Order Orła Białego
Order Orła Białego  najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej
Polskiej, nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku
Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny. Nie
dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą
przedstawicielom państw obcych. W porządku precedencji orderów świata szóste z kolei.
Order Orła Białego noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię do
prawego boku. GwiazdÄ™ Orderu, niegdyÅ› haftowanÄ…, nosi siÄ™ na lewej piersi.
Spis treści
" 1 Historia
" 2 Zmiany insygniów
o 2.1 Okres międzywojenny
o 2.2 Opis odznaki od 1992
" 3 Kapituła Orderu Orła Białego
o 3.1 Problemy ze składem Kapituły w latach 2005-2007
" 4 Kawalerowie Orderu Orła Białego (lista niepełna)
o 4.1 Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej
o 4.2 Cudzoziemcy
" 5 Żyjący polscy Kawalerowie Orderu Orła Białego
" 6 Zobacz też
" 7 Przypisy
" 8 Linki zewnętrzne
Historia
Order został ustanowiony 1 listopada 1705 przez króla Augusta II na Zamku w Tykocinie,
małym mieście na Podlasiu, położonym nad malowniczą rzeką Narew, gdzie bywali
królowie, magnaci i książęta polscy. Otrzymywali go w czasie I Rzeczypospolitej głównie
magnaci, którzy wsparli króla w elekcji: Karol Stanisław Radziwiłł, Hieronim Lubomirski,
Michał Kazimierz Ogiński, Ignacy Krasicki, Stanisław Kostka Potocki, Stanisław
Małachowski, ale także ataman Iwan Mazepa. W czasach Augusta III stracił nieco
renomÄ™, gdyż minister Henryk Brühl masowo go sprzedawaÅ‚. Za panowania StanisÅ‚awa
Augusta Poniatowskiego Order Orła Białego nadano na rozkaz carycy Katarzyny II wielu
Rosjanom. Order wygasł po III rozbiorze Polski.
1
Ponownie został ustanowiony w 1807 jako najwyższe odznaczenie Księstwa
Warszawskiego i póz
niej kongresowego Królestwa Polskiego. Jednak po upadku
powstania listopadowego w 1831 wraz z Orderem Świętego Stanisława włączony został
w poczet odznaczeń rosyjskich i był nadawany przez carów jako Królewsko-Carski Order
Orła Białego, co było szczególną uzurpacją polskich narodowych insygniów i nie należy
go traktować jako kontynuację polskiego orderu rycerskiego. W systemie rosyjskim
zajmował trzecie miejsce po orderze św. Andrzeja Powołańca oraz równorzędnych
orderach św. Aleksandra Newskiego i św. Katarzyny Męczennicy. Carowie nadali go
1017 osobom.
Został odnowiony przez Sejm Rzeczypospolitej ustawą z dnia 4 lutego 1921 jako
najwyższe odznaczenie państwowe. Otrzymał wówczas także nowy wygląd. W okresie
międzywojennym nadany został 24 obywatelom polskim i 87 cudzoziemcom (w tym 33
monarchom i prezydentom, 10 premierom, 12 członkom rodzin panujących, 15
ministrom).
Po II wojnie światowej order nadawany nie był, posiadali go z racji urzędu tylko
prezydenci RP na uchodz
stwie, choć oficjalnie w PRL nigdy tego odznaczenia nie
zniesiono. Dekret PKWN z 22 grudnia 1944 o orderach, odznaczeniach oraz medalach
wymieniał Order Orła Białego jako jedno z odznaczeń państwowych, nadawanych przez
Prezydium KRN, lecz nie był on nadawany, a w 1949 jako najwyższe odznaczenie
zastąpił go Order Budowniczych Polski Ludowej. Ustawa z 17 lutego 1960 o orderach i
odznaczeniach już nie wymieniała Orderu Orła Białego. Na emigracji, do 1989, Order z
kolei nadano tylko czterem osobom (Herman Lieberman, Władysław Sikorski, Tadeusz
Tomaszewski, Eustachy Sapieha), nie licząc sześciu prezydentów na Uchodz
stwie,
którzy stawali się kawalerami Orderu z mocy wyboru.
23 grudnia 1992 został restytuowany ustawą z dnia 16 paz
dziernika 1992 r. o orderach i
odznaczeniach (Dz. U. Nr 90, poz. 490 ze zmianami). Order obecnie nadawany jest
przez Prezydenta RP. Pierwszymi osobami, które otrzymały go po 1989, z rąk
prezydenta Lecha Wałęsy, byli Jan Paweł II i król Szwecji Karol XVI Gustaw Bernadotte
(w 1993, ale papież odebrał swój order dopiero 22 maja 1995 w czasie pielgrzymki do
kraju).
Zmiany insygniów
Początkowo miał formę owalnego orderu czerwonego koloru z jasnobłękitną wstęgą oraz
hasłem Pro Fide, Lege et Rege (łac. Za wiarę, prawo i króla). Na odznakach
przyznawanych monarchom słowo rege zmieniano na grege (łac. trzodę). Królowi
polskiemu przysługiwał przywilej noszenia insygniów orderowych, którymi był wysadzany
szlachetnymi kamieniami krzyż zawieszony na łańcuchu Orderu Orła Białego.
Monarchowie z dynastii Wettynów, August II Mocny i jego syn August III Sas mieli poza
tym cały zestaw klejnotów, który nazywano garniturem orderowym. W 1709 order dla
2
wszystkich kawalerów otrzymał formę krzyża maltańskiego. Do 1713 noszony był na szyi
z dodatkowÄ… gwiazdÄ….
August III w płaszczu orderowym Orderu Orła Białego
Baretka Orderu Orła Białego
Order w XVIII w. (awers)Gwiazda Orderu w XVIII w.
W czasach carskich orderowi nadano imperialny wygląd. Składał się na niego dwugłowy
orzeł w złotej koronie emaliowany na czarno ze złotym krzyżem maltańskim na piersi
emaliowanym na czerwono z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami pomiędzy
ramionami. Na krzyżu z kolei znajdował się biały orzeł z rozpostartymi skrzydłami i głową
zwróconą w lewo. Order noszony był na gładkiej ciemnoniebieskiej szarfie.
Na gwiazdę składały się ośmioramienna, złota gwiazda z prostymi ramionami, środkowy
dysk nosił biały obwiedziony na czerwono krzyż ze złotymi promieniami pomiędzy
ramionami, otoczony przez błękitny krąg z mottem orderu (Pro Fide, Lege et Rege).
Okres międzywojenny
Po restytucji orderu w 1921 roku zmieniono jego hasło na Za Ojczyznę i Naród. Na nowy
wygląd orderu złożyły się złoty krzyż maltański z białą emaliowaną obwódką i złotymi
promieniami między ramionami, dalej biały, emaliowany i ukoronowany orzeł z
rozpostartymi skrzydłami z głową w lewo na krzyżu. Order nosi się na gładkiej, jasno
błękitnej szarfie z lewego ramienia na prawy bok.
Gwiazda jest ośmioramienna z prostymi ramionami. Na niej osadzony jest złoty,
maltański krzyż emaliowany na czerwono z białą emaliowaną obwódką i złotymi
promieniami pomiędzy ramionami. Nowe hasło zostało wypisane na ramionach krzyża.
Na centralnym dysku emaliowanym na biało znajduje się monogram RP (Rzeczpospolita
Polska) otoczony emaliowanym zielono wieńcem.
3
W okresie międzywojennym nadany został 24 obywatelom polskim i 87 cudzoziemcom
(w tym 33 monarchom i prezydentom, 10 premierom, 12 członkom rodzin panujących, 15
ministrom).
Opis odznaki od 1992
Obecnie odznaką Orderu Orła Białego jest krzyż maltański, równoramienny, złocony, o
wymiarach 70 x 70 mm, zakończony na rogach ramion kulkami. Ramiona krzyża pokryte
są czerwoną emalią z białymi brzegami w złoconym obramowaniu. Między ramionami
krzyża umieszczone są pęki złoconych promieni. W środku krzyża biało emaliowany
orzeł według wzoru określonego w ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 o godłach i barwach
Rzeczypospolitej Polskiej, ze złoconymi żyłkami, koroną, dziobem i szponami. Na
odwrotnej stronie ramiona krzyża są złocone z biało emaliowanym obramowaniem i
wypukłym napisem: ZA OJCZYZN
I NARÓD. W środku krzyża na okrągłej biało
emaliowanej tarczy w otoku ze złoconych liści dębowych pokrytych zieloną emalią
umieszczony jest złocony monogram: RP. Krzyż zawieszony jest na błękitnej wielkiej
wstędze szerokości 100 mm.
Odznaką Orderu jest ponadto gwiazda orderowa srebrzona o średnicy 80 mm z ośmiu
pęków promieni. Na gwiez
dzie umieszczony jest złocony krzyż Orderu, o wymiarach 50 x
50 mm, lecz bez orła i bez kulek na rogach ramion. Między ramionami krzyża złociste
płomyki, na ramionach krzyża złocony napis: ZA OJCZYZN
I NARÓD. W środku krzyża
na okrągłej, biało emaliowanej tarczy w otoku ze złoconych liści dębowych pokrytych
zieloną emalią umieszczony jest złocony monogram "RP".
Pierwszym Kawalerem Orderu Orła Białego po jego restytucji został w roku 1993 Jan
Paweł II.
Kapituła Orderu Orła Białego
Na straży honoru Orderu stoi Kapituła Orderu Orła Białego, jej członkowie powoływani są
przez prezydenta RP na pięć lat spośród osób, które zostały odznaczone tym Orderem.
Kapitułę tworzą: Wielki Mistrz Orderu i pięciu członków Kapituły. Zgodnie z ustawą o
orderach i odznaczeniach prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się
Kawalerem Orderu Orła Białego, Wielkim Mistrzem Orderu i przewodniczy Kapitule.
Kapituła wybiera ze swego grona Kanclerza Orderu i Sekretarza Kapituły.
A
ańcuch Orderu Orła Białego pochodzący z czasów panowania króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego oraz miecz orderowy jako klejnoty Rzeczypospolitej
przechowuje się w kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie.
Obecnie w jej skład wchodzą: Prezydent RP Lech Kaczyński (Wielki Mistrz Orderu),
Wiesław Chrzanowski, Andrzej Gwiazda oraz ks. abp Ignacy Tokarczuk (członkowie
Kapituły).
4
Problemy ze składem Kapituły w latach 2005-2007 [edytuj]
" Pod koniec 2005, po wyborze Lecha Kaczyńskiego, z funkcji kanclerza kapituły
ustąpiła prof. Barbara Skarga, która poczuła się urażona jego wypowiedzią, że
"od prezydenta Kwaśniewskiego najwyższe odznaczenia, co niestety, tyczy się
też Orderu Orła Białego, dostają ludzie zasłużeni. Są rzeczywiście zasłużeni - ale
dla PRL". Prof. Skarga była deportowana na Syberię w 1944, skąd powróciła
dopiero w 1955. W odpowiedzi na jej rezygnację, prezydent-elekt Lech Kaczyński
stwierdził : "Jestem pełen szacunku dla filozoficznego dorobku pani profesor, ale
uważam, że niczym nie obraziłem kapituły. Mam po prostu inny stosunek do
prawdy. Prawdę wolno mówić, chyba że tu się różnimy z prof. Skargą?"
" W tym kontekście prezydent przywołał odznaczenie wśród 25 odznaczonych
przez Aleksandra Kwaśniewskiego Włodzimierza Reczka, który w czasach
stalinowskich był posłem na Sejm (1945-1956), przez wiele lat członkiem KC
PZPR.[1]Uhonorowanie go tym orderem wzbudziło ogromne kontrowersje. Kapituła
Orderu była przeciw, ale według jej członków, "została postawiona przed faktem
dokonanym". "O Włodzimierzu Reczku z całą pewnością można powiedzieć, że
tworzył Polskę Ludową , A czymże on się zasłużył dla III RP, że dostał tak wysokie
odznaczenie? Tym, że był działaczem sportowym? Zapewniam, że mam inne niż
prezydent Aleksander Kwaśniewski wyobrażenie, kto powinien dostać Order Orła
Białego, i będę je realizował." - powiedział Prezydent RP. Przypomniał również, że
Reczek razem z Józefem Cyrankiewiczem i Lucjanem Motyką doprowadził do
wchłonięcia PPS przez PPR w ramach PZPR.[2]
" 26 kwietnia 2007 Tadeusz Mazowiecki, z powodu świadomego niezłożenia w
terminie oświadczenia lustracyjnego, utracił stanowisko członka Kapituły[3].
" 4 maja 2007 również Bronisław Geremek, z powodu świadomego niezłożenia w
terminie oświadczenia lustracyjnego, utracił stanowisko członka Kapituły. [4].
" W maju 2007 z członkostwa w Kapitule zrezygnował Władysław Bartoszewski.
" Prezydent RP Lech Kaczyński, w celu uzupełnienia składu Kapituły, zaprosił do
członkostwa w Kapitule Wiesława Chrzanowskiego oraz Irenę Sendlerową, która
ostatecznie odmówiła ze względu na wiek (97 lat) i stan zdrowia.
" 21 maja 2007 prezydent powołał w skład Kapituły arcybiskupa Ignacego
Tokarczuka.
Kawalerowie Orderu Orła Białego (lista niepełna) [edytuj]
Daty postanowień o nadaniu, faktyczne nadania mogą być póz
niejsze
Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej [edytuj]
" Władysław Anders, 11 listopada 1995 (pośmiertnie)
" Władysław Bartoszewski, 1 grudnia 1995
" Leszek Balcerowicz, 11 listopada 2005
5
" Oswald Balzer, 1921
" Kazimierz Bartel ,1932
" Józef Beck, 9 paz
dziernika 1938
" Adam Bień, 3 maja 1994
" Adolf Bniński, 1995 (pośmiertnie)
" Tadeusz Bór-Komorowski, 1995 (pośmiertnie)
" Stanisław Broniewski, 1995
" Zbigniew Brzeziński, 1995
" Wiesław Chrzanowski, 3 maja 2005
" Andrzej Ciechanowiecki, 1998
" A
ukasz Ciepliński, 3 maja 2007 (pośmiertnie)
" Edmund Dalbor, 1921
" Jan Henryk DÄ…browski
" Andrzej Maria Deskur, 12 paz
dziernika 2006
" Kajetan Dzierżykraj-Morawski, 1996 (pośmiertnie)
" Marek Edelman, 14 kwietnia 1998
" Emil Fieldorf, 30 lipca 2006 (pośmiertnie)
" Bronisław Geremek, 2002
" Jerzy Giedroyć, 1994 (odmówił przyjęcia)
" Aleksander Gieysztor, 3 maja 1994
" Władysław Grabski, 12 kwietnia 1924
" Andrzej Gwiazda, 3 maja 2006
" Józef Haller, 1921
" Zbigniew Herbert, 1998 (pośmiertnie)[5]
" Gustaw Herling-Grudziński, 5 czerwca 1998
" August Hlond, 1932
" Jan Stanisław Jankowski, 1995 (pośmiertnie)
" Jan Paweł II, 3 maja 1993 (pierwszy kawaler orderu po jego reaktywacji w 1992)
" Ryszard Kaczorowski, 1989 (z urzędu)
" Lech Kaczyński, 23 grudnia 2005 (z urzędu)
" Aleksander Kakowski, 1925
" Franciszek Kamiński, 1996
" Jan Karski, 3 maja 1995
" Jerzy KÅ‚oczowski, 11 listopada 2004
" Leszek Kołakowski, 11 listopada 1998
" Stefan Korboński, 1995 (pośmiertnie)
" Wojciech Korfanty, 21 czerwca 1997 (pośmiertnie)
" Ignacy Krasicki
" Jan Kułakowski, 2002
" Jacek Kuroń, 6 marca 1998
" Aleksander Kwaśniewski, 23 grudnia 1995 (z urzędu)
" Eugeniusz Kwiatkowski, 11 listopada 1996 (pośmiertnie)
" Stanisław Lem, 12 września 1996
6
" Herman Lieberman, 1941 (pośmiertnie)
" Jan Józef Lipski, 23 września 2006 (pośmiertnie)
" Witold Lutosławski, 19 stycznia 1994
" Zygmunt A
oziński, 1921
" Stanisław Maczek, 1994
" Kazimierz Majdański, 11 listopada 2006
" Tadeusz Mazowiecki, 1 grudnia 1995
" Czesław Miłosz, 3 maja 1994
" Karol Modzelewski, 6 marca 1998
" Stanisław Mokronowski
" Zofia Morawska, 3 maja 1994
" Kazimierz Morawski, 1921
" Ignacy Mościcki, 1926 (z urzędu)
" Gabriel Narutowicz, grudzień 1922 (z urzędu)
" Jan Nowak-Jeziorański, 3 maja 1994
" Leopold Okulicki, 11 listopada 1995 (pośmiertnie)
" Stanisław Ostrowski, 1972 (z urzędu)
" Ignacy Jan Paderewski, 1921
" Krzysztof Penderecki, 11 listopada 2005
" Tadeusz Pełczyński, 1996 (pośmiertnie)
" Jan Piekałkiewicz, 1995 (pośmiertnie)
" Bronisław Pieracki, 1934 (pośmiertnie)
" Witold Pilecki, 30 lipca 2006 (pośmiertnie)
" Józef Piłsudski, 1921
" Kazimierz Pużak, 1995 (pośmiertnie)
" Władysław Raczkiewicz, 1939 (z urzędu)
" Edward Raczyński, 1979 (z urzędu)
" Cyryl Ratajski, 1995 (pośmiertnie)
" WÅ‚odzimierz Reczek, 1996
" Stefan Rowecki, 11 listopada 1995 (pośmiertnie)
" Edward Rydz-Śmigły, 1938
" Jan Rzepecki, 1995 (pośmiertnie)
" Kazimierz Sabbat, 1986 (z urzędu)
" Adam Stefan Sapieha, 1936
" Eustachy Sapieha, 1956
" Irena Sendlerowa, 10 listopada 2003
" Władysław Sikorski, 1943 (pośmiertnie)
" Barbara Skarga, 1995
" Jan Skorobohaty-Jakubowski, 1995 (pośmiertnie)
" Krzysztof Skubiszewski, 7 grudnia 1999
" Walery SÅ‚awek, 1935
" Kazimierz Sosnkowski, 1995 (pośmiertnie)
" Stanisław Stomma, 3 maja 1994
7
" Stefan Swieżawski, 3 maja 1997
" Józef Tischner, 14 września 1999
" Ignacy Tokarczuk, 3 maja 2006
" Tadeusz Tomaszewski, 1950
" Wojciech Trąmpczyński, 1921
" Jerzy Turowicz, 3 maja 1994
" Anna Walentynowicz, 3 maja 2006
" Lech Wałęsa, 23 grudnia 1992 (z urzędu)
" Bolesław Wierzbiański, 23 września 1999
" Wincenty Witos, 1921 (order utracił w 1932, przywrócony w 1939)
" Stanisław Wojciechowski, 1922 (z urzędu)
" Józef Wybicki
" Stefan Wyszyński, 3 maja 1994 (pośmiertnie)
" August Zaleski, 1947 (z urzędu)
" Jan Tomasz Zamoyski, 1995
" Elżbieta Zawacka, 1995
" Zygmunt Zieliński, 1921
" Mira Zimińska-Sygietyńska, 1996
" Tadeusz Żenczykowski, 1996
Cudzoziemcy
król Abdullah, 25 czerwca 2007
" Valdas Adamkus, 1999
" cesarz Akihito, 2002
" król Albert I, 1921
" król Albert II, 1999
" król Amanullah, 1928
" August II Mocny, 1705
" August III Sas
" Borys III
" Karl Dedecius, 3 maja 2003
" Elżbieta II, 25 marca 1996
" Ferdynand Foch, 1921
" Gustaw V
" Haakon VII , 1930
" Tarja Halonen, 2001
" Harald V, 1995
" Jacques Chirac, 12 września 1996
" regent Hirohito
" Joseph Joffre, 1921
" Karol XVI Gustaw, 22 września 1993
" Lane Kirkland, 17 sierpnia 1999 (pośmiertnie)
8
" Vaclav Klaus, 10 lipca 2007
" Helmut Kohl, 20 paz
dziernika 1998
" Mauno Koivisto, 25 paz
dziernika 1993
" Johan Laidoner , 1938
" Henri Le Rond
" Małgorzata II
" Iwan Mazepa
" cesarzowa Michiko, 2002
" Aleksander Mienszykow
" Napoleon I
" Bohdan Osadczuk
" Konstantin Päts, 1934
" Philippe Petain, 1921
" Achille Ratti, 25 stycznia 1922
" Ronald Reagan, 10 lipca 2007
" Lauri Relander
" Reza Szach Pahlawi, 1927
" Aleksander Suworow
" cesarz Yoshihito, 1923
" Benito Mussolini
" Hajle Sellasje
" Per Svinhufvud
" Thomas Woodrow Wilson,1922
" Alexandre Millerand, 1921
" Gaston Doumergue, 1924
" Albert Lebrun, 1932
" Tomasz Masaryk, 1925
" kardynał Pietro Gasparri
" Wiktor Emanuel III
" Grigorij Potiomkin 1776
Żyjący polscy Kawalerowie Orderu Orła Białego
Władysław Bartoszewski,
1 grudnia 1995
" Leszek Balcerowicz, 11 listopada 2005
" Zbigniew Brzeziński, 1995
" Wiesław Chrzanowski, 3 maja 2005
" Andrzej Ciechanowiecki, 1998
9
" Andrzej Maria Deskur, 12 paz
dziernika 2006
" Marek Edelman, 14 kwietnia 1998
" Bronisław Geremek, 2002
" Andrzej Gwiazda, 3 maja 2006
" Ryszard Kaczorowski, 1989 (z urzędu)
" Lech Kaczyński, 23 grudnia 2005 (z urzędu)
" Jerzy KÅ‚oczowski, 11 listopada 2004
" Leszek Kołakowski, 11 listopada 1998
" Jan Kułakowski, 2002
" Aleksander Kwaśniewski, 23 grudnia 1995 (z urzędu)
" Tadeusz Mazowiecki, 1 grudnia 1995
" Karol Modzelewski, 6 marca 1998
" Zofia Morawska, 3 maja 1994
" Krzysztof Penderecki, 11 listopada 2005
" Irena Sendlerowa, 10 listopada 2003
" Barbara Skarga, 1995
" Krzysztof Skubiszewski, 7 grudnia 1999
" Ignacy Tokarczuk, 3 maja 2006
" Anna Walentynowicz, 3 maja 2006
" Lech Wałęsa, 23 grudnia 1992 (z urzędu)
" Elżbieta Zawacka, 1995
Order Orła Białego
Gwiazda Orderu Orła Białego
10
Gwiazda królewska Orderu Orła Białego, własność króla Augusta II Mocnego przed 1730
11