Procedury medyczne jako zasady postępowania
Ustawodawca obliguje kierowników zakładów opieki zdrowotnej udzielających
całodobowych i całodziennych świadczeń zdrowotnych do postępowania przeciwdziałającego
szerzeniu się zakażeń zakładowych przez opracowanie i wdrożenie procedur zapewniających
ochronę przed zakażeniami zakładowymi zgodnie z obowiązującymi standardami (Ustawa o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaz
nych u ludzi z 5 grudnia 2008 r.).
Procedury, które podlegają kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej określone są w
załącznikach do protokołów kontroli sanitarnej w zarządzeniu Głównego Inspektora
Sanitarnego. Do nich należą m.in.:
·ð procedura higienicznego mycia rÄ…k,
·ð procedura dezynfekcji, mycia narzÄ™dzi i sprzÄ™tu medycznego,
·ð procedura postÄ™powania po ekspozycji,
·ð procedura sprzÄ…tania i dezynfekcji pomieszczeÅ„,
·ð procedura postÄ™powania z brudnÄ… bieliznÄ…,
·ð procedura postÄ™powania z odpadami medycznymi,
·ð i inne w zależnoÅ›ci od specyfiki zakÅ‚adu i udzielanych Å›wiadczeÅ„ zdrowotnych .
Państwowa Inspekcja Sanitarna nadzoruje stopień wdrożenia, realizowania i
modyfikowania poszczególnych procedur poprzez:
·ð kontrolÄ™ pomieszczeÅ„ zakÅ‚adu ze szczególnym uwzglÄ™dnieniem gabinetów, w których
wykonywane sÄ… zabiegi,
·ð kontrolÄ™ opracowanych procedur
·ð ocenÄ™ stopnia zabezpieczenia zakÅ‚adu opieki zdrowotnej i pracowników w materiaÅ‚ i
sprzęt niezbędny do realizacji poszczególnych procedur;
·ð kontrolÄ™ bieżącego stanu sanitarno-higienicznego pomieszczeÅ„ i ocenÄ™ stopnia
wdrożenia i realizacji poszczególnej procedury w praktyce;
·ð współpracÄ™ w zakresie opracowania i modyfikowania procedur.
Zasady sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego
Wskaz
nik biologiczny  wskaz
nik, który zawiera mikrobiologiczny system testowy o
ustalonej oporności na określony czynnik sterylizujący.
Wskaz
nik chemiczny  wskaz
nik, którego działanie jest oparte na przemianie chemicznej
lub fizycznej, zawierający substancje chemiczną wykrywającą obecność czynnika
sterylizującego lub określoną zmianę jednego lub więcej parametrów procesu.
Materiał sterylny  materiał wolny od zdolnych do namnażania się czynników
biologicznych.
Kontrola wsadu  to monitorowanie cyklu sterylizacyjnego. Przeprowadzona kontrola
biologiczna w pełni pozwala ocenić sterylność materiałów z kontrolowanego wsadu.
Aseptyka - ( z j. greckiego  jałowość) jest to postępowanie mające na celu niedopuszczenie
do zakażenia rany drobnoustrojami. Jest to postępowanie polegające na posługiwaniu się
materiałem i narzędziami wyjałowionymi, tj. pozbawionymi drobnoustrojów takich jak:
bakterie, spory, wirusy i grzyby.
Ustawodawca nałożył na zakłady opieki zdrowotnej obowiązek zapewnienia stałego
zaopatrzenia w narzędzia i materiały sterylne, dostarczane z centralnej sterylizatorni
zorganizowanej na terenie zakładu lub dostarczane ze sterylizatorni poza zakładem
posiadającej system zarządzania jakością ISO lub GMP i gwarantującej wykonanie wyrobu
sterylnego Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań
jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i
urządzenia zakładu opieki zdrowotnej.
Narzędzia i materiały sterylne dostarczane do sterylizacji poza zakładem opieki
zdrowotnej muszą być transportowane w pojemnikach zamkniętych, trwałych nadających się
do mycia i dezynfekcji, zapewniających ochronę przed możliwością ich uszkodzenia i
wtórnego zainfekowania. Pojemniki transportowe powinny być przeznaczone tylko do tego
celu.
W Polsce przyjętymi metodami sterylizacji są:
Sterylizacja wysokotemperaturowa:
·ð sterylizacja parÄ… wodnÄ… w nadciÅ›nieniu :
- w temperaturze 134oC (ciśnienie 2 atm.) czas 3 -7 min,
- w temperaturze 121oC (ciśnienie 1 atm) czas 15 minut,
·ð sterylizacja suchym gorÄ…cym powietrzem:
- w temperaturze 160oC czas 150 minut i 180oC czas 45 minut w urzÄ…dzeniach z
naturalnym obiegiem powietrza,
- w temperaturze 160oC czas 120 minut i 180oC czas 30 minut w urzÄ…dzeniach z
wymuszonym obiegiem powietrza.
Sterylizacja niskotemperaturowa:
·ð sterylizacja tlenkiem etylenu,
·ð sterylizacja plazmowa,
·ð sterylizacja w ciekÅ‚ym kwasie nadoctowym,
·ð sterylizacja parowo-formaldehydowa.
Optymalną i ogólnie przyjętą do stosowania w zakładach opieki zdrowotnej metodą
sterylizacji narzędzi wielorazowego użycia jest metoda sterylizacji parą wodną w
nadciśnieniu. Na uwagę zasługuje fakt, że do sterylizacji narzędzi medycznych nie należy
stosować metody opartej na sterylizacji suchym gorącym powietrzem.
Każda metoda sterylizacji musi być dobrana do rodzaju materiału i sprzętu, który
będzie poddany procesowi sterylizacji. Każdy materiał i sprzęt medyczny przeznaczony do
sterylizacji musi być opakowany, oznakowany i wyposażony w odpowiednie wskaz
niki
kontroli procesu sterylizacji.
W zakładach opieki zdrowotnej obecnie stosowanymi opakowaniami do sterylizacji
sÄ…:
·ð opakowania jednorazowego użycia w tym:
- rękawy i torebki papierowo-foliowe,
- rękawy i torebki papierowo-foliowe z fałdą,
- torebki papierowe,
- papier krepowy, gładki i włóknina,
- folia poliamidowa, polietylenowa, poliestrowa, polipropylenowa,
·ð opakowania wielorazowego użycia w tym:
- kontenery do sterylizacji z filtrem,
- kontenery do sterylizacji z zaworem.
Zasady sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego:
·ð osoba przeprowadzajÄ…ca proces sterylizacji zobowiÄ…zana jest do przestrzegania
wszystkich norm i standardów, które gwarantują wysoki poziom jakości
świadczonych usług,
·ð prawidÅ‚owe przygotowanie narzÄ…dzi i sprzÄ™tu medycznego do procesu sterylizacji, w
tym:
-ð dezynfekcja narzÄ™dzi i sprzÄ™tu medycznego, mycie i osuszenie,
-ð pakowanie materiaÅ‚u i sprzÄ™tu medycznego przeznaczonego do sterylizacji w
odpowiednie opakowania dopasowane do objętości sterylizowanej zawartości,
-ð pakiet powinien zawierać ilość narzÄ™dzi, sprzÄ™tu medycznego do wykonania
jednego zabiegu,
-ð każdy pakiet powinien zawierać informacjÄ™ o jego zawartoÅ›ci, miejscu dla
którego jest przypisany,
-ð umieszczenie w pakietach chemicznych wskaz
ników kontroli skuteczności
procesu sterylizacji,
-ð zamkniÄ™cie i uszczelnienie opakowania,
·ð zaÅ‚adunek do komory  w komorze sterylizatora należy umieÅ›cić ilość pakietów
pozwalajÄ…cÄ… na zapewnienie penetracji czynnika sterylizujÄ…cego,
·ð proces sterylizacji  dostosowanie metod sterylizacji do rodzaju sterylizowanego
materiału i sprzętu, ustawienie odpowiednich parametrów procesu sterylizacji,
oznakowanie pakietów datą sterylizacji, monitorowanie procesów sterylizacji,
sprawdzenie szczelności wysterylizowanych pakietów,
·ð przechowywanie sprzÄ™tu i materiaÅ‚u medycznego po sterylizacji  wydzielenie
odpowiednich pomieszczeń i miejsc do przechowywania sprzętu i materiałów po
sterylizacji zapewniających bezpieczeństwo przed wtórnym zainfekowaniem i
uszkodzeniem, przestrzeganie dat ważności wysterylizowanego sprzętu,
·ð narzÄ™dzia, sprzÄ™t lub materiaÅ‚ po wyjÄ™ciu z pakietu należy użyć na bieżąco,
·ð nie należy przechowywać pakietów otwartych lub uszkodzonych,
·ð opakowania stosowane do procesu sterylizacji należy używać zgodnie z
przeznaczeniem,
·ð opakowania jednorazowego użytku stosowane do procesu sterylizacji stosować jeden
raz.
Wszystkie czynności powinny odbywać się z zachowaniem zasad aseptyki.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego nad przestrzeganiem
procedur przeciwepidemicznych w zakładach opieki zdrowotnej kontroluje :
·ð pomieszczenia, w których usytuowanie sÄ… urzÄ…dzenia sterylizujÄ…ce pod kÄ…tem zgodnoÅ›ci
z rozporzÄ…dzeniem,
·ð urzÄ…dzenia sterylizujÄ…ce w poszczególnych zakÅ‚adach opieki zdrowotnej w tym:
- zgodność z rozporządzeniem stosowanego w zakładzie urządzenia sterylizującego,
- monitoring procesów sterylizacji i dokumentację kontroli procesów sterylizacji,
- przeprowadza kontrolę biologiczną procesów sterylizacji,
- kontrolę sprawdzającą urządzenia w przypadku otrzymania nieprawidłowego wyniku
wskaz
nika biologicznego kontroli procesu sterylizacji,
·ð sposób pakietowania narzÄ™dzi i sprzÄ™tu medycznego w tym: rodzaj opakowania, sposób
oznakowania pakietów, stosowanie wskaz
ników chemicznych,
·ð sposób przechowywania sterylnych pakietów w tym miejsce przechowywania, daty
ważności, szczelność pakietów,
·ð w przypadku braku urzÄ…dzenia sterylizujÄ…cego umowÄ™ podpisanÄ… z innym podmiotem
spełniającym wymogi zawarte w rozporządzeniu oraz sposób transportowania materiału
przeznaczonego do sterylizacji i po sterylizacji.
Monitoring procesów sterylizacji
PodstawÄ… monitorowania procesu sterylizacji jest stosowanie wskaz
ników
biologicznych, chemicznych i fizycznych oraz prowadzenie właściwej dokumentacji kontroli
procesów sterylizacji. Dzięki zastosowaniu odpowiednich wskaz
ników mamy pewność, że
proces sterylizacji przebiegał prawidłowo, a narzędzia i inne materiały poddane procesowi
sterylizacji, sÄ… sterylne i bezpieczne dla pacjenta.
Wskaz
niki umożliwiają nam wykrycie błędów popełnianych w przygotowaniu
materiałów do sterylizacji i w trakcie sterylizacji:
·ð bÅ‚Ä™dy ludzkie: dobór nieodpowiednich parametrów cyklu, nieodpowiedniego
opakowania, nieprawidłowy załadunek komory, przeładowanie komory, zbyt duży
pakiet;
·ð bÅ‚Ä™dy maszynowe: niesprawnie dziaÅ‚ajÄ…ce wskaz
niki mechaniczne, zła jakość
czynnika sterylizującego, nie utrzymywanie zadanych wartości parametrów
krytycznych.
Kontrola procesu sterylizacji powinna być prowadzona na bieżąco i okresowo przy
użyciu wskaz
ników biologicznych i chemicznych.
Procedury dotyczące przeprowadzania przez Państwową Inspekcję Sanitarną w
ramach nadzoru biologicznej kontroli skuteczności procesu sterylizacji wydawane są
Zarządzeniem Głównego Inspektora Sanitarnego .
W przypadku otrzymania nieprawidłowego (dodatniego) wyniku biologicznej kontroli
procesu sterylizacji należy:
·ð powiadomić osobÄ™ odpowiedzialnÄ… za kontrolÄ™ procesów sterylizacji w zakÅ‚adzie
opieki zdrowotnej o dodatnim wyniku,
·ð przeprowadzić wyjaÅ›nienie czy otrzymany wynik byÅ‚ spowodowany bÅ‚Ä™dem ludzkim,
czy maszynowym,
·ð w przypadku bÅ‚Ä™du ludzkiego wycofać z obiegu wszystkie pakiety sterylizowane w
danym dniu oraz pakiety, które sterylizowane były w cyklach do czasu otrzymania
wyniku, pakiety należy poddać ponownej obróbce,
·ð w przypadku awarii urzÄ…dzenia sterylizujÄ…cego należy wycofać wszystkie pakiety
pochodzÄ…ce z cykli przeprowadzonych po ostatnim kontrolowanym biologicznie
cyklu z wynikiem prawidłowy i poddać ponownej obróbce, urządzenie należy
wycofać z użycia do czasu naprawy i ponownej kontroli wskaz
nikiem biologicznym,
·ð warunkiem rozpoczÄ™cia ponownej sterylizacji jest wykonanie biologicznej
kontroli procesu sterylizacji (z pakietem reprezentatywnym) i otrzymanie
prawidłowego wyniku.
Parametry sterylizacji muszą być rygorystycznie przestrzegane i udokumentowane, a
dokumentacja przechowywana przez okres 10 lat. Dokumentację kontroli procesów
sterylizacji stanowią: wydruki komputerowe, wyniki badań wskaz
ników biologicznych
(sporal A, S, bioindykatorów) oraz wskaz
ników chemicznych .
Zasady dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego
Za stan sanitarny placówki odpowiada kierownik danej jednostki. Wybór właściwych
metod dezynfekcji i preparatów spoczywa na użytkowniku, na którym ciąży obowiązek
zapewnienia bezpieczeństwa i wyboru najlepszego rozwiązania czyli stosowania najlepszych
metod. Wybór ten powinien uwzględniać najnowszy stan wiedzy i regulacje prawne.
Odpowiedzialność za stosowanie niewłaściwych procedur higienicznych, w tym
niewłaściwych preparatów może być czynnikiem obciążającym dla użytkownika.
Wprowadzając środek dezynfekcyjny do stosowania w obszarze medycznym użytkownik
musi zwrócić uwagę czy preparat może być stosowany w danym obszarze i zawiera etykietę
w języku polskim dotyczącą składu chemicznego, zakresu działania preparatu, przygotowania
roztworu roboczego środka dezynfekcyjnego itp.
Narzędzia i sprzęt medyczny powinny być dezynfekowane bezpośrednio po użyciu.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach kontroli bieżącej sprawdza poprawność
wdrożonych procedur higienicznych oraz zasad obowiązujących przy wykonywaniu
dezynfekcji. Każdorazowo należy sprawdzić czy:
·ð preparaty dezynfekcyjne przechowywane sÄ… w oryginalnych opakowaniach,
·ð roztwory Å›rodków dezynfekcyjnych przygotowywane sÄ… w wyznaczonych miejscach
(z wentylacjÄ…) i przez przeszkolone osoby, zgodnie z instrukcjÄ… producenta,
·ð przy przygotowywaniu roztworów stosowane sÄ… Å›rodki ochrony osobistej,
·ð stosowane sÄ… prawidÅ‚owe stężenia roztworów Å›rodka dezynfekcyjnego,
·ð oznakowane sÄ… pojemniki na roztwory Å›rodków dezynfekcyjnych: nazwÄ… i stężeniem
środka, datą sporządzenia roztworu oraz nazwiskiem osoby sporządzającej roztwór,
·ð dezynfekowane narzÄ™dzia i sprzÄ™t medyczny sÄ… caÅ‚kowicie zanurzone w roztworze
środka dezynfekcyjnego,
·ð przestrzega siÄ™ zaleconego czasu dezynfekcji,
·ð po zakoÅ„czonej dezynfekcji pojemniki sÄ… myte, zdezynfekowane i wysuszone.
Postępowanie z narzędziami i sprzętem medycznym po użyciu
Zgodnie z obowiązującą Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaz
nych u ludzi z 5 grudnia 2008 roku sposób postępowania z narzędziami i sprzętem
medycznym po użyciu powinien być zgodny z wewnętrzną procedurą. Narzędzia i sprzęt
medyczny powinny być dezynfekowane w pełnym zanurzeniu, bezpośrednio po użyciu, w
oddziałach lub gabinetach zabiegowych oraz w miejscach do tego przeznaczonych. Pojemniki
na roztwory środków dezynfekcyjnych powinny być kryte i odpowiednio oznakowane. Należy
ściśle przestrzegać wymaganego czasu dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego. Narzędzia i
sprzęt medyczny po dezynfekcji należy umyć wysuszyć, opakować i przekazać do sterylizacji.
Personel powinien przeprowadzać czynności ściśle przestrzegając obowiązujących
procedur.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego sprawdza sposób
wdrożenia procedury oraz poprawność w jej stosowaniu, w tym:
·ð gdzie sÄ… usytuowane pojemniki na roztwory Å›rodków dezynfekcyjnych i czy zawierajÄ…
pokrywy,
·ð czy pojemniki z roztworami Å›rodków dezynfekcyjnych sÄ… prawidÅ‚owo oznakowane,
·ð czy narzÄ™dzia i sprzÄ™t medyczny dezynfekowane sÄ… w peÅ‚nym zanurzeniu,
·ð czy zachowany jest czas dezynfekcji,
·ð sposób postÄ™powania z narzÄ™dziami po dezynfekcji.
Utrzymanie czystości bieżącej i sprzątanie pomieszczeń
Zgodnie z art. 10 ust. 2 Ustawy z dnia 6 września 2001 roku o chorobach zakaz
nych i
zakażeniach kierownicy zakładów opieki zdrowotnej zobligowani są do bieżącego dozoru i
przestrzegania standardów higieny wewnątrzzakładowej w oparciu o procedury. Sprzątanie
pomieszczeń odbywa się zgodnie z opracowanym w każdym zakładzie planem higieny
uwzględniającym specyfikę zakładu i obszar sprzątania.
Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego kontroluje :
·ð utrzymanie czystoÅ›ci bieżącej w zakÅ‚adzie opieki zdrowotnej z uwzglÄ™dnieniem
specyfiki oddziałów,
·ð przestrzeganie oznakowania i rozdziaÅ‚u sprzÄ™tu na poszczególne strefy czystoÅ›ci,
·ð przestrzeganie prawidÅ‚owego postÄ™powania ze sprzÄ™tem po sprzÄ…taniu,
·ð przestrzegania prawidÅ‚owego przechowywania sprzÄ™tu.