2910489417

106

uczuciowy mają obserwacje gry miłosnej „rodziców”. To oczywiście nie obchodziło większości parlamentarzystów, bo wolność człowieka jest sacrum, któremu nie wolno uchybić.

Okazuje się, że można nie wierzyć w duchy, czary ani tajemne siły, a przyjmować postawę magiczną, której centrum to odpowiednio spreparowana idea, skądinąd godna szacunku, pełniąca tu rolę nienaruszalnej świętości. Tego rodzaju postawy magiczne są niezwykle trudne do zidentyfikowania, gdyż z pozoru przypominają zwykłe ludzkie postawy, zawierające składnik racjonalny oraz uczuciowy. W odróżnieniu jednak od tamtych charakteryzują się nadmiernie wybujałym składnikiem afektywnym, który zakłóca racjonalne myślenie, prowadząc do przekonania o ich uniwersalizmie, ponadczasowości czy szczególnie wysokiej wartości moralnej.

Wszyscy w mniejszym lub większym stopniu jesteśmy podatni na zewnętrzne wpływy zaszczepiające i rozwijające w nas postawy magiczne. Ludzki umysł to nie komputer przetwarzający informacje. Posiadamy uczucia, wpływające na całą resztę naszej psychiki, a w szczególności na nasz umysł. Dlatego też nie zawsze potrafimy się obronić przed manipulacją, czyli wpływaniem na naszą osobowość bez naszej wiedzy i zgody. Najczęściej prześladowca, który nami manipuluje, czyni to poprzez wpływanie na nasze uczucia. Odwoływanie się bezpośrednio do umysłu może bowiem zakończyć się porażką, gdy ofiara wykaże dostateczny poziom inteligencji.

Techniki manipulacji są dosyć proste i mają historię dłuższą niż nauka psychologii. Niektóre z nich stosują nawet małe dzieci, aby wymusić coś na rodzicach. Manipulacja na skalę masową wymaga jednak więcej inwencji i wysiłku. W przybliżeniu wygląda to tak: zanim prześladowca przystąpi do właściwych działań, stara się korzystnie zaprezentować wybranym ofiarom — bądź to jako

Psychologia

mędrzec, bądź bohater albo doradca, opiekun — słowem człowiek godny zaufania. W odczuciu społecznym jest to jednostka obdarzona charyzmą, szczególnym darem, stanowiącym rację jej dalszego postępowania. Może wy dawać się dziwne, że tak naprawdę ów charyzmatyk niekiedy okazuje się prymitywnym cwaniakiem, chamem, oszustem, albo pedofilem, a otoczenie tego nie zauważa. Pamiętajmy jednak, że ludzie spostrzegają w innych raczej to, co chcą spostrzec, niż to, co jest widoczne na pierwszy rzut oka. Fachowa autoprezentacja maskuje skutecznie te wymienione wyżej „drobne” wady, poprzez w zbudzenie nadziei na lepsze jutro, uwolnienie od kłopotów — ogólnie: nadziei na jakąś formę wybawienia. Kamuflaż jest tym skuteczniejszy, im wyższy jest stopień frustracji społecznej, a zatem oczekiwania na jakiś cud, który położy kres uciążliwościom życia. Jeżeli wstępny etap zakończył się sukcesem, to prześladowca — manipulator może zastosować wiele szczegółowych sposobów z zasobów psychotechnik sygnowanych nazwą „inżynieria behawioralna”. Przede wszystkim on sam, nierzadko z zespołem współmanipuiatorów, usilnie pracuje nad zmianą znaczenia słów i całych wyrażeń językowych w celu nadania jednym pozytywnych, a innym negatywnych konotacji. Pozytywne uczucia budzą w nas idee skojarzone na przykład z przymiotnikami: naukowy, nowoczesny, humanistyczny, podmiotowy. Cokolwiek by to było, jeśli jest „humanistyczne”, to musi być (w domyśle) dobre. Uczucia negatywne powstają w nas, gdy jakakolwiek idea jest określona jako przestarzała, upraszczająca, technokratyczna, niedemokratyczna, niesprzyjająca rozwojowi. W praktyce doświadczeni prześladowcy stosują bardziej finezyjne zabiegi na słowach. W latach 70. ubiegłego stulecia ktoś zaproponował, aby siedziba Telewizji Polskiej mieściła się na ulicy Jana Pawła Woronicza, a nie jak dotąd tylko Pawła Woronicza. Niechęć społeczna do telewizji była jednak zbyt wiel-