TPL-3  Wykład 7 (2011-11-17, dr Telejko)
Substancje pomocnicze należą do wszystkich klas związków chemicznych
- niezmiernie trudno jest sporządzić dla nich ścisłą klasyfikację
Substancje pomocnicze służące do nadania substancji
systematycznÄ…
leczniczej odpowiedniej postaci
- liczne są obszary ich zastosowań i nierzadko są stosowane substancje
mające do wykonania więcej niż jedno zadanie, np.:
Substancja lecznicza
- natywne skrobie pełnią funkcje zarówno substancji rozsadzającej, jak i
- substancja lecznicza jest to zwiÄ…zek chemiczny stosowany w celu
wypełniacza, w postaci kleiku  funkcję środka wiążącego
wywołania określonego działania leczniczego
- koloidalne żele krzemionkowe  szeroki zakres zastosowania:
- substancji leczniczej jako takiej stosować jednak nie można; trzeba nadać
regulatory płynności, zagęszczacze, środku adsorbujące lub suszące
jej odpowiednią postać umożliwiającą dawkowanie i wprowadzenie do
organizmu odpowiednimi drogami w celu wywołania działania miejscowego
Zastosowanie substancji pomocniczych
lub ogólnego
- rozpuszczalniki
- może ona być podawana także w celach diagnostycznych lub
- emulgatory, środki ułatwiające rozpuszczenie (solubilizatory)
profilaktycznych
- substancje zwilżające i przeciwpienne (silikonole: dimeticon)
- substancje tworzÄ…ce sole, bufory, izotonizujÄ…ce, powierzchniowo czynne
Postać leku (lek) (produkt leczniczy)  preparat nadający się do
- substancje tworzące żele, środki wiążące, zwiększające lepkość (np. w
bezpośredniego użycia
zawiesinach)
- składa się z substancji leczniczej i substancji pomocniczych, które służą do
- substancje ułatwiające poślizg, smarujące, regulatory płynności
nadania substancji leczniczej odpowiedniej postaci w celu wprowadzenia do
- substancje przyśpieszające rozpad tabletki lub substancje rozsadzające
organizmu różnymi drogami
- substancje zatrzymujące wilgoć lub suszące
- substancje wypełniające (wypełniacze)
Substancje pomocnicze
- przeciwutleniacze
- nadają właściwą postać leku (tabl., kaps., TTS, itp.)
- środki konserwujące, korygujące smak i zapach oraz barwniki
- decydują o właściwościach fizycznych produktu leczniczego (zwiększenie
rozpuszczalności)
Substancje wypełniające i adsorbujące:
- mają wpływ na szybkość uwalniania i wchłaniania substancji leczniczej
- laktoza, skrobia [ziemniaczana, pszenica, ryżowa i kukurydziana],
(sterują procesem uwalniania; opóz
niają lub przedłużają uwalnianie w
sacharoza, glukoza, mannitol, celuloza mikrokrystaliczna, kaolin,
określonym miejscu, np. w jelicie, okrężnicy)
krzemionka koloidalna, bentonit
- zwiększają trwałość substancji aktywnej (witamina C)
- poprawiajÄ… wyglÄ…d i smak leku
Substancje wiążące (zwilżające, lepiszcza):
- sÄ… to substancje pochodzenia naturalnego i syntetycznego
- woda, etanol, izopropanol, żelatyna, kleik skrobiowy, gumy (arabska,
xantan), poliwinylopirolidon PVP, PVA, HPMC, etyloceluloza, celuloza i jej
- substancje pomocnicze lub ich mieszaniny nie mogÄ… w zastosowanych
pochodne, laktoza, glukoza, mannitol, sorbitol, skrobia modyfikowana, sole
ilościach wywierać własnego działania farmakologicznego, ani też wchodzić
nieorganiczne
w niepożądane reakcje wpływające na trwałość leku
- muszą posiadać odpowiednią jakość i odpowiednią do wymagań preparatu
Substancje rozsadzajÄ…ce:
czystość mikrobiologiczną (np. leki pozajelitowe i do oczu)
- organiczne: skrobia ziemniaczana, glikolan sodu, skrobia modyfikowana
- niektórych substancji (np. sacharoza, glukoza, galaktoza, laktoza, skrobia
(biopolimery), celuloza mikrokrystaliczna, poch. celulozy, pektyny PVP, agar
pszeniczna, aspartam) nie można stosować w określonych jednostkach
- nieorganiczne: bentonit, aerosil, NaHCO , CaCO kwasy organiczne
3 3,
chorobowych (lub w ograniczonych ilościach)
Made by PWL
Substancje utrzymujące wilgoć: Alginiany (sole Na, K, Mg, NH
4- kwasu alginowego)
- skrobia, sorbitol, syrop cukrowy, mleczan sodowy, glicerol, glikol - wieloczÄ…steczkowe substancje o charakterze anionowym
propylenowy - sól Na występuje w błonach komórkowych wielu glonów
- stosowane są zewnętrznie i wewnętrznie: jako substancje zwiększające
Substancje przyśpieszające wchłanianie substancji leczniczej (promotory lepkość, zagęszczające, jako solubilizatory zawiesin i emulsji oraz
sorpcji): emulgatory koloidowe typu o/w w stężeniu powyżej 1%; w tabletkach w
- kwasy tłuszczowe i glicerynowe, sole kwasów żółciowych, związki postaci roztworu (1%) jako substancja wiążąca oraz w postaci suchej jako
chelatujące (EDTA), IV rzędowe sole amoniowe, salicylany, cyklodekstryny substancja rozsadzająca
Åšrodki antystatyczne: [IMG  Fucus, Laminaria, Macrocystis]
- talk, stearynian magnezowy i wapniowy, laurylosiarczan sodowy, macrogol-
PEG 4000 (glikol polietylenowy), laktoza, mannitol, IV-rz. sole amoniowe Środki słodzące
Aspartam (160x słodszy od sacharozy)
Substancje poślizgowe i antyadhezyjne: - przeciwwskazany u dzieci < 3 roku życia i osób z fenyloketonurią
- talk, skrobia, krzemionka koloidalna, stearynian Mg, Ca i Al, glinka biała, - nazwa systematyczna: ester metylowy N[amino(karboksylamino)
kwas fumarowy, laurylosiarczan sodu, macrogol 400 i 600 acetylo]fenylalaniny)  organiczny zwiÄ…zek chemiczny z
grupy estrów peptydowych, stosowany masowo jako
Środek smarujący i środek antyadhezyjny (talk silikonowy, stearynian Ca i Mg, sztuczny środek słodzący oznaczany na
parafina stała) produktach spożywczych kodem E951
Surowce poprawiające smak i zapach: Sacharyna (imid kwasu ą-sulfobenzoesowego)  550x słodsza od sacharozy
- surowce pochodzenia naturalnego i syntetycznego
- większa ilość grup hydroksylowych powoduje wzrost słodkiego smaku Cyklaminian sodu (cykloheksylosiarczan sodu)  30x słodsza od sacharozy
(Glicerol)
- pochodne amin, amidów i imidów powodują wzrost smaku gorzkiego Ksylitol  NF19  w syropach, tabletkach, otoczkach, pastach do zębów, wlew
dożylny; substancja odżywcza i izotonizująca
Surowce poprawiajÄ…ce smak:
- olejki eteryczne: miętowy, cytrynowy Sacharoza  cukier trzcinowy lub buraczany (saccharum), disacharyd
- drażetki powleka się cukrem i czekoladą zbudowany z glukozy i fruktozy
- wypełniacz  głównie do tabletek, które nie powinny się szybko rozpadać
Surowce słodzące: (tabletki do ssania), substancja słodząca, materiał osłonek, środek wiążący
- laktoza, mannitol, glicerol, sorbitol, maltoza, glukoza, ksylitol, sacharoza, - słodkość różnych cukrów i alkoholi będących pochodnymi cukrów oraz
fruktoza, cukier inwertowany substancji słodzących porównywana jest do sacharozy (słodkość sacharozy
przyjmujemy za równą 1)
Surowce poprawiajÄ…ce zapach:
- owocowe (malinowy, pomarańczowy) Glukoza (cukier gronowy, dekstroza)
- korzenne (anyżkowy) - otrzymuje się przez hydrolizę skrobi ziemniaczanej
- specyficzne (mięta pieprzowa) - spełnia funkcję substancji wypełniającej w granulatach oraz tabletach do
ssania i dopochwowych (dodatkowo jako pożywka dla flory bakt. pochwy)
- w technologii leków pozajelitowych jako środek izotonizujący
- wymagane jest oznakowanie, jeżeli dawka dobowa przekracza 5 g
Made by PWL
Laktoza (Lactosum)  cukier mlekowy Glikole (diwodorotlenowe alkohole)
- otrzymuje się z mleka ssaków, w którym występuje - stosowane jako rozpuszczalniki substancji nierozpuszczalnych w wodzie (w
- jako substancja wypełniająca w granulatach oraz tabletkach także do ssania tym olejków eterycznych, barwników, gum i żywic)
i dopochwowych - zastosowanie ogranicza ich toksyczność
- w tabletkach do sporządzania roztworów do wstrzyknięć (sama laktoza) - glikol propylenowy (Propylenoglycolum), otrzymuję się syntetycznie z
- w aerozolach DPI (inhalatory suchego proszku) propylenu
- może pełnić funkcję środka hydrofilizującego, stosowana w procesie - jako rozpuszczalnik lub współrozpuszczalnik w preparatach do wstrzyknięć,
tabletkowania bezpośredniego (także z celulozą mikrokrystaliczną, skrobią i w maściach, hydrożelach i kremach o/w jako substancja zapobiegająca
stearynianem magnezu) wysychaniu i ułatwiająca wchłanianie, w lakach błonotwórczych
- 50% wodny roztwór w aerozolu do dezynfekcji powietrza
Mannitol (Mannitolum), alkohol cukrowy z manny wytwarzanej przez drzewo
Fraxinus ornus Alkohol poliwinylowy (Alcohol polyvinylicus)
- na skalę przemysłową produkowany syntetycznie, obok sorbitolu, przez - otrzymuje się przez hydrolizę octanu poliwinylowego działaniem zasad
katalityczne bÄ…dz
elektrolityczne uwodornienie - w technologii tabletek stosowany jest do granulacji w postaci suchej lub 5%
- dobry środek wypełniający w tabletkach do ssania i żucia, podjęzykowych i roztworu; daje bardzo twardy granulat i łatwo rozpadające się tabletki
do sporządzania roztworów do wstrzykiwań - jako błonotwórczy środek powlekający oraz substancja zwiększająca
- do tabletkowania substancji wrażliwych na wilgoć lepkość (krople do ozu i roztwory do wstrzyknięć  przedłuża ich działanie)
- jako środek izotonizujący, słodzący, suszący (suszenie rozpyłowe) - w technologii plastrów na skórę
- substancja pokrywająca w procesie drażowania tabletek
- pośrednik rozpuszczania trudno rozpuszczalnych związków [IMG  Glikol dietylenowy, pudełko Tussidex]
Mannitol  diuretyk osmotycznie czynny Aerozole: fazy wytłaczające (propelenty)
- sprężone (azot, CO , powietrze, podtlenek azotu)
2
Sorbitol (Sorbitolum)  izomer mannitolu, alk. sześciowodorotlenowy - skroplone:
- występuje w jagodach jarzębiny - chloro- fluoropochodne metanu i etanu (CFC  freony)
- na skalę przemysłową syntetycznie - nasycone węglowodory alifatyczne
- stosowany jako środek wiążący wilgoć (jest bardzo higroskopijny) - eter dimetylowy
i wypełniający w procesie sporządzania tabletek na drodze - wodorofluorowęglowodory (hydrofluoroalkany, HFA (norfluran))
granulacji i w tabletkowaniu bezpośrednim; w tabletkach do ssania
- w kapsułkach żelatynowych jako plastyfikator Gazy wytłaczające (propelenty)  gazy skroplone
- jako środek izotonizujący w roztworach elektrolitów, aminokwasów i fazy - Zastosowanie chloro- i fluoropochodnych metanu i etanu (freony) maleje,
wodnej emulsji tłuszczowych (ma większą wytrzymałość term. niż glukoza) ale nadal dopuszcza się ich zastosowanie z uwagi na trudną do osiągnięcia
zgodność fizyczną z innymi gazami, w aerozolach donosowych i
Rozpuszczalniki inhalacyjnych ze steroidami, broncholitykami i niektórymi antybiotykami.
- woda: oczyszczona (aqua purificata), do iniekcji (aqua ad iniectabilia)  nie - Nową generację propelentów z grupy fluorowanych węglowodorów,
zawiera pirogenów (15 ml) bezpieczniejszą dla warstwy ozonowej, reprezentują
- glicerol, gliceryna (środek zatrzymujcy wilgoć i zmiękczający, współczynnik wodorofluorowęglowodory np. tetrafluoroetan C H F (norfluran, HF 134a).
2 2 4
słodkości do sacharozy  0,6 Nie rozpuszczają się w wodzie. Skroplone mogą tworzyć z wodnymi
- etanol (alkohol etylowy) 95,1-96,7% roztworami substancji leczniczych emulsje typu o/w w obecności
- izopropanol (alkohol izopropylowy) odpowiedniego tenzydu.
- glikole
Made by PWL
Najczęściej stosowane promotory wchłaniania Gumy:
- Etanol (estradiol, kortykosteroidy, diklofenak) (TTS) - Arabska  Gummi arabicum, guma akacjowa  stężała wydzielina poch.
- Glikol propylenowy (propranolol, 5-fluorouracyl) roślinnego; wodne roztwory (10-20%) jako lepiszcza w procesie granulacji
- Mocznik (kortykosteroidy, ditranol, lidokaina, kofeina) na mokro, oraz jako tzw. emulgator koloidalny o/w do użytku wewnętrznego
- Azon (nitrogliceryna, klonidyna, antybiotyki, morfina, insulina, ibuprofen) (emulguje oleje tłuste, olejki eteryczne, tłuszcze, woski i żywice)
- Terpeny (nikotyna, testosteron) - Guar  10% wodny roztwór jako środek wiążący i rozsadzający w procesie
- Kwas olejowy (5-fluorouracyl) sporzÄ…dzania tabletek, w tabletkach zmniejszajÄ…cych Å‚aknienie i preparatach
- Sulfotlenki (5-fluorouracyl, skopolamina, testosteron) na błonę śluzową jamy ustnej
- Xantan (polisacharyd o masie czÄ…steczkowej 2 000 000)  stosowany do
Substancje pomocnicze (solubilizatory) do iniekcji sporzÄ…dzania tabletek o spowolnionym uwalnianiu substancji leczniczej,
- salicylan sodu zwiększa rozpuszczalność kofeiny (także benzoesan sodu) jako substancja wiążąca
oraz ryboflawiny (Witaminy B ) - Karaya  główny składnik klejów do proteaz zębowych, do past do zębów
2
- dietyloamid kwasu octowego solubilizuje pochodne kwasu barbiturowego (zapobiega osadzaniu się kamienia nazębnego)
- amid kwasu nikotynowego ułatwia rozpuszczenie kwasu foliowego w wodzie
- etylenodiamina z teofilinÄ… (Aminophyllinum) Nieorganiczne substancje pomocnicze:
- kaolin (Kaolinum), glinka biała (dwuwarstwowy krzemian)
Substancje pomocnicze (przeciwutleniacze) - stosowany jako adsorbent w produkcji granulatów i tabletek, także
- substancje o niższym potencjalne oksydoredukcyjnym niż chronione przez jako środek poślizgowy
nie substancje lecznicze - do produkcji pudrów, stabilizowania zawiesin i past
- do roztworów wodnych  połączenia siarki: siarczyny, wodorosiarczyny - bentonit (Bentonitum)
sodu, pirosiarczyn sodu, a także kwas askorbowy oraz inne jak np. z - zagęszczacz, stabilizator zawiesin, wymieniacz kationowy
czynnÄ… grupÄ… sulfhydrylowÄ… (-SH) (np. cysteina) - talk (Talcum)
- do roztworów olejowych  tokoferole, dobrze rozpuszczają się w - środek nadający poślizg, baza do produkcji pudrów (talcus to tłuszcz,
tłuszczach (do witaminy A, emulsji tłuszczowych do żywienia stąd w dawnej polszczyz
nie czasem używano nazwy łojek)
pozajelitowego) - są to występujące w naturze wodorokrzemiany magnezu zawierające
- warsenian disodu tworzy kompleksy chelatowe z jonami metali niewielkie ilości glinu: Mg (OH) Si O  hydroksykrzemian magnezu
3 2 4 10
wielowartościowych - talk farmaceutyczny nie może zawierać azbestu
- dwutlenek tytanu
Substancje przeciwbakteryjne - biały pigment; biały drobny proszek
- są to: chlorek benzalkoniowy, tiomersal, chlorokrezol, alkohol benzylowy, - w osłonkach tabletek i kapsułek, w maściach, pudrach
estry kwasu p-hydroksybenzoesowego; metylowy i propylowy - koloidalny dwutlenek tytanu pochłania promieniowanie UV (dodatek
- FP VII wymaga dodawania subst. działających przeciwbakteryjnie do leków do preparatów chroniących)
dozowanych do pojemników wielodawkowych (nie więcej jak 10 dawek, a - wodorofosforan wapnia (Calcii hydrogenophosphas)
zawartość powinna być zużyta w ciągi 72 h od pobrania pierwszej dawki - wypełniacz, środek suszący
- płyny niezawierające substancji przeciwbakteryjnych  do 12 h, - węglan wapnia (Calcium carbonicum)  wypełniacz, biały pigment
przechowywane w temp + 5° C) - wodorowÄ™glan sodu (Natrii hydrogenas carbonas, Natrium bicarbonicum)
- silny środek wydzielający CO wykorzystywany do produkcji tabletek i
2
Substancje wzmacniające działanie przeciwbakteryjne granulatów musujących, środek przyśpieszający rozpad tabletek
- alkohol ²-fenyloetylowy  skÅ‚adnik mieszanin zwiÄ…zków konserwujÄ…cych - aerozil, SiO  wysoce zdyspergowany dwutlenek krzemu (koloidalne żele
2
(zwiększa przepuszczalność błony komórkowej bakterii) krzemionkowe): regulator przepływu, środek suszący, stabilizator adsorpcji,
- związki konserwujące mogą być stosowane w mniejszych ilościach środek tworzący szkielety żeli i struktur stałych
Made by PWL
Substancje pomocnicze: celuloza i jej pochodne Porównanie składu bifosfonianu oryginalnego z preparatami odtwórczymi
- Celuloza mikrokrystaliczna (Avicel)
- Nitroceluloza (azotan celulozy  Collodium
tabletki Fosamax Osalen Ostenil
- Celulozy etery:
- Metyloceluloza (rozpuszcza siÄ™ w wodzie w temp. pokojowej)
środek
alendronian alendronian alendronian
- Etyloceluloza (nie rozpuszcza siÄ™ w wodzie)
leczniczy
- Karmeloza sodu (rozpuszczalna)
mikrokrystaliczna celuloza mikrokrystaliczna celuloza
- Hydroksypropyloceluloza (w wodzie gorÄ…cej jest nierozpuszczalna)
laktoza bezwodna mannitol koloidalny dwutlenek tlenu
- Hypromeloza (rozpuszcza siÄ™ w wodzie)
kroskarmeloza sodowa poliwidon (kollidon CL)
- Hydroksyetloceluloza (rozpuszcza siÄ™ w zimnej i gorÄ…cej H O
2
 poliwidon (kollidon K-30)
laurylosiarczan sodu
Zastosowanie kompleksów inkluzyjnych cyklodekstryn skrobia kukurydziana
stearynian magnezu stearynian magnezu stearynian magnezu
- zwiększenie trwałości substancji leczniczych (poprawa stabilności
prostaglandyn i prostacyklin (Prostavasin  wlew dotętniczy)
- zwiększenie rozpuszczalności i szybkości rozpuszczania bardzo trudno
rozpuszczalnych w wodzie substancji leczniczych (Brexidol  kompleks
Porównanie składu gliklazydu MR oryginalnego z preparatami odtwórczymi
piroksikamu z ²-CD; szybciej siÄ™ wchÅ‚ania w jelicie cienkim i nie drażni bÅ‚ony
śluzowej)
Preparat Gliclazide-1A
Diaprel Glimatin glicladeon
- maskowanie nieprzyjemnego smaku i zapachu (Tegra: drażetki zawierające
tabletki Pharma
olejek czosnkowo-cebulowy)
dwuwodny sodu wodorowęglan, hypromeloza, sodu wodorowęglan,
- zapobieganie ulatnianiu substancji zapachowych i aromatycznych (olejki
wodorofosforan wapnia, mannitol (E421), wapnia wodorowęglan mannitol (E421),
eteryczne)
maltodekstryna, dwuwodny dwuwodny, wapnia fosforan
- zastosowanie jako pośredników rozpuszczania hypromeloza, wodorofosforan laktoza jednowodna, dwuwodny,
Substancje
magnezu stearynian wapnia, krzemionka koloidalna magnezu stearynian,
pomocnicze
krzemionka koloidalna magnezu stearynian, bezwodna, krzemionka koloidalna
bezwodna krzemionka koloidalna sodu stearylo fumaran bezwodna
Skład przykładowych preparatów montelukastu na polskim rynku
bezwodna
Singulair 4 mg montelukastu CM Hkp E127 KkS As AWS MS Ma
Milukante 4 mg montelukastu CM Hkp E127 As AWS MS Ma Kr DE T
Montest 4 mg montelukastu CM Hkp KkS MS Ma AB
Montessan 4 mg montelukastu CM Hkp E127 As AWS MS Ma Kr DE T
Asmenol 4 mg montelukastu CM Hkp E127 As AWS MS Ma Kr DE T
Montelak 4 mg montelukastu CM Hkp KkS MS Ma AB
Astmirex 4 mg montelukastu CM Hkp KkS MS Ma AB
[nie, to jeszcze nie koniec... :-P]
Hardic 4 mg montelukastu CM Hkp KkS MS Ma AB
Promonta 4 mg montelukastu CM Hkp E127 As AWS MS Ma Kr DE T
CM  celuloza mikrokrystaliczna, Hkp  hydroksypropyloceluloza, E172  czerwony tlenek żelaza,
KkS  kroskarmeloza sodowa, As  aspartam, AWS  aromat wiśniowy syntetyczny, MS  magnezu
stearynian, Ma  mannitol, Kr krospowidon, DE  disodu etedynian, T  talk, AB  aromat brzoskwiniowy
Made by PWL
:-P
ZOCOR Vasilip Cardin Simgal
simwastatyna simwastatyna simwastatyna simwastatyna
butylohydroksyanizol butylohydroksyanizol butylohydroksyanizol butylohydroksyanizol
kwas askorbowy kwas askorbowy  kwas askorbowy
kwas cytrynowy
kwas cytrynowy  kwas cytrynowy
jednowodny
laktoza jednowodna laktoza jednowodna laktoza laktoza
celuloza celuloza celuloza celuloza
mikrokrystaliczna mikrokrystaliczna mikrokrystaliczna mikrokrystaliczna
skrobia zżelatynizowana skrobia zżelatynizowana skrobia zżelatynizowana 
stearynian magnezu stearynian magnezu stearynian magnezu stearynian magnezu
hydroksypropyloceluloza  hydroksypropyloceluloza 
dwutlenek tytanu dwutlenek tytanu dwutlenek tytanu dwutlenek tytanu
talk talk  talk
tlenek żelaza żółty  tlenek żelaza żółty tlenek żelaza żółty
tlenek żelaza
tlenek żelaza czerwony  tlenek żelaza czerwony
czerwony
skrobia
 skrobia kukurydziana cytrynian sodu
kukurydziana
celuloza
hydroksypropylo- alkohol
 hydroksypropylo-
metyloceluloza poliwinylowy
metylowa
lecytyna
 glikol propylenowy!!! polirylenoglikol 4000!!!
guma ksantynowa
TPL-3  Wykład 7 (2011-11-17, dr Telejko)
'
Wersja: v1.0
'
& Obrobienie tekstu: Paweł
& Współpraca i korekta: Agata, Emilka, Marta i Przemek
Made by PWL