Psychopatologia ogólna Pojęcie zdrowia psychicznego i choroby w psychiatrii (2)
Psychopatologia ogólna. Pojęcie zdrowia psychicznego i choroby w psychiatrii. Psychiatria nauka medyczna zajmująca się wyjaśnianiem przyczyn, rozpoznawaniem i leczeniem różnych zaburzeń psychicznych. Człowiek stanowi całość biologiczno psychologiczno społeczną i dlatego jego schorzenia należy równocześnie rozważać w tych trzech składowych osobowości. Analizując zjawiska psychiczne należy zawsze uwzględnić, że: Konkretny organizm dysponujący określonymi uwarunkowaniami rozwoju, mechanizmami biochemicznymi i biofizycznymi Konkretną osobowość i jej ukształtowanie z jej indywidualnymi cechami i dyspozycjami psychicznymi Dzieją się one w określonym środowisku kulturowym. Psychologia - bada i opisuje funkcje psychiczne osób zdrowych, jednakże tym problemem zajmują się również: neurofizjologia biochemia socjologia genetyka filozofia cybernetyka Psychopatologia - bada i opisuje funkcje psychiczne chorego człowieka, jednak tym zagadnieniem zajmują się także: psychiatria elektroencefalografia neuropatologia psychofarmakologia neuroradiologia Zaburzenia psychiczne: jest szerokim terminem, określającym różne zaburzenia wpływające na zachowanie i funkcjonowanie emocjonalne społeczne i poznawcze. Choroba psychiczna - polega na nieodpowiednich reakcjach emocjonalnych o różnej postaci i stopniu, na zniekształceniu rzeczywistości, niż na niewydolności procesów rozumowania i komunikacji oraz raczej zle ukierunkowanych społecznie zachowań, niż nieodpowiednich zaburzeniach adaptacyjnych. W obowiązujących klasyfikacjach ICD-10 i DSM-IV: występuje rozróżnienie pomiędzy psychozą [schizofrenia, CHAD, CHA z objawami psychotycznymi, uporczywymi zaburzeniami urojeniowymi i innymi psychozami a schorzeniami uwarunkowanymi zmianami organicznymi o.u.n. [zaburzenia funkcjonowania poznawczego (otępienie), zaburzeniami nerwicowymi (st. lękowe, fobie, obsesje, kompulsje, zaburzenia dysocjacyjne]. oraz zaburzeniami osobowości i zachowania. 1 z 10 Psychoza: " utrata poczucia rzeczywistości, zaburzenia myślenia, urojenia omamy. Zaburzenia myślenia: " nie występuje utrata poczucia rzeczywistości ilościowe zaburzenia: lęk, fobie, kompulsje, obsesje, reakcje kontrowersyjne przejawiają się w następstwie różnych wydarzeń życiowych, stresu, konfliktów wewnątrz psychicznych. Zaburzenia czynnościowe: " nie stwierdza się uszkodzeń narządów pod postacią zmian morfologicznych, a jedynie dysfunkcje czynności narządów i organów wewnętrznych. Zaburzenia organiczne: " przyczyny powodują zmiany organiczne narządów i organizmów np. organicznym uszkodzeniu mózgu może występować proces otępienny majaczenie splatanie Pierwotne zaburzenia psychiczne: " endogenne samoistne, przyczyna nieznana Wtórne zaburzenia psychiczne: " są następstwem choroby somatycznej, układowej lub OUN Psychozy: zaczynają się z reguły w wieku młodzieńczym (18 -25l) chociaż mogą wystąpić w każdym wieku, rzadko w dzieciństwie. Najczęściej mają ostry i nagły początek. Powodują dezorganizaję zazwyczaj normalnego funkcjonowania mogą być spowodowane organicznym uszkodzeniem OUN przebieg ostry / krótkotrwały lub przewlekły, podstępny, nawracający wystąpienie może być poprzedzone problemami natury osobistej, społecznej, zawodowej Zaburzenia psychiczne: zaburzenia nerwicowe, zaburzenia adapatcyjne, zaburzenia depresyjne, otępienne, zaburzenia osobowości i zachowania częściej pojawiają się w młodości (z wyjątkiem otępienia) choć mogą ujawniać się w każdym wieku. Zawsze należy rozróżnić normalną reakcję na stres a zaburzeniem psychicznym Upośledzenie umysłowe: nie jest chorobą, lecz obniżeniem sprawności intelektualnej występującej od wczesnych okresów życia przyczyny biologiczne (genetyczne), uszkodzenie OUN) ujawnia się w okresie niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie lub wieku szkolnym (opóznienie rozwoju psychoruchowego, trudności przystosowawcze, kłopoty z rozumienem mowy i posługiwaniu się mową, a zwłaszcza pojmowaniem ogólnych i abstrakcyjnych pojęć są wrażliwe na stres, co jest najstępstwem ciągłych porażek życiowych i niepowodzeń w środowisku i pracy co może prowadzić do zaburzeń adaptacyjnych. 2 z 10 Do rozpoznania u.u. nie wystarczy stwierdzenie niższego od przeciętnej I.I., lecz należy wykazać, że występują też wyrazne zaburzenia przystosowawcze do środowiskowych i kulturowych wymagań społecznych. Niektóre osoby u.u. mogą dodatkowo cierpieć na inne zaburzenia i choroby psychiczne. Epidemiologia psychiatryczna wg WHO 1,5 mld co 4-ty mieszkaniec Ziemi wykazuje różne zaburzenia psychiczne. " 400 mln - zaburzenia adaptacyjne " 370 mln - zaburzenia depresyjne " 288 mln - uzależnienia " 250 mln - zaburzenia osobowości i zachowania " 45 mln - schizofrenia " 29 mln - otępienie " 118 mln - inne zaburzenia psychiczne W ocenie większości psychiatrów 90% pacjentów chorych psychicznie jest niewłaściwie leczonych. Przyczyny zaburzeń psychicznych BIOLOGICZNE czynniki genetyczne w patogenezie zaburzeń psychicznych dziedziczona jest podatność na zachowanie, podatność na zachowanie uwarunkowana przez markery neurobiologiczne (endorfiny, dysfunkcje biochemiczne, endokrynologiczne, neurofizjologiczne) ŚRODOWISKOWE czynniki środowiskowe, istotne dla patogenezy zaburzeń psychicznych są zróżnicowane, ich działanie się kumuluje SOMATYCZNE różnorodne stany i procesy chorobowe powodujące zmiany czynności oun, które pojawiają się zaburzeniami psychicznymi Klasyfikacja zaburzeń psychicznych Zaburzenia psychiczne stanowią taki rodzaj schorzeń, które manifestują się objawami psychopatologicznymi lub odbiegającym od normy zachowaniem, czemu towarzyszy zazwyczaj upośledzenie sprawności funkcjonowania. Spowodowane jest to zmianami: " biologicznymi " genetycznymi " psychicznymi " społecznymi " somatycznymi " biochemicznymi Poszczególnym chorobom odpowiadają swoiste objawy podmiotowe i przedmiotowe. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych c.d. Zadaniem systemu klasyfikacyjnego w psychiatrii jest: " odróżnienie jednego rodzaju zaburzenia od innego tak, by lekarz mógł dobrać odpowiednie leczenie 3 z 10 " umożliwienie porozumiewania między pracownikami opieki zdrowotnej dzięki stosowaniu jednolitej terminologii " badanie przyczyn tych zaburzeń psychicznych, których etiopatogeneza nie jest dotychczas poznana Powszechnie są stosowane 2 systemy klasyfikacji zaburzeń psychicznych: ICD-10 (stosowany w Europie) DSM-IV (stosowany w Stanach Zjednoczonych) Obydwa systemy klasyfikacyjne są podobne do siebie, a różnice pomiędzy nimi są nieznaczne. Lista kategorii zaburzeń psychicznych w ICD-10 Organiczne zaburzenia psychiczne F00 F09 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych F10 F19 Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe F20 F29 Zaburzenia nastroju (afektywne) F30 F39 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną F40 F48 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi F50 F59 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych F60 F69 Uposledzenie umysłowe F70 F79 Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychopatologicznego) F80 F89 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym F90 F98 Psychopatologia ogólna Wiele objawów psychopatologicznych ma ścisłe powiązania z prawidłowymi formami życia psychicznego, można je pojmować jako spektrum rozciągające się między norma i patologią. objawy podmiotowe - subiektywne przeżycia opisane przez chorego, [np. przygnębienie, osłabienie energii itp.] objawy przedmiotowe dostrzegane są przez badającego, mają więc charakter obiektywny [np. sztywność afektywna, spowolnienie psychoruchowe itp.] zespół zbiór objawów podmiotowych i przedmiotowych, które występując razem umożliwiają wyodrębnienie określonego stanu. Zaburzenia spostrzegania OMAMY są to spostrzegania przedmiotów bez bodzców zewnętrznych. Przekonanie chorego o niesłuszności jego przekonania natrafia u niego na siłę wiary i raczej nie odnosi skutków. Omamy dzielimy na: " proste (błyski, iskry, dzwonek) " złożone (rozmowy, sceny, obrazy). 4 z 10 Omamy mogą występować w zakresie wszystkich zmysłów (wzrokowe, słuchowe, czuciowe, bólowe, węchowe, smakowe): " omamy wzrokowe najczęściej w z. majaczeniowym " omamy słuchowe najczęściej w schizofrenii paranoidalnej, omamicy alkohol. " omamy czuciowe najczęściej w schizofrenii " omamy bólowe dochodzą z narządów wewnętrznych " omamy smakowe polegają na doznawaniu dziwnych smaków pokarmów i napojów " omamy węchowe polegają na odczuwaniu dziwnych, przykrych zapachów " omamy rzekome różnią się od o. właściwych brakiem poczucia ich realności, a chorzy lokalizują je zazwyczaj wewnątrz ciała, zwłaszcza w głowie. Zaburzenia spostrzegania c.d. ZAUDZENIA są to zniekształcone spostrzeżenia istniejących rzeczywiście przedmiotów i mogą dotyczyć wszystkich zmysłów, jednak najczęściej są to złudzenia wzrokowe i słuchowe. Badanie omamów i złudzeń Omamy badamy za pomocą obserwacji chorego i przy pomocy zadawania odpowiednich pytań. Obserwacja zwracamy uwagę czy np. chory jest wpatrzony w jeden punkt i w pewnych momentach uśmiecha się z radością na twarzy, może też wykonywać obronne ruchy, a wyraz twarzy ma gniewny omamy wzrokowe. W przypadku zatykania uszu rękami, watą, albo nadsłuchuje, czy w trakcie rozmowy przerywa i nadsłuchuje omamy słuchowe. Zaburzenia myślenia UROJENIA błędne przekonanie wewnętrzne chorego, który podtrzymuje je z siłą wiary, nie korygując go mimo przedstawienia dowodów fałszywości tego przekonania. Urojenia często wiążą się z omamami zarówno w czasie, jak i w treści. Urojenia dzielimy pod względem treści na: wielkościowe, prześladowcze, ksobne, zazdrości, hipochondryczne, depresyjne. urojenia wielkościowe najczęściej w stanie maniakalnym urojenia prześladowcze w przebiegu psychoz urojenia ksobne najczęściej w schizofrenii urojenia zazdrości najczęściej w obłędzie zazdrości, uporczywych zab. urojeniowych urojenia hipochondryczne w przebiegu psychoz urojenia depresyjne w z. depresyjnym z obj. psychotycznymi. MYŚLI NADWARTOŚCIOWE - są to przekonania myślowe o nadzwyczajnym, nasileniu, z mocną podbudową uczuciową. Kształtują one osobowość i kierują one postępowaniem niektórych osób zarówno w kierunku pozytywnym jak i negatywnym. Myśli nadwartościowe nie są dowodem choroby psychicznej. 5 z 10 OBSESJE powstające wbrew woli i uporczywie nawracające myśli, wyobrażenia, impulsy, których nie można się pozbyć ze świadomości ani dzięki rozumowi logicznemu, ani za pomocą żadnych argumentów. Mogą występować w: zaburzeniach obsesyjno kompulsyjnych, depresji, schizofrenii. Zaburzenia myślenia [ilościowe]: Są to zaburzenia jego tempa. Mogą występować w wielu zaburzeniach psychicznych i wyrażają się one zasadniczo albo spowolnieniem albo przyspieszeniem procesów myślowych. spowolnienie myślenia występuje: fizjologicznie w st. zmęczenia i p/ snem, a w warunkach chorobowych (w przebiegu ciężkich chorób somatycznych, ch. zakaznych, w depresji) przyspieszenie myślenia występuje: po zażyciu śr. pobudzających, a w st. chorobowych (w manii i hipomanii) może osiągnąć gonitwę myślową . Zaburzenia myślenia [jakościowe] Pojawiają się przeważnie w dwu postaciach jako: rozkojarzenie i splątanie. rozkojarzenie występuje u chorych na schizofrenię jako jeden z objawów splątanie występuje jako wyraz powierzchownego kojarzenia przy istniejących zaburzeniach świadomości [jako objaw w zatruciach, ch. zakaznych, urazach czaszkowo mózgowych] myślenie dereistyczne spotykane w schizofrenii (nierealistyczne chory tworzy sobie własny świat fantastycznych pomysłów, żyje własnymi urojeniami). Badanie urojeń: Urojenia są zazwyczaj podbarwione uczuciowo. w manii cechującej się wzmożonym samopoczuciem -> urojenia wielkościowe w depresji występują urojenia samoponiżenia, niekiedy prześladowcze w st. lękowym spotykamy urojenia podobne do występujących w depresji. Podczas badania chorego w kierunku urojeń ważny jest sposób podejścia do chorego, bo treść urojeń waha się od absurdalnych do przemyślanych i pozornie ułożonych systematycznie. Musimy też pamiętać, że im mniejsze jest napięcie afektywne chorego, a intelekt dobrze zachowany, tym łatwiej choremu dyssymulować. chorego z psychozą na podłożu organicznym o.u.n. wskutek zaburzeń krytycyzmu cechują absurdalne urojenia chorego będącego w manii pytamy o jego bogactwo, majątek, złoto, brylanty itp. chorego w depresji można pytać czy jest biedny, pokrzywdzony, jakie ma zmartwienia itp. chorego, którego podejrzewamy o schizofrenię musimy pytać ostrożnie i po otrzymaniu odpowiedzi, którą podejrzewamy o cechy urojeniowe, poddajemy jej treść dokładnej analizie, pytając o szczegóły i okoliczności, np. czy nie miał konfliktów i nieporozumień, czy czuje się zagrożony, obserwowany ,truty itp. 6 z 10 Zaburzenia pamięci Z.p. mogą polegać na jej: nadczynności niedoczynności zafałszowaniu pamięci Nadczynność pamięci zazwyczaj nie jest objawem choroby psychicznej, a nadzwyczajna pamięć była opisywana u osób upośledzonych umysłowo, jednak jest to pamięć mechaniczna, nielogiczna. Niedoczynność pamięci jest częstym objawem psychopatologicznym i może występować w różnych stanach chorobowych, przeważnie przy organicznym uszkodzeniu o.u.n., a stopień ich nasilenia jest zróżnicowany. Luka pamięciowa jest to okres, którego chory nie jest w stanie wypełnić żadną treścią pamięciową, a l.p. mogą być wypełniane konfabulacjami. Niepamięć utrata wszystkich zasobów pamięciowych, a może też dotyczyć okresu przed zab. świadomości (n. wsteczna), lub obejmować ok. po ustąpieniu zab. świadomości (n. następcza). Zafałszowanie pamięci zdarza się u osób zdrowych w czasie silnego afektu, a u chorych psychicznie przy silnym afekcie może wystąpić złudzenie pamięciowe. Omamy pamięciowe deja vu polegające na wadliwej interpretacji przeżyć urojeniowych deja vecu . Zaburzenia uczucia (afektu) Życie uczuciowe człowieka rozgrywa się na 3 zasadniczych płaszczyznach " uczucia pierwotne, czyli popędy (zaspokojenie potrzeb biologicznych np. potrzeba pokarmu, samozachowawczy, seksualny). " uczucia archaiczne, czyli prelogiczne " uczucia wyższe Podłożem anatomofizjologicznym procesów uczuciowych jest układ wegetatywny, które jest powiązany czynnościowo z układem wydzielania wewnętrznego. Można przyjąć też , że dla czynności popędowych i uczuć archaicznych podłożem anatomofizjologicznym jest układ limbiczny, a dla uczuć wyższych struktury korowe, zwłaszcza płata czołowego. Uczucia wyższe, wiążąc się z oceną sytuacji życiowych pod względem ich wartości moralnych, społecznych i etycznych, sterują zachowaniem człowieka. Zaburzenia czynności popędowych Samobójstwo zamach na swoje życie, wbrew podstawowemu instynktowi samozachowawczemu. Samouszkodzenia zadawanie sobie ran i uszkodzeń ciała Autodestruktywność pośrednia tendencja do podejmowania zachowań zwiększających prawdopodobieństwo negatywnych, a zmniejszających prawdopodobieństwo pozytywnych konsekwencji dla podmiotu (dowolne i intencjonalne zachowania szkodliwe). 7 z 10 Zaburzenia nastroju i emocji Z.n.i e. należą do podstawowych i częstych zjawisk obserwowanych w chorobach i zab. psychicznych ale również mogą występować u ludzi zdrowych i polegają na nie umotywowanych wybuchach gniewu, złości, stanów lękowych. Obniżone samopoczucie bywa b. zróżnicowane od niemal nieuchwytnych i drobnych zmian nastroju do głębokich i nasilonych zaburzeń depresyjnych. Stany lękowe występują często wspólnie ze st. depresyjnymi, a lęk łączy się z obniżonym nastrojem i pobudzeniem ruchowym. Stany podwyższonego samopoczucia występują z uczuciem wesołości, zadowolenia i szczęścia o różnym stopniu nasilenia, aż do st. hipomanii i manii. Drażliwość występuje w schorzeniach organicznych o.u.n. i zab. Nerwicowych jest to wzmożona skłonność do reagowania złością, gniewem, wściekłością. Zmienność i niestałość afektu często łączy się z drażliwością, chwiejnością afektywną. Zaburzenia uczuciowości wyższej Z.u.w. przejawiają się przede wszystkim pod postacią: Stępienia uczuciowego które cechuje się powolnym spadkiem zainteresowań, poczucia obowiązku, unikaniem kontaktów społecznych, obniżeniem poczucia etyki i moralności, zaniedbywaniem się w wymaganiach i obowiązkach. Występuje w schizofrenii. Chłód uczuciowy wyraża się brakiem fizjologicznych reakcji w sytuacjach powszechnie uważanych za przykre (brak współczucia).Występuje w osobowości dyssocjalnej. Moral insanity brak prawidłowych ocen dyssocjalnych. Zaburzenia intelektu Z.i. polegają na wrodzonym lub nabytym w ciągu życia upośledzeniu czynności intelektualnych. Upośledzenie umysłowe stan zejściowy po procesach chorobowych lub wrodzonych zaburzeniach genetycznych i metabolicznych uszkadzających mózg w życiu płodowym lub we wczesnym dzieciństwie, kiedy dziecko nie zdążyło nabyć podstawowych wiadomości umożliwiających mu przystosowanie środowiskowe. Otępienie - stan zejściowy po przebytych procesach zapalnych, urazowych, zwyrodnieniowych mózgu prowadzących do znacznego spadku funkcji poznawczych i zdolności adaptacyjnych u osób, które przeszły przez życie i wcześniej posiadały prawidłowy intelekt i prawidłowo adaptowały się w środowisku. Otępiały wszystko utracił. Zaburzenia świadomości Ilościowe zaburzenia świadomości: są w pewnym sensie podobne modelu snu fizjologicznego i różnią się od niego głębokością, a często są nieodwracalne, ok. trwania. senność nieznaczne zab. świadomości, które występują w ch. somatycznych, w zmęczeniu odrętwienie jest stanem w którym silne bodzce mogą na pewien czas przywrócić orientację stan przedśpiączkowy: są głębokimi zaburzeniami świadomości, a reakcje na bodzce zewn. są 8 z 10 niemal całkowicie zniesione. śpiączka Jakościowe zaburzenia świadomości: w których z.ś. zawierają odrębne elementy niespotykane w prawidłobwym życiu psychicznym. stany pomroczne - zwane też st. przymglenia świadomości charakteryzują się niewłaściwą orientacją, niedorzecznym postępowaniem chorego, sprawiającym wrażenie zbornego zachowania np. upojenie patologiczne. Ok. st. pomr. pokryty jest niepamięcią, chory jest inną osobowością. stan majaczeniowy występuje pod postacią zaburzeń orientacji, połączonych b. często z niepokojem ruchowym, urojeniami, omamami wzrokowymi, podatnością na sugestię. Stany te trwają od kilku godzin do kilku dni. stan splątaniowy polega na zaburzeniach orientacji, które są głębsze niż w st. majaczeniowym, występuje zaburzenie orientacji allopsychicznej, a tok myślenia wykazuje charakterystyczne. a tok myślenia wykazuje charakterystyczne splątanie, wielość wątków, przechodzenia jednego w drugi, powierzchowność kojarzenia. stany onejroidalne są podobne do marzeń sennych, świadomość jest płytko zaburzona, cechą charakterystyczną są omamy wzrokowe, powiązane ze sobą. Inne podmiotowe i przedmiotowe zaburzenia psychopatologiczne abulia zmniejszona chęć do działania i myślenia jest objawem osłabienia woli akatyzja uczucie niepokoju ruchowego, wyrażające się przymusem nieustannego poruszania się [objaw niepożądany podczas terapii neuroleptykami]. ambiwalencja równoczesne współwystępowanie dwóch przeciwstawnych reakcji afektywnych anhedonia utrata zainteresowań oraz zaprzestanie wszelkich systematycznych działań będących zazwyczaj zródłem przyjemności. derealizacja odczuwanie zmiany rzeczywistości, otoczenia mutyzm ograniczenie lub czynnościowa utrata zdolności mówienia paratymia niedostosowanie afektu, niezgodność wyrazu uczuć z wyobrażeniem, myślą lub wypowiedzią. fobia uporczywy, chorobliwy, nieuzasadniony i silny strach przed pewnymi przedmiotami lub sytuacjami mania podwyższenie nastroju, któremu towarzyszą wzmożone samopoczucie, nadmierna aktywność psychoruchowa, podniecenie seksualne oraz przyspieszony tok myślenia i wypowiedzi (gonitwa myśli) obsesje powstające wbrew woli i uporczywie nawracające myśli, wyobrażenia, impulsy, których nie można się pozbyć ze świadomości ani dzięki logicznemu rozumowaniu , ani za pomocą różnych argumentów. 9 z 10 Rodzaje zespołów urojeniowych Grupa objawów psychopatologicznych, których wspólną cechą jest dominacja urojeń w obrazie klinicznym określany zespołem urojeniowym. Zespół paranoidalny cechuje się obecnością urojeń o strukturze paranoidalnej, tj. luzno i mało konsekwentnie powiązanych ze sobą, o różnorodnych treściach, które są słabo wysycone uczuciowo i mało spójne z osobowością chorego, często urojeniom współtowarzyszą omamy słuchowe, zaznaczona dezintegracja osobowości. Zespół paranoiczny charakteryzuje się występowaniem urojeń usystematyzowanych z tendencją do rozwoju systemu, skupieniem treści wokół jednego tematu, z silnie zaznaczonym wysyceniem emocjonalnym oraz spójnym związkiem z osobowością, brakiem omamów, zwartą osobowością Zespół parafreniczny cechuje się obecnością urojeń względnie usystematyzowanych, o niewielkim zasięgu i małej tendencji do generalizacji, słabym wysyceniem emocjonalnym i tylko względnie spójnym związkiem z osobowością, często współwystępują omamy, względnie zwarta osobowość. Inne zespoły psychopatologiczne Zespół hipochondryczny dominują objawy przeżywania ciężkiej choroby somatycznej, nadmierna obserwacja funkcjonowania narządów swego ciała, przywiązywanie nadmiernej wagi do spraw zdrowia i zabiegów diagnostyczno leczniczych, stale utrzymujące się poczucie bycia chorym somatycznie. Zespół neurasteniczny charakteryzuje się zmęczeniem, drażliwością, nadwrażliwością na bodzce zewnętrzne, bólami głowy, zaburzeniami koncentracji uwagi, zaburzeniami snu, przygnębieniem. Zespoły dysocjacyjne jest to grupa obejmująca zaburzenia psychiczne o różnorodnej symptomatologii, imitującej różnego rodzaju objawy psychiczne i somatyczne przy braku zmian organicznych odpowiadających objawom. (zaburzenia dysocjacyjne mogą dotyczyć pamięci, świadomości, ruchów dowolnych, wzroku, mowy, bólu, słuchu). Zespół obsesyjny obejmuje uczucie wewnętrznego przymusu, wykonania wbrew woli określonego działania, powtarzania czynności, natrętnie nawracające niechciane myśli. Próba przeciwstawiania się temu przymusowi wiąże się z przeżywaniem nasilonego lęku i napięcia. 10 z 10