90 D. Kałka i wsp.
Wiek a efekty długoterminowego treningu kardioIogicznego
u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca
DARIUSZ KAA
KA1, MAA
GORZATA SOBIESZCZAŃSKA2, WOJCIECH MARCINIAK3, LESZEK MARKUSZEWSKI4,
ALEKSANDRA POPIELEWICZ-KAUTZ1, ARYSTOFANES BĄK1, JOLANTA KORZENIOWSKA3,
LESA
AW RUSIECKI2, JACEK JANCZAK3, JERZY ADAMUS3
Centrum Medycyny i Rehabilitacji  Medar we Wrocławiu: 1Dział Rehabilitacji Kardiologicznej, kierownik: dr med. D. Kałka; Akademia Me-
2
dyczna we Wrocławiu: Katedra i Zakład Patofizjologii, kierownik: dr hab. med. W. Pilecki; Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie:
3 4
Klinika Kardiologii CSK MON, kierownik: dr hab. med. J. Adamus; Uniwersytet Medyczny w A
odzi: Szpital Uniwersytecki nr 2, Klinika
Kardiologii Interwencyjnej i Kardiodiagnostyki, kierownik: dr med. L. Markuszewski
Wiek a efekty długoterminowego treningu kardiologicznego Age and effects of long-term cardiac training in patients
u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca with ischemic heart disease
Kałka D.1, Sobieszczańska M.2, Marciniak W.3, Markuszewski L.4, Kałka D.1, Sobieszczańska M.2, Marciniak W.3, Markuszewski L.4,
Popielewicz-Kautz A.1, Bąk A.1, Korzeniowska J.3, Rusiecki L.2, Popielewicz-Kautz A.1, Bąk A.1, Korzeniowska J.3, Rusiecki L.2,
Janczak J.3, Adamus J.3 Janczak J.3, Adamus J.3
1
Centrum Medycyny i Rehabilitacji  Medar we Wrocławiu: Dział Medicine and Rehabilitation Centre  Medar , Wrocław, Poland: 1De-
Rehabilitacji Kardiologicznej; Akademia Medyczna we Wrocławiu: partment of Cardiac Rehabilitation; Medical University of Wroclaw,
2
Katedra i Zakład Patofizjologii, e-mail: [e-mail]; Poland: 2Department of Pathophysiology,
Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie: 3Klinika Kardiologii CSK e-mail: [e-mail]; Military Institute of the Health Se-
MON; Uniwersytet Medyczny w A
odzi: Szpital Uniwersytecki nr 2, rvice in Warsaw, Poland: 3Department of Cardiology, Central Clini-
4
Klinika Kardiologii Interwencyjnej i Kardiodiagnostyki cal Hospital of the Ministry of National Defense; Medical University
of Lodz, Poland: University Hospital No. 2, 4Department of Interven-
tion Cardiology and Cardiodiagnostics
Postępujący z wiekiem spadek wydolnoS
ci fizycznej jest wyrazem to- Ongoing with age decline of physical capacity reflects permanent pro-
czących się nieustannie procesów starzenia się organizmu. Prowadzą cesses of aging occurring in organism. It leads to a successive reduction
one nieprzerwanie do ograniczenia aktywnoS
ci fizycznej, co z czasem of physical activity level, resulting with time in restrictions of independent
powoduje utratę zdolnoS
ci do samodzielnej egzystencji, a to z kolei wy- life ability, which then causes anxiety and progressing social isolation.
wołuje lęk oraz postępującą izolację społeczną. The aim. Evaluation of relation between age and effort tolerance in pa-
Celem pracy była ocena zależnoS
ci między wiekiem a tolerancją wysił- tients with chronic ischemic heart disease and comparison of cardiac
ku u chorych z przewlekłą chorobą niedokrwienną serca oraz przepro- rehabilitation effects in two patient groups at significantly various age.
wadzenie porównania efektów rehabilitacji kardiologicznej dwóch grup Material and method. The study comprised 103 patients (69 males and
chorych znacząco różniących się wiekiem. 34 females) at the mean age of 61.2ą0,8 years. The patients were refer-
Materiał i metoda. Badaniami objęto 103 chorych (69 mężczyzn i 34 kobie- red to rehabilitation because of undergone invasive treatment of IHD,
ty) w S
rednim wieku 61,2ą0,8 lat. Wskazaniem do rehabilitacji było leczenie using CABG (44 pts) and PTCA (48 pts), or acute coronary syndromes
inwazyjne choroby niedokrwiennej serca (CABG u 44 chorych, PTCA u 48 (11 pts). The study group was divided to the two subgroups,  A and  B ,
chorych) lub przebycie ostrego zespołu wieńcowego (OZW u 11 chorych). Z differing significantly (p<0.01) from each other by age.  A group was
grupy chorych wydzielono dwie podgrupy  A i B, różniące się wiekiem w constituted by 30 the youngest patients, with the mean age of 51.6ą0.5
sposób statystycznie istotny (p<0,01). W skład grupy A wchodziło 30 naj- yrs, whereas  B group comprised 30 the oldest patients, with the mean
młodszych chorych, ze S
rednią wieku 51,6ą0,5 lat. Grupę B stanowiło 30 age of 70.9ą0.6 yrs. The examined groups were comparable as to the
najstarszych chorych, ze S
rednią wieku 70,9ą0,6 lat. Badane grupy pacjen- drug treatment, clinical status, echocardiographic parameters and BMI
tów nie różniły się zasadniczo pod względem zastosowanego leczenia far- values. During the observation period no changes in treatment and diet
makologicznego oraz stanu klinicznego, parametrów echokardiograficznych were made. The all patients were subjected to six-month cardiac rehabi-
oraz BMI. W trakcie obserwacji nie wprowadzano zmian ani w diecie, ani w litation, consisting of cycle ergometer training (3 times/week) and gene-
farmakoterapii, które mogłyby mieć wpływ na wyniki badań. Chorych z obu rally improving exercises (2 times/week). The parameters analyzed were
grup poddano szeS
ciomiesięcznej rehabilitacji kardiologicznej, łączącej za- the values of metabolic equivalent (MET) obtained at the initial and the
jęcia na ergometrach rowerowych (3x/tydx
.) z ćwiczeniami ogólnie uspraw- final exercise treadmill test, likewise the delta of MET.
niającymi (2x/tydx
.). W badaniach analizowano wartoS
ci równoważnika Results. For a population of 103 patients with IHD, the negative, statisti-
metabolicznego  osiągniętego we wstępnym i końcowym teS
cie wysiłko- cally significant correlation Pearson s coefficient between age and MET
wym  oraz przyrost równoważnika metabolicznego. values of initial and final exercise tests and insignificant Pearson s coef-
Wyniki. W populacji 103 osób z chorobą niedokrwienną serca uzyskano ficient between age and values of MET delta were obtained. Compari-
ujemny, istotny statystycznie współczynnik korelacji Pearsona między wie- son analysis of the mean MET of initial and final exercise test and the
kiem a wartoS
cią ekwiwalentu metabolicznego wstępnej i końcowej próby mean MET delta did not show any significant differences between the
wysiłkowej oraz nieistotny statystycznie współczynnik korelacji Pearsona both examined  A (young) and  B (old) groups.
dla zależnoS
ci pomiędzy wiekiem a wartoS
cią przyrostu ekwiwalentu meta- Conclusions. In the examined patients with IHD, there were observed a
bolicznego. Analiza porównawcza S
redniego ekwiwalentu metabolicznego negative, significant correlation between age and effort tolerance before
wstępnej i końcowej próby wysiłkowej oraz S
redniej delty ekwiwalentu me- and after the cardiac rehabilitation cycle, and a lack of significant corre-
tabolicznego nie wykazała istotnych różnic między grupą młodszą i starszą. lation between age and delta of effort tolerance. There was found no
Wnioski. U pacjentów z chorobą niedokrwienną serca stwierdzono ujem- considerable difference concerning a delta of effort tolerance between
ną istotną korelację między wiekiem a tolerancją wysiłku przed i po cyklu the patients with IHD falling into the young and the old groups.
rehabilitacji kardiologicznej oraz brak istotnej korelacji pomiędzy wiekiem
a przyrostem tolerancji wysiłku. Nie wykazano istotnych różnic w przyro-
S
cie tolerancji wysiłku pacjentów z chorobą niedokrwienną serca nale-
żących do grupy młodszej i grupy w podeszłym wieku.
Słowa kIuczowe: wiek, rehabilitacja kardiologiczna, choroba nie- Key words: age, cardiac rehabilitation, ischemic heart disease
dokrwienna serca
Pol. Merk. Lek., 2007, XXII, 128, 90 Pol. Merk. Lek., 2007, XXII, 128, 90
Wiek a efekty długoterminowego treningu kardiologicznego u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca 91
Jednym z najistotniejszych problemów demograficznych, na modelu zalecanym przez Polskie Towarzystwo Kardiolo-
dotykających populacje państw uprzemysłowionych jest ujem- giczne [8].
ny przyrost naturalny oraz starzenie się populacji. Szacuje Cykl rehabilitacji kardiologicznej obejmował trening wy-
się, że w Stanach Zjednoczonych do 2030 roku ok. 22% trzymałoS
ciowy na cykloergometrze ERGOLINE (GmbH
mieszkańców, czyli 70mln, będą stanowić osoby powyżej 65 CoKG 72457, Bitz Polska) połączony z ćwiczeniami uspraw-
roku życia [10]. Problem ten dotyka także naszego kraju, w niającymi na sali gimnastycznej lub na powietrzu. Trening
którym przez zaledwie 50 ostatnich lat nastąpiło podwojenie poprzedzony był procedurą diagnostyczną, na którą składa-
wskax
nika staroS
ci z 8,3 w 1950 roku do 16,7 w 2000 roku ły się: badanie echokardiograficzne (Logic 500, General Elec-
[5]. Omawiana sytuacja demograficzna wskazuje, iż potrzeb- tric, USA), test wysiłkowy na bieżni ruchomej (Challenger,
ne są rozwiązania systemowe, zapewniające indywidualne i USA; system EKG Cardio do prób wysiłkowych, Perfekt MD
zbiorowe wsparcie mające na celu zachowanie czynnoS
cio- Rozinn Electronics, New York, USA) i 24-godzinna rejestra-
wej sprawnoS
ci osób starszych. cja EKG metodą Holtera (Rozinn Electronics, New York, USA).
Wraz z wiekiem gwałtownie wzrasta częstoS
ć występo- Rehabilitację kardiologiczną prowadził zespół przeszko-
wania istotnie upoS
ledzających sprawnoS
ć organizmu prze- lony w udzielaniu pierwszej pomocy, a w sali treningowej
wlekłych chorób takich, jak nadciS
nienie tętnicze, otyłoS
ć, znajdowało się standardowe wyposażenie do prowadzenia
zaburzenia gospodarki lipidowej, cukrzyca czy choroba nie- resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
dokrwienna serca. Zwiększenie aktywnoS
ci fizycznej osób Sesje treningowe  w ramach rehabilitacji kardiologicz-
starszych ma na celu modyfikację fizjologicznych czynników nej  odbywały się pięć dni w tygodniu według schematu:
ryzyka oraz poprawę wydolnoS
ci fizycznej, która w tej grupie trzy dni trening rowerowy i dwa dni ćwiczenia ogólno-
wiekowej jest bezpoS
rednio związana ze sprawnoS
cią i sa- usprawniające (naprzemiennie). Obciążenia na rowerach
modzielnoS
cią, stanowiąc fundamentalny warunek determi- zadawane były w 4-minutowych interwałach, narastających
nujący odpowiednią jakoS
ć życia [3, 16]. do połowy czasu trwania treningu, kiedy były największe,
Celem pracy byłą ocena zależnoS
ci między wiekiem a a następnie ulegały redukcji do wartoS
ci wyjS
ciowych i były
tolerancją wysiłku u chorych z przewlekłą chorobą niedo- przerywane 2-minutowymi okresami odpoczynku z utrzy-
krwienną serca oraz porównanie efektów rehabilitacji kar- mywaniem obciążenia rzędu ok. 10 Watt. Obciążenie
diologicznej dwóch grup chorych znacząco różniących się szczytowe treningów początkowych ustalano na poziomie
wiekiem. 50% obciążenia uzyskanego podczas wstępnego testu
wysiłkowego. Obciążenia na cykloergometrze zwiększa-
no najwyżej o 10 Watt dla każdego interwału, co 10 trenin-
MATERIAŁ I METODY gów, przy prawidłowej adaptacji badanego do wysiłku (oce-
na subiektywna i zmniejszająca się tendencja przyrostu
Badaniami objęto grupę 103 chorych (69 mężczyzn i 34 ko- częstoS
ci skurczów serca na szczycie wysiłku). Maksymal-
biety), których S
redni wiek wynosił 61,2ą0,8 lat. Wskazaniem ną wysiłkową częstoS
ć skurczów serca (HRmax) dla każ-
do rehabilitacji było leczenie inwazyjne choroby niedokrwien- dego badanego ustalono na poziomie 50% rezerwy HR (wy-
nej serca (CABG u 44 chorych, PTCA u 48 chorych) lub prze- liczonej podczas testu wysiłkowego na bieżni ruchomej wg
bycie ostrego zespołu wieńcowego (OZW u 11 chorych). Do zmodyfikowanego protokołu Bruce a) ponad wartoS
ć tęt-
badania wybrano jednorodną pod względem zastosowane- na spoczynkowego.
go leczenia farmakologicznego grupę chorych. Wszyscy pa- Trening ogólnousprawniający obejmował: typowe ćwicze-
cjenci z grupy badanej przyjmowali >-blokery, ACEI, aspiry- nia oddechowe oraz ćwiczenia rozlux
niające, rozciągające,
nę i statyny; ponadto 18 chorych przyjmowało diuretyki tia- równoważne, zręcznoS
ciowe i oporowe. Podczas zajęć nie
zydowe, a 6 blokery kanału wapniowego. Leczenie farmako- przekraczano 13-14 poziomu zmęczenia wg 15-stopniowej
logiczne było ustalone i wdrożone na minimum trzy miesiące skali Borga. W trakcie treningu prowadzono stałe monitoro-
przed włączeniem chorych do obserwacji. wanie częstoS
ci akcji serca oraz automatyczny pomiar ciS
nie-
Z grupy chorych wydzielono dwie podgrupy  A i B. W nia tętniczego krwi na początku i końcu każdego interwału.
wyniku podziału, którego kryterium był wiek, uzyskano grupy IntensywnoS
ć ćwiczeń gimnastycznych ustalana była indywi-
chorych istotnie statystycznie różniące się wiekiem (p<0,01). dualnie, z uwzględnieniem stałego monitorowania częstoS
ci
W skład grupy A wchodziło 30 najmłodszych chorych (19 akcji serca za pomocą urządzenia Polar S720i.
mężczyzn i 11 kobiet); ich S
redni wiek wynosił 51,6ą0,5 lat. W obu grupach  na początku i końcu cyklu rehabilitacji
SzeS
ć osób z grupy A przebyło zawał mięS
nia sercowego. kardiologicznej  wykonano limitowaną objawami próbę wy-
Grupę B stanowiło 30 najstarszych chorych (17 mężczyzn i siłkową na bieżni ruchomej wg zmodyfikowanego protokołu
13 kobiet); S
rednia wieku 70,9ą0,6 lat. Dziesięć osób z grupy Bruce'a. We wszystkich przypadkach u chorych zakwalifiko-
B przebyło zawał mięS
nia sercowego. wanych do grupy badanej próby zakończono z powodu zmę-
Badane grupy pacjentów (A i B) nie różniły się zasadni- czenia uniemożliwiającego kontynuację testu.
czo pod względem leczenia farmakologicznego, w którym Oceniano następujące parametry: wartoS
ć ekwiwalentu
stosowano beta-blokery, ACEI, ASA, diuretyki tiazydowe oraz metabolicznego MET (ang. metabolic equivalent) osiągnię-
statyny. W czasie cyklu rehabilitacji nie przeprowadzono istot- tego we wstępnej próbie wysiłkowej (TW1), wartoS
ć ekwiwa-
nych zmian ani w diecie, ani w farmakoterapii, które mogłyby lentu metabolicznego osiągniętego w końcowej próbie wysił-
mieć wpływ na wyniki badań. U żadnego z analizowanych kowej (TW2) oraz wartoS
ć delty ekwiwalentu metaboliczne-
pacjentów nie wystąpiły objawy ubocznych działań leczenia go (,TW = TW2  TW1).
farmakologicznego. Analizie poddano zależnoS
ć tych parametrów od wieku w
Badane grupy nie różniły się także znacząco pod wzglę- dużej populacji pacjentów z chorobą niedokrwienną serca
dem aktualnego stanu klinicznego i parametrów echokardio- oraz przeprowadzono analizę porównawczą ich S
rednich
graficznych (A vs B): EF 56,6ą1,6% vs 58,0ą1,4; LVEDD wartoS
ci pomiędzy grupami A i B.
52,0ą0,1 vs 52,1ą0,14, IMLK 98,3ą5,1 vs 107,8ą4,3 oraz Do analizy statystycznej wykorzystano wyniki przedsta-
wartoS
ci BMI: 29,7ą0,7 vs 28,5ą0,6. Z wywiadu wiadomo, że wione za pomocą S
redniej arytmetycznej i standardowego
żadna z badanych osób nie paliła tytoniu. błędu S
redniej (SEM). W celu porównania S
rednich w obrę-
Z badań wykluczono chorych, którzy podczas testu wysiłko- bie tej samej grupy  przed i po treningu  oraz między obie-
wego lub treningu zgłosili dolegliwoS
ci stenokardialne oraz cho- ma analizowanymi grupami chorych użyto testu t-Studenta.
rych z nieuregulowanym ciS
nieniem tętniczym, istotnymi zabu- JednorodnoS
ć wariancji testowano testem Levene a. Za war-
rzeniami rytmu serca oraz schorzeniami układu oddechowego. toS
ć p znamienną statystycznie przyjęto p<0,05. Korelację
Wszyscy chorzy zostali poddani szeS
ciomiesięcznej, am- badano za pomocą współczynnika Pearsona, badając na-
bulatoryjnej, kontrolowanej rehabilitacji kardiologicznej opartej stępnie jego istotnoS
ć statystyczną.
92 D. Kałka i wsp.
WYNIKI R
rednie wartoS
ci ekwiwalentu metabolicznego wstępnej i
końcowej próby wysiłkowej oraz S
rednią wartoS
ć ich delty
W wyniku przeprowadzenia analizy zależnoS
ci między wie- dla grupy A i B graficznie przedstawia ryc. 2.
kiem a wartoS
cią ekwiwalentu metabolicznego wstępnej i
końcowej próby wysiłkowej w populacji 103 osób z chorobą
niedokrwienną serca uzyskano ujemne współczynniki kore-
10
lacji Pearsona. WartoS
ci współczynników wynosiły odpowied- 8,8
9
nio: -0,196 oraz -0,210. Obydwa współczynniki były istotne
8
2,1
7,1
statystycznie na poziomie p<0,05.
6,7
7
Na ryc. 1 przedstawiono rozkład parametrów i zależnoS
ć
1,5
5,6
6
liniową, opisującą korelację między ekwiwalentem metabo-
licznym wstępnej (TW1) i końcowej (TW2) próby wysiłko- 5
wej na bieżni ruchomej a wiekiem w analizowanej grupie
4
chorych.
3
2
1
p<0,01 p<0,01
18,0
0
najmłodsi (n=30) najstarsi (n=30)
16,0
przed rehabilitacją po rehabilitacji
14,0
Ryc. 2. R
rednia wartoS
ć ekwiwalentu metabolicznego wstępnej i końcowej
próby wysiłkowej oraz S
rednia wartoS
ć ich delty dla grupy młodszej (A) i star-
12,0
szej (B) pacjentów z chorobą niedokrwienną serca
Fig. 2. The mean values of metabolic eqivalent of initial and final exercise
10,0 tests and the mean value of their delta for the younger (A) and the elder (B)
groups of the patients with ischemic heart disease
8,0
OMÓWIENIE
6,0
Postępujący z wiekiem spadek wydolnoS
ci fizycznej jest wy-
4,0 razem toczących się nieustannie procesów starzenia się or-
ganizmu. Do istotnej utraty zdolnoS
ci wykonywania wysiłków
krótkotrwałych o maksymalnej intensywnoS
ci u kobiet docho-
2,0
dzi już po 50 roku życia, natomiast u mężczyzn powyżej 65
roku życia. U przedstawicieli obu płci obserwuje się gwał-
0,0
40 45 50 55 60 65 70 75 80
towny spadek siły i masy mięS
ni szkieletowych. Między 20 a
wiek
30 rokiem życia mięS
nie stanowią 45% masy ciała, natomiast
po przekroczeniu 70 roku życia odsetek ten zmniejsza się do
MET pocz. MET końc.
ok. 27% [17].
Siła mięS
niowa 65-letniej osoby stanowi 75-85% wielko-
y=-0,0707x + 12,559 y=-0,0513x + 9,5991
S
ci osiąganej między 20 a 30 rokiem życia. Spadek siły (ok.
R2 = 0,0441 R2 = 0,0386
1% na rok), w wyniku starzenia się organizmu człowieka, ma
miejsce przede wszystkim z powodu postępującej atrofii mię-
Ryc. 1. Rozkład parametrów i zależnoS
ć liniowa pomiędzy ekwiwalentem
S
ni oraz zmian zachodzących w nerwach obwodowych [2].
metabolicznym wstępnej i końcowej próby wysiłkowej na bieżni ruchomej a
wiekiem pacjentów z chorobą niedokrwienną serca Poza zmianami związanymi z postępującą z wiekiem fi-
Fig. 1. Distribution of parameters and linear relation between metabolic equ-
zjologiczną inwolucją układu mięS
niowego także inne orga-
ivalent of initial and final exercise treadmill tests and age of the patients with
ny i układy podlegają zmianom ograniczającym ich spraw-
ischemic heart disease
noS
ć i wydolnoS
ć. Procesy związane ze starzeniem się, w
połączeniu ze stereotypami zachowań w starszym wieku do-
W wyniku analizy zależnoS
ci między wiekiem chorych  prowadzają do sukcesywnej redukcji aktywnoS
ci ruchowej, a
należących do wyżej wymienionej grupy  a wartoS
cią delty ta wtórnie prowadzi do spadku wydolnoS
ci fizycznej. Zjawi-
ekwiwalentu metabolicznego uzyskano ujemny współczyn- sko  błędnego koła doprowadza do niemożnoS
ci podjęcia
nik korelacji Pearsona o wartoS
ci -0,119, który nie był istotny nawet niezbyt natężonej aktywnoS
ci fizycznej, związanej z
statystycznie (NS). samoobsługą i podstawową aktywnoS
cią życiową, a w osta-
Analizie porównawczej poddano także S
rednie wartoS
ci tecznoS
ci prowadzi do zupełnej utraty samodzielnoS
ci i uza-
ekwiwalentu metabolicznego wstępnej i końcowej próby wy- leżnienia osób starszych od otoczenia.
siłkowej oraz S
rednią deltę ekwiwalentu metabolicznego dla W związku z tym należy postawić pytanie, czy powyższy
grupy młodszej (A) i starszej (B). proces zawsze musi się odbywać według powszechnego ste-
W grupie młodszej doszło do istotnego statystycznie reotypu  słabnięcia wraz z wiekiem ? Jeszcze ważniejszą
(p<0,01) wzrostu S
redniej wartoS
ci ekwiwalentu metabolicz- kwestią jest jak temu można zaradzić.
nego od wartoS
ci 6,7ą0,4 MET do wartoS
ci 8,8ą0,7 MET. W Lakusic i wsp. analizowali efekty rehabilitacji kardiologicz-
grupie osób starszych także doszło do istotnego statystycz- nej w grupie 103 chorych z ChNS (ChNS  choroba niedo-
nie (p<0,01) wzrostu S
redniej wartoS
ci ekwiwalentu metabo- krwienna serca) w wieku powyżej 70 lat (zakres wieku: 71-
licznego od wartoS
ci 5,6ą0,4 MET do wartoS
ci 7,1ą0,5 MET. 80 lat; S
rednia wieku: 73ą3 lata). Program rehabilitacji obej-
R
rednie wartoS
ci ekwiwalentu metabolicznego wstępnej i mował treningi na cykloergometrze (2x/dz.), z obciążeniem
końcowej próby wysiłkowej były wyższe dla grupy młodszej dostosowanym do wyniku wyjS
ciowej próby wysiłkowej, oraz
w porównaniu ze starszą, ale różnice te nie były istotne sta- nadzorowane ćwiczenia grupowe (oddechowe, rozciągają-
tystycznie. ce, rozlux
niające, wzmacniające mięS
nie) i spacery ćwicze-
R
rednia wartoS
ć delty ekwiwalentu metabolicznego w gru- niowe. Efekty 3-tygodniowej rehabilitacji oceniano w kontek-
pie młodszej wynosiła 2,1ą0,3, a w grupie starszej 1,5ą0,2. S
cie wydolnoS
ci fizycznej chorych. W tym celu porównano
Obydwie wartoS
ci nie różniły się istotnie pomiędzy sobą (NS). zdolnoS
ć do szczytowego wysiłku (wyrażoną równoważnikiem
MET
MET
Wiek a efekty długoterminowego treningu kardiologicznego u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca 93
metabolicznym MET), mierzoną w trakcie limitowanych ob- sica efekty były wprawdzie zdecydowanie mocniej wyrażo-
jawami prób wysiłkowych, przeprowadzonych dzień przed ne, ale też obserwowana przez nas grupa miała wyjS
ciowo
rozpoczęciem rehabilitacji i tuż po jej zakończeniu. WartoS
ć wyższą tolerancję wysiłku niż grupa obserwowana przez La-
porównywanych parametrów okazała się znacząco wyższa kusica. Wstępna tolerancja wysiłku opisywana przez ekwi-
po zakończeniu rehabilitacji; wynosiła odpowiednio: 3,1ą0,9 walent metaboliczny wynosiła 3,1, zaS
końcowa 4,3, podczas
MET vs 4,3ą1 MET, p<0,0001. SprawnoS
ć fizyczna w obser- gdy w naszej grupie ekwiwalent metaboliczny wstępnej pró-
wowanej grupie chorych w podeszłym wieku polepszyła się by wysiłkowej wynosił aż 5,6, natomiast końcowy 7,1. Efekt
o 38% [9]. rehabilitacji, oceniany za pomocą bezwzględnej wartoS
ci
Podobny przyrost sprawnoS
ci fizycznej (o 32%), jako efekt ekwiwalentu metabolicznego, w obserwacji Lakusica wyniósł
4-tygodniowej rehabilitacji II fazy, stwierdzili Lavie i Milani w 1,2, a w naszej grupie 1,5.
grupie chorych z ChNS, w której wszystkie osoby przekro- Ponadto, istotnym elementem wpływającym na trudnoS
ć
czyły 70r.ż. [12]. porównywania uzyskiwanych w poszczególnych badaniach
W nowszych badaniach (z 2004r.) ci sami autorzy anali- efektów jest różny czas trwania rehabilitacji kardiologicz-
zowali korzyS
ci wynikające z 4-tygodniowej rehabilitacji w nej.
grupie 268 chorych z ChNS, z których 76% stanowili męż- We wszystkich przytaczanych pracach, bez względu na
czyx
ni w wieku powyżej 65r.ż. (S
rednia: 70ą4 lata). Wydol- płeć chorych wchodzących w skład badanych populacji, ob-
noS
ć fizyczna uległa w tej grupie  wskutek rehabilitacji  serwowano korzystny wpływ aktywnoS
ci fizycznej na przy-
znaczącemu statystycznie wzrostowi o 34% [14]. rost tolerancji wysiłku. Mechanizmy tego wzrostu są wpraw-
Oceniając taki sam okres treningów u chorych w pode- dzie inne u ludzi w wieku podeszłym niż u ludzi młodych [1,
szłym wieku, Heldal i Sire obserwowali jeszcze większą, bo 4, 15], ale u osób w podeszłym wieku skutkują poprawą tole-
aż o 49%, poprawę zdolnoS
ci wykonywania wysiłku fizycz- rancji wysiłku w stopniu porównywalnym do progresji tole-
nego [6]. rancji wysiłku obserwowanej w grupach młodszych.
Niewiele badań dotyczy skutków rehabilitacji kardiologicz- Pomimo coraz liczniejszych publikacji na temat korzyst-
nej u chorych na chorobę wieńcową w bardzo podeszłym nych skutków aktywnoS
ci fizycznej u osób starszych nadal
wieku, powyżej 75 lat. W grupie złożonej z 54 takich właS
nie wielu lekarzy nie ma wystarczającej wiedzy o dobroczynnych
chorych Lavie i Milani wykazali spektakularne efekty trenin- skutkach rehabilitacji kardiologicznej u chorych w podeszłym
gu kardiologicznego. Wart podkreS
lenia jest fakt, że wyjątko- wieku; ograniczają się oni jedynie do zalecania niewielkiej
wo znacząca statystycznie różnica (p<0,0001) dotyczyła aktywnoS
ci ruchowej [9].
wydolnoS
ci fizycznej, która w tej grupie chorych wzrosła aż o Istnienie przekonujących dowodów powinno skłonić S
ro-
39%, czyli więcej niż w przebadanej równolegle grupie młod- dowisko medyczne do poszerzenia rutynowego postępowa-
szych chorych z ChNS, w wieku 65-75 lat, gdzie poprawa nia kardiologicznego o zalecenia dotyczące intensyfikacji
wyniosła 31% [13]. aktywnoS
ci fizycznej także u chorych w podeszłym wieku.
Zwiększenie się tolerancji wysiłku w starszym wieku do- Pozwoli to poprawić stan ich zdrowia, zachować czynnoS
cio-
tyczy nie tylko mężczyzn, ale także kobiet, stanowiących wą sprawnoS
ć i samodzielnoS
ć, a przez to poprawić jakoS
ć
wS
ród chorych z ChNS najmniej chętną grupę do poddania życia, co z pewnoS
cią wpłynie na zmianę stereotypu staroS
ci
się treningom fizycznym. Analiza wyników rehabilitacji kar- jako czasu narastającego niedołęstwa.
diologicznej u 70 kobiet w wieku >70 r.ż. wykazała, że więk-
szoS
ć standardowo ocenianych parametrów ulegała popra-
wie w stopniu zbliżonym do analizowanych chorych męż- WNIOSKI
czyzn w porównywalnym wieku [11], co oznacza, że pozy-
tywne efekt rehabilitacji w populacji osób starszych są nie- 1. U pacjentów z chorobą niedokrwienną serca stwierdzono
zależne od płci [7]. ujemną, istotną statystycznie korelację pomiędzy wiekiem
W ocenianej przez nas grupie pacjentów z chorobą nie- a tolerancją wysiłku przed i po przeprowadzeniu cyklu re-
dokrwienną serca stwierdzono występowanie ujemnej linio- habilitacji kardiologicznej.
wej zależnoS
ci między wiekiem a uzyskaną wartoS
cią ekwi- 2. Nie stwierdzono istotnej zależnoS
ci pomiędzy wiekiem
walentu metabolicznego zarówno we wstępnej, jak i końco- obserwowanych chorych a przyrostem tolerancji wysiłku.
wej próbie wysiłkowej. Jest to związane z opisywanym suk- 3. Nie wykazano istotnych różnic w przyroS
cie tolerancji wy-
cesywnym spadkiem siły mięS
niowej, postępującym z wie- siłku pacjentów z chorobą niedokrwienną serca należą-
kiem, który wpływa na zdolnoS
ć do podejmowania wysiłku, w cych do grupy młodszej i grupy w podeszłym wieku.
tym także na tolerancję wysiłku ocenianą w próbie wysiłko-
wej [2].
Nie stwierdziliS
my natomiast istotnej statystycznie zależ-
PIR
MIENNICTWO
noS
ci między wartoS
cią delty ekwiwalentu metabolicznego a
wiekiem. Przyrost tego parametru, który praktycznie jest oce-
1. Ades P.A., Waldmann M.L., William L. i wsp.: Skeletal muscle and cardio-
nianym w próbie wysiłkowej efektem rehabilitacji kardiolo-
vascular adaptations to exercise conditioning in older coronary patients.
gicznej, okazał się niezależny od wieku. Circulation, 1996, 94, 323-330.
2. Astrand P., Rodahl K.: Textbook of work physiology. McGraw-Hill Book
Analiza porównawcza pomiędzy dwiema grupami chorych,
Co., 1986.
z różnicą S
redniego wieku wynoszącą 19,3 roku, dowiodła,
3. Bień B.: Stan zdrowia i sprawnoS
ć ludzi starszych. W: Synak B. (red).
że wartoS
ci ekwiwalentu metabolicznego w grupie starszej i
Polska StaroS
ć. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, 2002.
młodszej tak przed, jak i po rehabilitacji nie różniły się w spo- 4. Ehsani A.A., Biello D.R., Schuiz J., Sobel B.E., Holloszy J.O.: Improve-
ment of left ventricular contractile function by exercise training in patients
sób statystycznie istotny. W obu grupach doszło natomiast
with coronary artery disease. Circulation, 1986, 74: 350-358.
do statystycznie istotnego wzrostu wartoS
ci MET. W grupie
5. Główny Urząd Statystyczny: Seniorzy w polskim społeczeństwie. GUS,
młodszej S
rednio o 2,1, co stanowi przyrost o 26,8%, a w
Warszawa 1999.
grupie starszej S
rednio o 1,5, co stanowi przyrost o 28,57%. 6. Heldal M., Sire S.: Effects of intensive exercise training on lipid levels in
high risk post-MI patients. Eur. Heart J., 1999, 20, 1475-1484.
Na szczególne podkreS
lenie zasługuje fakt, że po zakończe-
7. Hung C., Daub B., Black B., Welsh R., Quinney A., Haykowski M.: Exer-
niu rehabilitacji chorzy w wieku podeszłym uzyskali wynik
cise training improves overall physical fitness and quality of life in older
S
rednio o 0,4 MET lepszy niż S
rednia wartoS
ć ekwiwalentu
women with coronary artery disease. Chest, 2004, 126, 1026-1030.
metabolicznego wstępnej próby wysiłkowej dla grupy młod- 8. Kompleksowa Rehabilitacja Kardiologiczna. Stanowisko Komisji ds. Opra-
cowania Standardów Rehabilitacji Kardiologicznej PTK. Folia Cardiologi-
szej, który charakteryzował ich tolerancję wysiłku przed włą-
ca, 2004, 11(supl. A), 1.
czeniem do rehabilitacji kardiologicznej.
9. Lakusic N., Mahovic D., Cerovec D., Majsec M.: Do patients with corona-
Efekty uzyskane w grupie starszej są podobne do wyni-
ry heart disease older than seventy benefit from cardiac rehabilitation?
ków podawanych przez Leviego i Milaniego. W pracy Laku- Acta Clin. Croat., 2002, 41, 69-72.
94 D. Kałka i wsp.
10. Laurie N.: Healthy People 2010: Setting the nation s public health agen- 15. Marchionini N.: Improved exercise tolerance by cardiac rehabilitation after
da. Acad. Med., 2000, 75, 12-13. myocardial infarction in the elderly: results of a preliminary, controlled
11. Lavie C.J., Milani R.V.: Benefits of cardiac rehabilitation and exercise study. Aging, (Milano), 1994, 6,175-180.
training in elderly women. Am. J. Cardiol., 1997, 79, 664-666. 16. Swan H.J.C., Gersh B.J., Grayboys T.B., Ullyot D.J.: Evaluation and ma-
12. Lavie C.J., Milani R.V.: Disparate effects of improving aerobic exer- nagement of risk factors for the individual patient (case management). J.
cise capacity and quality of life after cardiac rehabilitation in young Am. Coll. Cardiol., 1996, 27, 1030-1047.
and elderly coronary patients. J. Cardiolpulm. Rehabil., 2000, 20, 17. Żołądx
J.: WydolnoS
ć fizyczna człowieka. W: Fizjologiczne podstawy
235-240. wysiłku fizycznego. J. Górski (red.). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
13. Lavie C.J., Milani R.V.: Effects of cardiac rehabilitation programs in szawa 2002, 472.
very elderly patients 75 years of age. Am. J. Cardiol., 1995, 76, 177-
179. Otrzymano 21 wrzeS
nia 2006 r.
14. Lavie C.J., Milani R.V. Impact of aging on hostility in coronary patients Adres: Małgorzata Sobieszczańska, Katedra i Zakład Patofizjologii, Akade-
and effects of cardiac rehabiltation and exercise training in elderly per- mia Medyczna, 50-368 Wrocław, ul. Marcinkowskiego 1, tel. [phone],
sons. Am. J. Geriatr. Cardiol., 2004, 13, 125-130. fax [phone], e-mail: [e-mail]
ProfiIaktyka i Ieczenie chorób aIergicznych
Charakter kursu: kurs specjalizacyjny dla lekarzy specjalizujących się w alergologii
Termin: 10.04.2007  12.04.2007
Organizator:
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, 01-813 Warszawa, ul. Marymoncka 99
Miejsce kursu:
Instytut Grux
licy i Chorób Płuc, Oddział Terenowy im. Jana i Ireny Rudników, Klinika Alergologii
i Pneumonologii, ul. prof. Jana Rudnika 3 B, 34-700 Rabka Zdrój
Kierownik naukowy: prof. dr hab. med. Ryszard Kurzawa
Zgłoszenia na kurs:
Wyłącznie na formularzu zgłoszenia na kursy w ramach programu dydaktycznego CMKP.
Studium Kliniczno-Dydaktyczne, ul. Marymoncka 99, 01-813 Warszawa,
tel.: [phone], faks: (0 22) 569 37 12 lub 809, e-mail: [e-mail]
PłatnoS
ć: specjalizacyjny  bezpłatny