"Faszyzm sięga dusz ludzkich" - na podstawie "Medalionów" Nałkowskiej.

Faszyzm - ruch polityczny założony przez Mussoliniego we Włoszech, występujący
w wielu krajach na świecie pod różnymi nazwami. Miejsce demokracji wewnętrznej
zastąpiła nominacja wodza, wobec którego obowiązywała zasada bezwzględnego
posłuszeństwa, ślepej dyscypliny. Faszyzm powszechnie sięgał po wzorce
militarne; bojówki, kult munduru, sztandaru, znaku, paramilitarne szkolenia.
Ekscytował się wojną, gloryfikował ją i traktował jako nieuchronną. Nadrzędną
wartością było państwo. Zbiór opowiadań Zofii Nałkowskiej "Medaliony" miał
ukazać ogrom zbrodni hitlerowskich i jednocześnie oddać hołd milionom ofiar
faszyzmu. Każde opowiadanie to inny fragment rzeczywistości, inna postać, inne
przeżycia i cierpienia. Opowiadania Nałkowskiej tworzą fragmentaryczne,
składający się z ułamków zdarzeń rejestr zbrodni hitlerowskich. Jest on jednak
dość szeroki i różnorodny, obejmuje cierpienia ludzi w różnych obozach i
miejscach zagłady, przedstawia ofiary, a także katów. Ukazuje wiele
wstrząsających faktów oraz trwałe zmiany wywołane przez faszyzm w psychice
ludzkiej. Opowiadanie "Profesor Spanner", otwierające zbiór zawiera opis
Instytutu Anatomicznego we Wrześciu, w którym ludzkie zwłoki przerabiano na
mydło, oraz relacji świadków. Szczególnie szokujące jest beznamiętne zeznanie
pracownika, który nie widzi nic nieetycznego czy niemoralnego w działalności
fabryki. Także niemieccy profesorowie znajdują usprawiedliwienie dla jego
działalności. Jest to przykład zdegenerowania psychicznego i przytępienia
wrażliwości na krzywdy innych ludzi. W opowiadaniu "Dno" starsza kobieta
opowiada, co przeżyÅ‚a w czasie pobytu na Pawiaku, w Ravensbrü k i w fabryce
amunicji w Bunzig. To, o czym mówi jest przerażające, wstrząsające - mówi np. o
przypadkach kanibalizmu wśród więźniarek czy o makabrycznych warunkach, w
jakich transportowani byli więźniowie Bohaterka wspomina to zdarzenie jako
"ciekawą scenę", mówi o nim z ożywieniem. Obserwujemy tu wyraźny kontrast
pomiędzy treścią wspomnień a sposobem relacjonowania, który wskazuje na
porażenie śmiercią, oswojenie się ze zbrodnią, zobojętnienie na krzywdę,
otępienie psychiczne. Opowiadanie "Przy torze kolejowym" można określić jako
studium nad istotÄ… ludzkiego strachu. W czasie ucieczki z transportu zostaje
ranna kobieta. Leży przy torach kolejowych. Żaden z licznie zgromadzonych
gapiów nie potrafi zdobyć się na udzielenie pomocy. W końcu z litości zostaje
zastrzelona. Jest to ukazanie, jak w warunkach zagrożenia i zastraszenia
słabnie solidarność międzyludzka, nakazująca nieść pomoc cierpiącym. "Kobieta
cmentarna" to opis getta żydowskiego w Warszawie w czasie jego likwidacji.
Dramat mordowanych rozgrywa się za murem, słychać krzyki i płacz, widać pożary
i wyrzucane z okien na bruk dzieci. Ludzie z tej strony muru nie mogą spać,
jeść, przeżywają rozterki moralne z powodu swej bezsilności. Próbują zrozumieć,
wytłumaczyć sobie, są podatni na propagandę niemiecką, bo wtedy łatwiej im żyć.
W opowiadaniu "Dwojra Zielona" zaskakuje nas postawa młodej Żydówki, która
znalazła w sobie dość siły, by przetrwać niesamowite wprost okropności.
Straciła męża, przed wywózką do obozu ukrywała się na strychu. Gdy Niemcy
urządzili sobie strzelaninę w Sylwestra, straciła oko. Ze szpitala trafiła do
obozu w Majdanku, potem pracowała w fabryce amunicji. Prawie ślepa, bo na
jedynym oku zrobił się jej wrzód, pracowała, bo bała się selekcji Jak wyznaje,
przetrwała to wszystko, bo pragnęła przekazać innym ludziom wieść o
okrucieństwie okupantów. Najbardziej wstrząsającą sceną jest scena z
opowiadania "Dorośli i dzieci w Oświęcimiu", gdzie dzieci bawiły się w palenie
żydów, jedyną zabawę jaką znały. Dzieci zmuszone do ciągłego przyglądania się
nieludzkim okrucieństwom zatraciły zdolność rozróżniania dobra i zła. Obóz
okaleczył ich psychikę.