Rachunek odpowiedzialności Rachunek odpowiedzialności Rachunek odpowiedzialności Korzyści zarządzania w organizacjach zdecentralizowanych: zarząd koncentruje się na decyzjach strategicznych i koordynacji działań jednostek w ramach całej organizacji lepsza informacja dla podejmowania decyzji na tym szczeblu, na którym jest problem do rozwiązania lepsze zarządzanie wiedzą menedżerów, uczą się wraz ze wzrostem organizacji i odpowiedzialności lepszy system motywacyjny większa elastyczność organizacji zdecentralizowanych decentralizacja umożliwia bardziej efektywną ocenę menedżerów Potrzeba rozwoju kontroli zarządzania kontrola ma na celu zapewnienie osiągnięcia zamierzonych przez zarząd celów Rachunkowość według ośrodków odpowiedzialności - dostarcza informacji dla potrzeb kontroli zarządzania 1 Ośrodki odpowiedzialności (1) Ośrodki odpowiedzialności (1) Ośrodki odpowiedzialności (1) Ośrodek odpowiedzialności, centrum odpowiedzialności (ang. responsibility center) jednostka organizacyjna, która ponosi odpowiedzialność za zarządzanie wyodrębnioną grupą działań i na czele której stoi menedżer z przypisanym zakresem kompetencji i odpowiedzialności Warunki dla efektywnej kontroli zarządzania: struktura organizacyjna z wyodrębnionymi jednostkami opracowany zakres uprawnień i odpowiedzialności dla zarządzających jednostkami jasno określone relacje między zwierzchnikami a podwładnymi Rodzaje centrów odpowiedzialności: za koszty, za zysk, za inwestowanie 2 Ośrodki odpowiedzialności (2) Ośrodki odpowiedzialności (2) Ośrodki odpowiedzialności (2) Centrum Centrum Centrum Centrum Centrum Centrum zysków kosztów inwestycyjne zysków kosztów inwestycyjne Centrum Centrum odpowiedzialności odpowiedzialności 3 Centrum kosztów Centrum kosztów Centrum kosztów Centrum kosztów (ang. cost center) najniższy zakres odpowiedzialności zarządzający odpowiadają za proces powstawania kosztów zarządzający mają prawo podejmować decyzje mające wpływ na poziom kosztów i powinni otrzymywać informacje konieczne dla kontroli realizacji decyzji i poziomu kosztów Identyfikacja centrów odpowiedzialności: przestrzenna organizacyjna informacyjna przedmiotowa decyzyjna Pomiar wykonania centrum kosztów: minimalizacja kosztów całkowitych dla stałego poziomu działalności 4 Centrum kosztów - problemy Centrum kosztów - problemy Centrum kosztów - problemy Odpowiedzialność centrum kosztów: podejmowanie decyzji zapewniających wykonanie zadań oraz zgodność kosztów kontrolowanych z planem (budżetem, standardami) wyjaśnienie powstałych odchyleń, również powstałych z przyczyn niezależnych od centrum kosztów Ograniczenia możliwości kontrolowania kosztów: w krótkim okresie niewielka zdolność zmian w kosztach subiektywna ocena, które koszty są kontrolowane wpływ zewnętrznych czynników ekonomicznych wpływ zdarzeń losowych problem współzależności między centrami odpowiedzialności 5 Centrum zysków Centrum zysków Centrum zysków Centrum zysków, ośrodek rentowności (ang. profit center) wyższy poziom zarządzania niż centra kosztów zarządzający odpowiedzialni są za powstawanie kosztów i uzyskiwanie przychodów (zysków) wyodrębnianie centrów zysków odbywa się na podstawie tych samych kryteriów co centrów kosztów w skład ośrodków zysków może wchodzić jeden, kilka lub kilkanaście centrów kosztów jeśli centra zysków świadczą swoje usługi dla innych centrów zysków w firmie, to do wyceny świadczeń wewnętrznych stosowane są ceny transferowe (wewnętrzne) Pomiar wykonania centrum zysków: na podstawie zysku 6 Centrum zysków - problemy Centrum zysków - problemy Centrum zysków - problemy Ustalenie właściwych cen transferowych wewnątrz firmy Alokacja kosztów wspólnych do centrum odpowiedzialności Centra zysków koncentrujące się tylko i wyłącznie na swoich zyskach, często ignorują działania które wpływają na wyniki innych centrów odpowiedzialności 7 Centra inwestycyjne Centra inwestycyjne Centra inwestycyjne Centra inwestycyjne, ośrodki inwestycji (ang. investment centers) posiada najszerszy zakres odpowiedzialności zarządzający odpowiadają za przychody, koszty i zasoby centra inwestowania mogą składać się z jednego lub kilku centrów zysku dla decyzji inwestycyjnych konieczne są informacje ex-ante o kosztach i przychodach oraz informacje o wpływach i wydatkach w odniesieniu do różnych opcji decyzyjnych Pomiar wykonania centrów inwestycyjnych: Zwrot na inwestycjach (ROI) Zysk rezydualny (RI) Ekonomiczna wartość dodana - Economic value added (EVA�) 8 Centra inwestycyjne - problemy Centra inwestycyjne - problemy Centra inwestycyjne - problemy Wybór miernika stosowanego do oceny wykonania konieczność uwzględnienia kosztów i przychodów wspólnych z innymi ośrodkami oraz świadczeń występujących między ośrodkami uwzględnienie efektywności procesów inwestycyjnych Trudności w porównaniu centrów o różnych rozmiarach 9 Stopa zwrotu z inwestycji - ROI Stopa zwrotu z inwestycji - ROI Stopa zwrotu z inwestycji - ROI Stopa zwrotu z aktywów ROI (ang. return on investment) Wynik z działalności operacyjnej Wynik z działalności operacyjnej ROI = ROI = Średnie aktywa operacyjne jednostki Średnie aktywa operacyjne jednostki 10 Sposób ustalania ROI Sposób ustalania ROI Sposób ustalania ROI Koszt sprzedanych Sprzedaż Koszt sprzedanych Sprzedaż produktów i towarów produktów i towarów Wynik z Wynik z działalności działalności operacyjnej Koszt sprzedaży i Koszty operacyjnej Koszt sprzedaży i Koszty ogólnego zarządu operacyjne ogólnego zarządu operacyjne Wskaznik zwrotu Wskaznik zwrotu ze sprzedaży ze sprzedaży Pozostałe przychody Pozostałe przychody operacyjne operacyjne pozostałe koszty pozostałe koszty Sprzedaż ROI ROI Sprzedaż ROI operacyjne operacyjne Środki pieniężne Środki pieniężne Aktywa Wskaznik rotacji Aktywa Wskaznik rotacji Należności Należności obrotowe aktywów obrotowe aktywów Zapasy i krótkoterminowe Zapasy i krótkoterminowe Aktywa Aktywa rozliczenia rozliczenia operacyjne operacyjne międzyokresowe czynne międzyokresowe czynne Środki trwałe Środki trwałe Wartości niematerialne i Aktywa Wartości niematerialne i Aktywa prawne trwałe prawne trwałe Długoterminowe Długoterminowe rozliczenia rozliczenia międzyokresowe czynne międzyokresowe czynne 11 Jak obliczyć ROI? Jak obliczyć ROI? Jak obliczyć ROI? Wynik z działalności operacyjnej Wynik z działalności operacyjnej ROI = Aktywa operacyjne jednostki Aktywa operacyjne jednostki Wynik z działalności operacyjnej Wartość sprzedaży Wynik z działalności operacyjnej Wartość sprzedaży =x Wartość sprzedaży Aktywa operacyjne jednostki Wartość sprzedaży Aktywa operacyjne jednostki Wskaznik zwrotu Wskaznik rotacji Wskaznik zwrotu Wskaznik rotacji = x ze sprzedaży aktywów ze sprzedaży aktywów 12 Przykład obliczenia ROI Przykład obliczenia ROI Przykład obliczenia ROI Aktywa operacyjne jednostki 100 000 $ Wynik z działalności operacyjnej 18 000 $ Sprzedaż 200 000 $ Wynik z działalności operacyjnej 18 000 Wynik z działalności operacyjnej 18 000 ROI = = = 18% Aktywa operacyjne jednostki 100 000 Aktywa operacyjne jednostki 100 000 Wskaznik zwrotu Wskaznik zwrotu 18 000 18 000 = = 9% ze sprzedaży ze sprzedaży 200 000 200 000 Wskaznik rotacji 200 000 Wskaznik rotacji 200 000 = = 2 razy aktywów 100 000 aktywów 100 000 ROI = 9% x 2 = 18% 13 Ograniczenia stosowania ROI Ograniczenia stosowania ROI Ograniczenia stosowania ROI Używanie ROI do oceny wykonania ma ograniczenia: miernik ROI nie jest powiązany bezpośrednio z celem maksymalizacji wartości firmy dla jej właścicieli stosowanie ROI jako miernika oceny menedżerów może prowadzić do błędnych decyzji inwestycyjnych ROI jest miernikiem krótkoterminowym 14 Zysk rezydualny Zysk rezydualny Zysk rezydualny Zysk rezydualny RI (ang. residual income) czyli nadwyżka wyniku na działalności operacyjnej wynik na działalności operacyjnej, który jest w stanie wygenerować centrum inwestycyjne ponad pewną minimalną stopę zwrotu, przy wykorzystaniu posiadanych aktywów operacyjnych RI jako miernik wykonania: cel centrum inwestycyjnego: maksymalizacja zysku rezydualnego 15 Jak obliczyć RI? Jak obliczyć RI? Jak obliczyć RI? Przychody ze sprzedaży 12 000 000 Przeciętna wartość aktywów operacyjnych 8 000 000 Zysk na działalności operacyjnej 1 200 000 ROI (1 200 000/8 000 000) x 100% 15% Minimalny wymagany wynik na działalności operacyjnej (12% x 8 000 000) 960 000 RI (1 200 000 960 000) 240 000 16 ROI i RI w podejmowaniu decyzji (1) ROI i RI w podejmowaniu decyzji (1) ROI i RI w podejmowaniu decyzji (1) Założenia: Firma ALFA może zainwestować 300 000 zł w uruchomienie nowej linii produkcyjnej, co spowoduje wzrost sprzedaży o 636 000 zł rocznie, kosztów wyrobów sprzedanych o 500 000, kosztów sprzedaży o 56 000 i kosztów ogólnego zarządu o 40 000. Rachunek zysków i strat firmy ALFA Przed Przyrost w Po realizacją wyniku realizacji projektu projektu projektu Przychody ze sprzedaży towarów i produktów 1 200 0000 636 000 12 636 000 Koszty sprzedanych towarów i produktów 9 000 000 500 000 9 500 000 Zysk brutto na sprzedaży 3 000 000 136 000 3 136 000 Koszty sprzedaży 1 000 000 56 000 1 056 000 Koszty ogólnego zarządu 400 000 40 000 440 000 Zysk na sprzedaży 1 600 000 40 000 1640 000 Pozostałe przychody operacyjne 400 000 - 400 000 Pozostałe koszty operacyjne 800 000 - 800 000 Zysk na działalności operacyjnej 1 200 000 40 000 1 240 000 17 ROI i RI w podejmowaniu decyzji (2) ROI i RI w podejmowaniu decyzji (2) ROI i RI w podejmowaniu decyzji (2) Przed Przyrost w Po realizacją wyniku realizacji projektu projektu projektu Średnie aktywa operacyjne 8 000 000 300 000 8 300 000 Wynik na działalności operacyjnej 1 200 000 40 000 1 240 000 ROI 15% 13% 14,94% Inwestycja w projekt zmniejsza wskaznik ROI, dlatego menedżer firmy ALFA, oceniany na podstawie ROI, odrzuci projekt 18 ROI i RI w podejmowaniu decyzji (3) ROI i RI w podejmowaniu decyzji (3) ROI i RI w podejmowaniu decyzji (3) Przed Przyrost w Po realizacją wyniku realizacji projektu projektu projektu Sprzedaż 12 000 000 600 000 12 600 000 Średnie aktywa operacyjne 8 000 000 300 000 8 300 000 Zysk na działalności operacyjnej 1 200 000 40 000 1 240 000 ROI 15% 13% 14,94% Minimalny wymagany wynik na działalności 960 000 36 000 996 000 operacyjnej RI 240 000 4 000 244 000 Inwestycja w projekt podnosi miernik RI, co oznacza, że menedżer oceniany na podstawie RI przyjmie projekt Ograniczenia stosowania RI: nie można stosować do centrów inwestycyjnych o różnych wielkościach, większe mogą wykazywać większy wskaznik RI 19 Ekonomiczna wartość dodana - EVA� Ekonomiczna wartość dodana - EVA� Ekonomiczna wartość dodana - EVA� EVA� (ang. economic value added) miernik odzwierciedlający wartość jaką działalność danego centrum inwestycyjnego dodaje do wartości przedsiębiorstwa odzwierciedla cel działań przedsiębiorstwa maksymalizację jego wartości EVA� = Wynik operacyjny koszt kapitału x zainwestowane środki Ograniczenia stosowania EVA�: miernik krótkoterminowy oparty o dane roczne jego stosowanie może prowadzić do błędnych decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez menedżerów zainteresowanych korzyściami w krótkim okresie czasu Modyfikacje EVA�: np. bank bonusów menedżerowie tracą motywację do realizacji projektów nieopłacalnych w długim okresie 20 EVA� w podejmowaniu decyzji (1) EVA� w podejmowaniu decyzji (1) EVA� w podejmowaniu decyzji (1) Rachunek zysków i strat firmy Gamma 2001 r. 2002 r. Przychody ze sprzedaży towarów i produktów 12 200 000 20 000 000 Koszty sprzedanych towarów i produktów 7 400 000 15 000 000 Zysk brutto na sprzedaży 4 800 000 5 000 000 Koszty sprzedaży 1 200 000 1 000 000 Koszty ogólnego zarządu 2 000 000 1 500 000 Zysk na sprzedaży 1 600 000 2 500 000 Pozostałe przychody operacyjne 400 000 400 000 Pozostałe koszty operacyjne 500 000 400 000 Zysk na działalności operacyjnej 1 500 000 2 500 000 Wartość aktywów w 2001 r. - 10 000 000 zł, w 2002 r. - 20 000 000 zł Wartość zobowiązań w 2001 r. - 3 000 000 zł, w 2002 r. 4 000 000 zł Koszt kapitału ustalono na poziomie 10% 21 EVA� w podejmowaniu decyzji (2) EVA� w podejmowaniu decyzji (2) EVA� w podejmowaniu decyzji (2) 2001 r. 2002 r. Stopa zwrotu ze sprzedaży 12,29% 12,5% Wskaznik rotacji aktywów 1,22 1 ROI 15% 12,5% 800 000 900 000 EVA � 1,5 mln-7mln*10%=0,8 mln 2,5mln-16mln*10%=0,9 mln obliczenia Spadek ROI: pogorszenie efektywności centrum inwestycyjnego? Wzrost EVA�: poprawa efektywności centrum inwestycyjnego? 22