2705149663

RECENZJE

THE LIYER AND ITS DISEASES (Wątroba i jej choroby)

Red. F. Schaffner, S. Sherlock, C. Loovy. str. 353, ryc. 159, tbl. 40, Wyd. XII. Nakł. G. Thieme, Stuttgart 1974

Omawiana monografia wydana została dla uczczenia 70-lecia urodzin znanego hepatologa Hansa Pop-pera i napisana przez liczne grono jego wybitnych uczniów i współpracowników pochodzących ze wszystkich kontynentów. Piękny to i pożyteczny sposób szacunku i hołdu składanych swemu nauczycielowi.

Zainteresował mnie w tej książce rozdział o zespole wątrobowo-nerkowym. Jego treść skłoniła z kolei do uaktualnienia wiadomości z hepatologii koniecznych dla lepszego zrozumienia pewnych skrótowo podanych w nim stwierdzeń. W ten sposób wciągnięty zostałem do przeczytania całej książki. W dobie mnożenia się subspecjalności taki „skok” w dziedzinę obcą przypomina i potwierdza prawdę o konieczności zapoznawania się z współczesnymi poglądami na mechanizmy wielonarządowych powiązań, poszerza horyzonty, a przez zmianę lektury nawet pobudza do refleksji.

Książka dzieli się na trzy zasadnicze działy. W pierwszym mieszczą się rozdziały o ultrastrukturze wątroby, lyzosomach i proliferacji komórkowej, syntezie białek, antygenie Australia i roli wątroby w metabolizmie leków. Drugi zawiera dane na temat współczesnej diagnostyki chorób wątroby przy pomocy badań enzymów, bilirubiny i bioptatów. W trzecim dziale wreszcie przedstawiono dane kliniczne, anatomo--histopatologiczne, biochemiczne i epidemiologiczne na temat poszczególnych chorób wątroby.

Napisano tę książkę jasno, żywo i ciekawie dzięki czemu bez trudu można ją polecić każdemu interniście i lekarzowi ogólnemu. Jej walory podnosi doskonała szata graficzna, chociaż w tekście sporo jest błędów korektorskich.

Zygmunt Hanicki

EPIDEMIOLOGIA. PODSTAWY I METODY.

Mc Mahoń, B.. Pugh, T. F.

Tłum. J. Indulski PZWL Wars-zawa 1974

W przedmowie do polskiego wydania prof. dr J. Kostrzewski napisał, że „Epidemiologia stała się dyscypliną, której znajomość nie może być przywilejem tylko niewielkiej grupy specjalistów. Znajomość podstaw epidemiologii i prostych metod badania epidemiologicznego powinna obowiązywać każdego lekarza i kadżego pracownika służby zdrowia”. Udostępnienie zatem polskiemu czytelnikowi książki B. McMahona i T. F. Pugha z pewnością stanowić będzie dużą pomoc w opanowaniu podstawowych pojęć i metod, stosowanych współcześnie w badaniach epidemiologicznych, tym bardziej, że jest to jeden z najbardziej kompetentnych poaręczniKów na ten temat w skali światowej. Autorzy dzieła są nie tylko wybitnymi znawcami epidemiologii ale także doświadczonymi nauczycielami tego przedmiotu w Szkole Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Harvard.

Już przegląd samego spisu treści książki pozwala wnosić, że nie jest to podręcznik przeznaczony w zasadzie dla osób początkujących, dążących do szybkiego zdobycia ogólnego poglądu o metodzie badań epidemiologicznych. W zamierzeniu autorów podręcznik jest raczej przeznaczony dla szkolenia podyplomowego i jest próbą przedstawienia w sposób systematyczny i szczegółowy wszystkich elementów badania epidemiologicznego. Będzie on stanowił cenne źródło wiedzy dla osób, które w jakiejś mierze albo same wykonują badania albo korzystają w swojej pracy z wyników badań epidemiologicznych.

Książka obejmuje 14 rozdziałów omawiających definicje i podstawowe pojęcia epidemiologii, koncepcje przyczynowości, mierniki częstości występowania chorób, źródła danych o stanie zdrowia populacji oraz strategię i metody badań. W podręczniku znajduje się wiele przykładów i ilustracji z różnych badań epidemiologicznych oraz obszerne piśmiennictwo, które okaże się na pewno pożyteczne dla niejednego czytelnika, głębiej zainteresowanego przedmiotem. Układ książki jest przejrzysty, ale niektóre zagadnienia zostały przedstawione przez autorów w sposób niejasny. Niedokładnie przedstawiono np. definicje mierników stanu zdrowia. Bardzo niejasne są definicje wskaźnika, współczynnika, chorobowości punktowej i okresowej. W części poświęconej strategii badań epidemiologicznych w sposób niezbyt zrozumiały omówiono zalety i wady badań retrospektywnych i prospektywnych dla ustalania zależności przyczynowo-skutkowych. Niektóre tezy autorów są tu dość dyskusyjne jak np. pogląd wyrażony na stronie 30-ej, że badanie przekrojowe może być właściwym sposobem analizy współzależności między grupą krwi a jednostką chorobową. W badaniach naukowych na temat etiologii schorzeń istotnym jest określenie ryzyka zachorowania w grupach osób różniących się ekspozycją na domniemany czynnik etiologiczny. Wykładnikiem tego ryzyka jest współczynnik zapadalności, który nie może być obliczony jednak w badaniu przekrojowym, które jest przecież badaniem jeanoczasowym. Jeśli nie można określić ryzyka zachorowania, próby wyciągania wniosków o współzależności występujących zjawisk nie są w żadnym razie uzasadnione.

Trudno byłoby się również zgodzić z autorami w miejscu, gdzie przypisują zbyt duże znaczenie badaniom typu case-control study w metodyce badań epidemiologicznych. Autorzy dużo miejsca poświęcają zagadnieniom związanym z klasyfikacją stanu zdrowia populacji, natomiast nie poruszają nie mniej istotnego zagadnienia jaką jest sprawa klasyfikacji czynników środowiskowych dla potrzeb badań epidemiologicznych. Są to sprawy bardzo trudne, ale nie sposób ich pominąć. W rozdziale poświęconym badaniu chorobowości nie omówiono w sposób wyczerpujący takich źródeł informacji o stanie zdrowia ludności jak statystyki szpitalne, dane o absencji chorobowej.

Tłumacz książki doc. dr hab. Janusz Indulski stanął przed bardzo trudnym zadaniem przyswojenia naszej literaturze książki B. Mc Mahona i T. F. Pugha. Zadanie to uważam za bardzo trudne przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze podręcznik nie jest napisany łatwym językiem angielskim, po drugie szereg pojęć, którymi posługują się autorzy nie zostało dotąd jeszcze przyswojonych polskiemu piśmiennictwu i nie mamy jednoznacznych odpowiedników terminologicznych. Tłumacz nie uniknął też błędów, wynikających z możliwości różnej interpretacji oryginalnego tekstu lub wyboru niewłaściwego polskiego słownictwa.

Przykładem pierwszego rodzaju błędów może być cytat (strona 92, 23-ciu wiersz od góry) — „Błąd pomiaru może pojawiać się w postaci pozornych związków na różnych poziomach”. W oryginale czytamy (strona 132, 1-szy wiersz od góry) — Measurement er-

624

PRZEGLĄD LEKARSKI 1975 32 Nr 7