla przykładu: w ciągu ostatnich 5—6. lat na terenie rejestrowanym padło około dwudziestu dębów, 3—4 rocznie. Przyczyną były niestety również akty wandalizmu, polegające na umyślnym podpalaniu wiekowych drzew. Ostatnio zaś zaczynają zagrażać dębom szkodliwe ścieki pochodzące z rożnych źródeł. Naturalna przyczyna zamierania dąbow nie jest ostatecznie wyjaśniona. Istnieją na ten temat dwa poglądy — nie tyle sprzeczne — co raczej uzupełniające sdę. Według znacznej części autorów piszących na ten temat decydującą rolę odgrywają szkou-niki, zwłaszcza przedstawiciel chrząszczy — Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo L.). Mniejszą rolę przypisuje się wiekowi drzew, gdyż nie przekracza on óOu lat, co nie stanowi jeszcze wieku starczego dla dębów. Bardziej prawdopodobny wydaje się pogląd, iż dęby usychają wskutek obniżania soę poziomu wód gruntowych. Larwy kozioroga natomiast drążą drewno osłabionych, zamierających drzew i nie są bezpośrednią przyczyną, lecz skutkiem objawów zmniejszającej się ach żywotności.

Samice tego najpiękniejszego z naszych chrząszczy składają jaja w szpary kory w dolnej części pnia i wybierają najczęściej dęby stare, stojące w znacznym rozproszeniu i dobrze oświetlone. Larwy, osiągające długość do 9 cm, drążą owalne chodniki o średnicy 15—45 mm i do 100 mm długości. Cykl rozwojowy trwa 3—4 lata. Chrząszcze spotkać można od czerwca na pniach drzew, pożywiające się sokiem wyciekającym z ran. Gatunek ten występuje w całej Europie, szczególnie w południowej.

Larwy kozioroga powodują więc szkody techniczne, jak również otwierają drogę innym owadom i grzybom, mogą zatem przyspieszać proces obumierania cennych drzew. Z drugiej jednak strony, sam kozioróg jest gatunkiem równie zagrożonym i stąd podlegającym u nas ochronie prawnej. Na terenie kraju, poza Rogalinem, ma jeszcze nieliczne, wyspowe stanowiska: w okolicach Warszawy, w Antoninie koło Środy, Czesze wie nad Wartą, Krajkowie pod Poznaniem, Dębinie koło Rawicza, w okolicy Wrocławia, Milicza, Środy SI., Oleśnicy i Oławy. Najrozsądniejszym zatem wyjściem z tej trudnej sytuacji będzie wyjście kompromisowe, jak to proponował Schnai-der (1964), a polegające na stworzeniu możliwości przeżycia i dębom i koziorogom. W tym celu należałoby pewną grupę co cenniejszych dębów poprzez odpowiednie zabiegi odizolować całkowicie od kozioroga a innych czynników szkodliwych, jednocześnie stworzyć również koziorogom odpowiednią bazę, przez wyznaczenie specjalnie na ten cel skupiska drzew zasiedlonych przez chronionego chrząszcza.

Stare dęby przyciągają wiele zwierząt, zwłaszcza owadów, znajdujących tutaj pokarm lub miejsce do gniazdowania, względnie jedno i drugie. Jak podaje Strawiński (1974), z dębami w ogóle (Quercus robur, Q. sessilis) związanych jest ponad 300 gatunków owadów. W dostępnej mi literaturze znalazłem informacje o 85 gatunkach owadów i 2 pajęczakach, znalezionych na dębach rogalińskich. Zasadniczo badane były dotąd tylko chrząszcze (Coleoptera) i błon-kówki (Hymenoptera). Całokształt fauny chrząszczy dębów, porastających łęgi nadwarciańskie, badała Alwdn-Gromadzka (1965), wykazując ogółem 66 gatunków z 24 rodzin, natomiast w samym Rogalinie — 45. Ponieważ ta interesująca praca jtozostaje dotąd w maszynopisie, warto przytoczyć więcej danych. Zatem spośród stwierdzonych w Rogalinie cnrząszczy są gatunki pospolite i występujące masowo, jak: Elater pomorum Hbst., Phymatodes testaceus L., Liopus nebulosus (L.), Scolytus intricatus Ratz., bądź uważane za rzadkie, a bardzo liczne na badanych dębach: Plagionotus detritus L., Tenebrio opacus Duft.,

czy właśnie Cerambyx cerdo L. Do szczególnie interesujących należą: Orthopleura sanąuinicollis F., Eu-rythyrea ąuercus Hbst. i Xylotrechus arvicola 01iv., podawane dotąd tylko z nielicznych stanowisk w naszym kraju i oprócz pierwszego nie notowane w Wielkopolsce. Orthopleura sanąuinicollis żyje na niewielu stanowiskach w Europie południowej i środkowej, wyłącznie na bardzo starych dębach, zwłaszcza zaatakowanych już przez kozioroga. Natomiast Eu-rythrea ąuercus to południowy gatunek, żyjący również w starych dębach, a w Polsce stwierdzony dotychczas tylko w Białowieży.

Większość omawianych chrząszczy odżywia się mniej lub bardziej rozłożonym drewnem lub korą. W drewnie twardym stwierdzone zostały, prócz larw kozioroga, następujące gatunki -.Plagionotus detritus L., Xylotrechus arvicola 01iv., Xyleborus monographus F. oraz przedstawiciele Anobiidae i Lymexylonidae. Mniejsza część żywi się innymi stawonogami i resztkami organicznymi, a jeszcze inne tylko grzybami. Wiele gatunków obserwować można na korze, tj. po wylęgu, kopulujące lub składające jaja. Żerują tutaj

jedynie te, których pożywieniem jest sok wyciekający