Heroizm moralny bohaterów romantycznych i postaci z utworów Stefana
Żeromskiego.


Postacie bohaterów wykreowanych przez twórców romantycznych oraz poznanych w
dziełach Stefana Żeromskiego, budzą podziw niezwykłym heroizmem moralnym. Dążąc
do realizacji wzniosłych celów politycznych i społecznych, wykazują maksymalizm
etyczny. Dla swoich idei gotowi są do najwyższych poświęceń nie tylko szczęścia
osobistego, ale również życia.
Niezwykłe biografie tych nieprzeciętnych bohaterów poznajemy na kartach utworów
epoki romantyzmu. Tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza "
Konrad Wallenrod " jako chłopiec trafił na dwór księcia Kiejstusa, gdzie poznał
historię Litwy, związał się emocjonalnie z jej dziejami, tym bardziej, że
wybranką jego serca została Litwinka, Aldona, córka księcia Kiejstusa. Alf, bo
tak w rzeczywistości miał na imię, nawrócił się na chrześcijaństwo i poślubił
Aldonę. Jednak: " Szczęścia w domu nie zaznał , bo go nie było w ojczyźnie".
Wobec rozpaczliwego położenia Litwy podjął straszną decyzję niehonorowego
działania. Przeszkodą w realizacji zamierzenia staje się rozmowa z Aldoną, w
Konradzie odżywają dawne uczucia, widzi bezsensowność podjętego działania, ale
słowa Pustelnicy każą mu wypełnić wcześniej podjętą decyzję.
Alf, podający się za zamordowanego Konrada Wallenroda, zostaje wybrany Wielkim
Mistrzem Krzyżackim. Stwarza to dla niego wygodną sytuację, w której może
zostać zrealizowany podstępny plan, o którym przypomina wciąż towarzyszący mu
Halban. Bohater podejmuje walkę " lisią " zgodnie z zasadami głoszonymi przez
Macciavellego, że: " są dwa sposoby walczenia (...) trzeba być lisem i lwem".
Lew symbolizuje królewskość, siłę, potęgę, lis zaś podstęp, zdradę. Tak więc od
tego, który przyjmie postawę lisa i lwa, wymaga się wiedzy, dojrzałości,
waleczności, ale także odrzucenia honoru i dumy osobistej. Wallenrod posługuje
się podstępem, przybiera imię zabitego rycerza, zdobywa zaufanie Krzyżaków, w
końcu doprowadza ich do zguby. Konrad Wallenrod jest postacią tragiczną,
zmuszoną do dokonania wyboru między dobrem osobistym, a dobrem ojczyzny. Alf,
tak niedawno szczęśliwy, decyduje się pozostawić ukochaną Aldonę i tym samym
poświęca szczęście rodzime w imię odzyskania niepodległości kraju. Wszystko
podporządkowuje idei nadrzędnej - wolności Litwy. Dla tej idei rezygnuje z
honoru, decyduje się na zdradę, zaprzecza samemu sobie. Silne poczucie
konfliktu między wartościami, które wybrał, a tymi które odrzucił, doprowadza
go do nieustannych wyrzutów sumienia, do ciągłego oceniania swojego
postępowania w kategoriach moralnych. Ten konflikt doprowadza Konrada do
popełnienia samobójstwa. Kolejną postacią o krystalicznych poglądach jest
Konrad z III części " Dziadów ". Uwidacznia się to podczas monologu zawartego w
Wielkiej Improwizacji. Bohater ten podejmuje walkę z Bogiem o wyzwolenie narodu
polskiego. Jest on przekonany, że świat stworzony przez Boga jest niedoskonały
panuje na nim zło, a dowodem na to jest sytuacja Polski i Polaków w ówczesnej
Europie. Jako poeta, świadomy swojego geniuszu twórczego, porównuje się ze
Stwórcą, sądzi nawet, że nie popełniłby tylu błędów w dziele stworzenia świata.
Bohater żąda od Stwórcy " rządu dusz ", gdyż uważa, iż byłby wstanie naprawić
zły świat. Konrad jest również wielkim patriotą, utożsamia się z cierpieniem
ojczyzny, łączy swój los z jej losem. Czuje się odpowiedzialny za losy Polski,
występuje jako przedstawiciel całego narodu i bierze na siebie wszystkie
cierpienia jakie spotkały Polaków. " Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się
Milijon - bo za miliony kocham i cierpię katusze". Taką postawą udowodnił swój
heroizm moralny, można go nazwać polskim Prometeuszem, gdyż tak samo, jak
antyczny bohater, pragnie szczęścia ludzkości, w tym przypadku narodu
polskiego, podobnie jak Prometeusz, który wykradł ogień bogom, tak samo on chce
sam wywalczyć dla Polaków niepodległość i szczęście. Podobnie, jak wszyscy
bohaterowie romantyczni buntuje się, jego bunt jest obrócony przeciwko Bogu,
wytyka Stwórcy, że nie jest miłością: " Ty jesteś jedynie mądrością ". W
apogeum uniesienia wypowiada największą w jego pojęciu obelgę: " Tyś nie ojcem
świata, ale..." Jednak ostanie słowo " Carem " dopowiada szatan, gdyż Konrad
pada bez zmysłów na posadzkę celi, w której się znajdował.
Główną postacią " Pana Tadeusza " Adama Mickiewicza jest Jacek Soplica, który
całe swoje życie poświęcił walce o dobro ojczyzny. W młodości ulubieńcem
okolicznej szlachty, typowym warchołem i zabijaką. Kiedy dumny magnat Stolnik
Horeszko nie zgodził się oddać ręki swej córki, podał ubogiemu szlachcicowi
czarną polewkę. Soplica, ten żeni się z " pierwszą napotkaną po drodze
kobietą", która rodzi mu syna Tadeusza i po niedługim czasie umiera. Urażona
duma i ambicja Jacka doprowadziła go do krwawej zemsty. Często błąkał się w
pobliżu zamku Horeszków, nie mogąc pogodzić się ze stratą ukochanej. Pewnego
dnia, będąc mimowolnym świadkiem triumfalnego odpierania przez Horeszków ataku
Moskali na zamek, postanawia krwawo się zemścić. Emocje spowodowane wyrządzoną
przez Horeszkę krzywdą, zwyciężyły. Jacek wymierzył z pistoletu, a oddany
strzał okazał się celny. To wydarzenia spowodowało przełom w jego życiu, tym
bardziej, że niesłusznie wzięto go za stronnika Moskali. Jacek wyjechał, udał
się do Legionów, był kilkakrotnie ranny, aż wreszcie , w przebraniu księdza
Robaka, powrócił na Litwę ze specjalną misją, miał organizować powstanie na
Litwie. Jacek, z narażeniem życia, wędrował od dworu do dworu, w karczmach
wiejskich agitował też chłopow, do powstania ogólnonarodowego. W czasie walk z
Moskalami, zostaje śmiertelnie ranny, przed śmiercią wyznaje Gerwazemu swoją
prawdziwą tożsamość, iż jest Jackiem Soplicą. Po śmierci zostaje
zrehabilitowany, po wkroczeniu wojsk Napoleona i Legionów Dąbrowskiego. Z
rozkazu samego Napoleona zostaje odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. Jest to
postać dynamiczna, jego charakter kształtuje się w trakcie trwania akcji utworu
i dociera do punktu kulminacyjnego, w którym to przekształca się w księdza
Robaka. W ten sposób dawny Soplica próbuje odkupić swoje winy, z chwilą
wstąpienia w Rzymie do zakonu, pozbywa się on przywar szlacheckich, więc
buntuje się przeciwko złu świata, bo przecież swoje winy mógł odkupić walcząc o
niepodległość Litwy. Widzi jednak, że naród potrzebuje ogniwa łączącego stanu
szlacheckiego z najniższym stanem społecznym - chłopstwem. Jednocześnie
rezygnuje z życia osobistego i z rodziny, staje się cichym i ofiarnym
bojownikiem o niepodległość ojczyzny.
Trudny heroizm moralny odnajdujemy, również w biografiach bohaterów z utworów
Stefana Żeromskiego. W opowiadaniu " Doktor Piotr ", obserwujemy dramatyczny
konflikt między ojcem, a synem.
Dominik Cedzyna jest zdeklasowanym obywatelem ziemskim, pracującym u inżyniera
Bijakowskiego. Jego syn, jest naukowcem, doktorem chemii. Postanawia wrócić do
kraju i wtedy, dowiaduje się z ksiąg rachunkowych o nieuczciwości ojca.
Pieniądze, które przysyłał mu Dominik Cedzyna, pochodziły z obniżania
robotnikom ich zarobków. Piotr rozumie istotę zła społecznego i nie może
pogodzić się z krzywdą jakiej dopuścił się jego ojciec wobec robotników. Uznaje
postępowanie ojca za naganne, nie dające się usprawiedliwić wyższymi racjami.
Jego sąd nad ojcem jest twardy bezkompromisowy, świadczy o odwadze i sile
moralnej doktora Piotra. Konflikt między ojcem a synem- to konflikt pokoleń i
odmienności wyznawanych zasad etycznych. Nie ma on charakteru konfliktu
sprzecznych racji, wina leży po stronie ojca. Syn jednak nigdy nie
zainteresował tym, skąd biorą się pieniądze na finansowanie jego zagranicznych
studiów. Uważa, że ciąży na nim dług zaciągnięty przez ojca, który musi spłacić
robotnikom. Poczuwa się do obowiązku naprawienia zła i na ponowny wyjazd z
kraju. Chce zarobić dużo pieniędzy i zwrócić dług pokrzywdzonym. Sprzeciwia się
w ten sposób niesprawiedliwości. Wie, że sprawi ojcu wielki ból, ale po kłótni
wyjeżdża, zostawiając go samego. Obowiązek społeczny i nakaz moralny, każe
jednostce szlachetnej, ogarniającej ogrom krzywdy społecznej i podjąć walkę ze
złem. Inny rodzaj bohaterstwa duchowego reprezentuje Winrych, bohater noweli "
Rozdziobią nas kruki, wrony ". Utwór przedstawia obraz beznadziejnej wędrówki
powstańca wiozącego broń dla walczącego oddziału partyzanckiego. Bohater wie,
że powstania nie da się już uratować. Jest on ostatnim niezłomnym powstańcem,
wiernym do końca, nakazom wewnętrznym. Winrych jest jednym z tych najgłębiej
oddanych idei, mimo świadomości nieuchronnej klęski. Przypomina bohatera
romantycznego. Jest samotny i z góry skazany na klęskę swych poczynań. Walczy
do końca mimo świadomości przegranej, gotów na wszelkie konsekwencję, aż do
śmierci włącznie. Winrych charakteryzuje się nadludzkim niemal heroizmem i
poświęceniem.
Człowiekiem oddany wielkiej idei, jest także Tomasz Judym z powieści Stefana
Żeromskiego " Ludzie bezdomni ". Wywodził się z ubogiej rodziny i tylko dzięki
ciotce udało mu się zdobyć wykształcenie. Od pierwszej chwili ogarnięty był
pasją pracy społecznej. Ma ambicję dokonania jakiegoś czynu. Marzenia jego oraz
pomysły obracają się wokół poprawy losów biedoty. Uważa, że jest to jego
obowiązek społeczny. Rozpoczyna walkę z nędzą najbiedniejszych od wystąpienia w
gronie lekarzy warszawskich z odczytem, w którym ukazuje nędzę biedoty
miejskiej i wiejskiej. Dochodzi do konfliktu między warszawskim środowiskiem
lekarzy, a Judymem. Jest to konflikt między oportunizmem i zobojętnieniem, a
bezkompromisową służbą społeczną, pojętą jako bezwzględny nakaz postępowania.
Po wyjeździe do Lisów nie zapomina o najuboższych. Organizuje od podstaw
szpitalik dla miejscowej ludności. Podejmuje próbę walki o podniesienie
zdrowotności czworaków. Opracowuje projekt podniesienia zdrowotności Lisów. Po
wyjeździe do Zagłębia dojrzewa w Judymie decyzja, całkowitego poświęcenia się
dla bezdomnych. Uważa, że ma dług wobec klasy, z której wyszedł. Traktuje swój
zawód lekarza jako misję, posłannictwo. Przeżywa dramat wewnętrzny, konflikt
między możliwością szczęścia osobistego, a obowiązkiem wobec idei. Z ogromnym
heroizmem moralnym wybiera służbę dla najuboższych. Wykreowani przez
Mickiewicza i Żeromskiego, bohaterowie literatcy ciągle zadziwiają bogactwem
duchowym i heroizmem moralnym. Bohaterowie romantyczni i ich następcy, znaleźli
swoje miejsce w społeczeństwie. Wybrali różne drogi życiowe lecz najczęściej
kroczą drogą poświęceń i wyrzeczeń w imię dobra ogółu, dobra ojczyzny. Taka
postawa wymagano niezwykłego heroizmu moralnego dostrzeganego w postępowaniu
wobec innych i wobec własnego kraju. Bohaterowie utworów Żeromskiego stanowią
swoiste dopełnienie postaci romantycznych, których idee kontynuują.
Heroizm moralny poznanych postaci nie ginie w czasie i jest dowodem trudnych
wyborów między prawem do szczęścia, a obowiązkiem wobec innych.