Wykład I DEFINICJA EMOCJI Oatley i Jenkins Emocja spowodowana jest zazwyczaj przez świadome lub nieświadome wartościowanie przez podmiot zdarzenia jako istotnego dla jakiejś ważnej dla niego sprawy (celu). Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeśli zdarzenie sprzyja tej sprawie, a negatywna, jeśli ją utrudnia. Rdzeniem emocji jest gotowość do działania i podsuwania planów, konkretna emocja nadaje priorytet jednemu lub kilku rodzajom działania, narzucając poczucie ich pilności może więc zakłócać alternatywne procesy umysłowe lub działania, albo rywalizować z nimi. Konkretna emocja jest zazwyczaj doznawana jako odrębny typ stanu umysłowego, któremu towarzyszą lub następują po nim zmiany somatyczne, akty ekspresji i działania. NASTROJE A EMOCJE podobieństwa i różnice Emocje: Emocje modulują zachowanie. Wzbudzane są najczęściej w sytuacjach wymagających działań przystosowawczych, ich wzbudzeniu towarzyszy aktywność autonomicznego układu nerwowego wspierająca działanie. Nastroje: Nastroje modulują przetwarzanie informacji. nastrój nasila dostępność pamięciową pewnych treści, a osłabia innych. Może wpływać na sposób przetwarzania treści, np. pozytywny nastrój sprzyja twórczości. Nastrój przynajmniej słaby jest stale obecny i nadaje afektywny koloryt wszystkiemu co robimy. Emocje można traktować jako chwilowe perturbacje, pojawiające się na tle nastroju. Emocje wydają się być konsekwencjami zdarzeń spostrzeganych jako pojawiające się szybko i bez ostrzeżenia, a nastroje rozgrywających się w wolniejszym tempie. Emocje mogą prowadzić do określonego nastroju, nastroje mogą zmieniać prawdopodobieństwo pojawienia się określonej emocji. Emocje mogą być krótkotrwałe rzędu sekund lub minut. Czas trwania nastrojów sięga godzin lub dni. Kiedy mówimy o emocjach trwających godzinami mamy na myśli sumowanie powtarzających się, krótszych epizodów emocjonalnych. Jeśli jakiś stan trwa tygodniami lub miesiącami to mówimy o zaburzeniach afektywnych, a nie nastrojach. Nastroje zdają się obniżać próg pobudzenia tych emocji, które najczęściej im towarzyszą. Nastrojom nie towarzyszy specyficzny wyraz mimiczny, typowy dla większości emocji. Ludzie najczęściej potrafią wskazać przyczyny emocji a nie nastrojów. Przyczynami nastrojów mogą być: zmiany stanów neurohormonalnych lub biochemicznych (brak snu, pożywienia, menstruacja) oraz częste przeżywanie powtarzających się emocji o dużej sile. Emocje, jako stany intencjonalne, mogą wynikać z relacji łączących człowieka z jakimś obiektem, w umyśle istnieją stany afektywne i stany gotowości związane z obiektami. Nastroje mają charakter nieintencjonalnych stanów afektywnych. Mają swoje przyczyny, ale to nie one są ich obiektem. Znaczenie relacyjne polega na tym, że niezależnie czy jakaś emocja ma charakter ulotny (stan), czy powtarzalny (cecha) jej pełna analiza wymaga rozważenia relacji między osobowością, a otoczeniem. Podstawowa różnica między ostrymi emocjami, a nastrojami zależy od motywacyjnych i poznawczych warunków, które kształtują oceny owocujące każdym z tych stanów, czyli: w przypadku emocji ocena odnosi się do losów konkretnego realizowanego przez jednostkę celu czy bieżące warunki zagrażają, czy 1 sprzyjają jego realizacji. W przypadku nastrojów ocena odnosi się do egzystencjalnego tła naszego życia. Emocje na ogół doświadczane są jako intensywniejsze niż nastrój, wiążą się z pobudzeniem fizjologicznym organizmu. Nastroje na ogół nie są intensywne, chyba, że mamy do czynienia z zaburzeniami nastroju. Emocje są intencjonalne, czyli posiadają obiekt są odpowiedzią na zdarzenie bodziec. Nastrój nie ma wyraznego obiektu, treści, zródła. Ale i tak są wątpliwości. EMOCJE PODSTAWOWE WG EKMANA I DLACZEGO MOŻNA JE DO PODSTAWOWYCH ZALICZYĆ Emocje podstawowe o wspólnych gatunkowo wzorcach reakcji i ekspresji. Uniwersalna ekspresja mimiczna. Pankulturowe podobnie doświadczane przez ludzi na całym świecie i rozpoznawane na podstawie tych samych sygnałów ekspresji. Strach, złość, smutek, radość, wstręt. Pogarda? MÓZG EMOCJONALNY TEORIA LEDOUX ROLA CIALA MIGDAAOWATEGO, HIPOKAMPA, WZGÓRZA I KORY MÓZGOWEJ W PROCESIE EMOCJONALNYM Ciało migdałowate rozpoznanie biologicznego znaczenia bodzców podstawowy warunek uruchomienia reakcji emocjonalnej. Emocje sygnalizujące niebezpieczeństwo dla organizmu Płaty czołowe kory mózgowej odpowiadają za kontrolowanie emocji i procesy decyzyjne. Usunięcie kory nowej płata skroniowego i znacznej części układu limbicznego spowodowało u małp zmianę zachowań żywieniowych i seksualnych oraz utratę strachu przed ludzmi, agresywności i ekspresji mimicznej (zespół Kluvera-Bucy ego). Usunięcie ciała migdałowatego powoduje wystąpienie zespołu K-B. LeDoux usunięcie bądz zablokowanie funkcjonowania ciała migdałowatego powoduje: upośledzenie zdolności do określenia i uczenia się znaczenia motywacyjnego bodzca (nagradzająca wartość bodzca) oraz brak odczuwania strachu w sytuacji zagrożenia. Mózg emocjonalny: układ limbiczny i wzgórze. Układ limbiczny: podwzgórze, ciało migdałowate i hipokamp. Układ limbiczny kontroluje autonomiczny układ nerwowy odpowiedzialny za zmiany somatyczne tętno, pocenie się, rytm i głębokość oddechu, za pomocą przysadki kontroluje system hormonalny, u człowieka uczestniczy w subiektywnym odczuwaniu emocji. Wzgórze wstępne rozpoznawanie bodzców na podstawie ich parametrów zmysłowych, Ciało m. rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie afektywne bodzca (obiektu), Hipokamp rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie kontekstowe bodzca (obiektu). Droga wysoka: bodziec emocjonalny wzgórze sensoryczne kora sensoryczna ciało migdałowate reakcja emocjonalna. Droga niska: bodziec emocjonalny wzgórze sensoryczne ciało migdałowate reakcja emocjonalna. Wnioski: Postrzeganie obiektu i jego ewaluacja są oparte o informacje przetwarzane przez mózg oddzielnie. Bodziec wywołuje w mózgu procesy wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Mózg będzie wiedział co jest dobre a co złe 2 zanim ty dowiesz się szczegółowo co to jest . Afekt jako składowa emocji jest pochodna jest od procesów wzbudzanych w ciele migdałowatym. LATERALIZACJA MÓZGU Lateralizacja stronność, asymetria czynnościowa lewej i prawej stronny ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Asymetria półkul ma związek z: asymetrią pozytywno-negatywną emocji oraz odrębnością dwóch systemów wartościowania: refleksyjnego i automatycznego. Lewa półkula: prawa ręka, prawa część pola widzenia, rozpoznawanie słów, nazywanie, analitycznie, więcej szczegółów, zdolności językowe, postrzeganie szczegółów, mówienie, pisanie, liczenie, czytanie, przetwarzanie werbalne, symboliczne, analityczne Prawa półkula: lewa ręka, lewa część pola widzenia, rozpoznawanie kształtu, bardziej ogólny zarys, zdolności przestrzenne, postrzeganie całościowe, kształty i schematy, rozpoznawanie twarzy, funkcje emocjonalne, abstrakcyjne, myślenie symboliczne, doświadczeniowy system jazni W sytuacji gdy emocjonalna prawa półkula nie potrafi właściwie rozpoznać obiektu, racjonalna lewa półkula obserwując emocjonalne reakcje organizmu tworzy konfabulacje aby zachować ciągłość narracji wewnętrznej. Badania Gazzanigi pacjentka z przeciętym połączeniem między dwiema półkulami potrafi rozpoznać znaczenie emocjonalne na filmie wtedy gdy jest on pokazywany prawej półkuli. Pacjentka jednak nie potrafiła opisać tego co widziała, ponieważ funkcje językowe należą do lewej półkuli. Sygnały strachu dotarły do lewej półkuli lecz nie wiedząc nic o ich przyczynach pacjentka zaczęła szukać jakiegoś konkretnego wytłumaczenia: może to pan mnie denerwuje . Interpretacja ekspresji mimicznej zgodnie z wyrazem twarzy po lewej stronie z punktu widzenia obserwatora, a prawej osoby na którą patrzymy. Osoby z uszkodzeniami lewej kory lepiej rozpoznają mimiczne sygnały kłamstwa niż zdrowi bądz z uszkodzoną prawą korą. Bo poleganie na oznakach mimicznych. Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z lewej strony wywołuje emocje negatywne, a z prawej pozytywne bez udziału świadomości. Z prawej zachowanie asertywne. Dla negatywnych epizodów emocjonalnych silniejsza jest aktywacja prawej półkuli. Po udarach prawostronnych częściej mania, lewostronnych depresja 3 WYKAAD II PROCES EMOCJONALNY W TEORII LAZARUSA I FOLKMAN. NA CZYM POLEGA I CZEGO DOTYCZY OCENA POZNAWCZA W PROCESIE EMOCJONALNYM Każda emocja odczuwana przez człowieka może być charakteryzowana przez 3 składowe: Walencję czyli znak emocji (pozytywna negatywna), intensywność oraz treść (co jest jej przedmiotem). Relacyjna teoria Lazarusa i Folkman. Fazy procesu emocjonalnego: 1. Ocena poznawcza pierwotna i wtórna. Ocena poznawcza uznanie zdarzenia za ważne dla podmiotu oraz jego wartościowanie kontekstowe. Ocena pierwotna w wyniku tej oceny zdarzenie może być uznane za pozytywne, negatywne bądz nieistotne dla dobrostanu jednostki, osiągnięcia celów. Ocena wtórna w której podmiot ocenia swoje możliwości poradzenia sobie z sytuacją. Ocenia zasoby swoje i ich adekwatność. 2. Gotowość do działania nadanie priorytetu jednemu bądz kilku rodzajom działania. 3. Ekspresja i zmiany somatyczne komunikowanie stanu emocjonalnego innym i przygotowanie organizmu do działania. 4. Działanie. & & . ZJAWISKO SAMEJ EKSPOZYCJI. Znaczenie tego zjawiska dla rozumienia znaczenia świadomości w procesie emocjonalnym. Efekt samej ekspozycji wzrost atrakcyjności obiektów w wyniku powtarzających się ekspozycji tych obiektów. Badanie polega na tym, że osobie badanej prezentowane są bodzce z różną liczbą ekspozycji. Bodzce prezentowane wcześniej są przemieszane z nowymi a uczestnik ma ocenić ich znajomość/atrakcyjność nowych i starych. Badanym podobały się bardziej znaki stare niż nowe, niezależnie czy myślał, że je widział, czy też nie świadome rozpoznawanie bodzców jako stare-nowe i ich lubienie są reakcjami niezależnymi. Japońskie znaki. PRADYGMAT TOROWANIA ZAJONC I MURPHY. Znaczenie tego zjawiska dla rozumienia świadomości w procesie emocjonalnym. Przykładowe badanie: badanym eksponowano w czasie 16ms, a więc poniżej progu świadomości twarze wyrażające emocje złość/radość, a następnie proponowano napoje. Osoby, którym eksponowano złość wypijały mniej niż te, którym radość. TRÓJKT EMOCJE-PAMIĆ. Bodzce emocjonalne są lepiej zapamiętywane niż nieemocjonalne, niezależnie czy są to słowa, obrazy, wydarzenia. Intensywne emocje poprawiają zapamiętywanie głównych szczegółów, a pogarszają zapamiętywanie szczegółów tła prawdopodobnie dlatego, że powodują stronniczość uwagi oraz pózniejszego powtarzania wspomnień. Stan emocjonalny podczas kodowania Emocjonalna treść pamięci Stan emocjonalny podczas wydobywania Przypominanie zgodne z nastrojem to teoria sieci skojarzeniowej. 4 Wątpliwości dotyczące tej teorii to pytanie dlaczego nie dochodzi do niekończącej się pętli pozytywnego sprzężenia zwrotnego (wzmacniania aktualnego nastroju). Przypominanie niezgodne z nastrojem tu mamy motywacyjne teorie emocji i pamięci, czyli jednostka może aktywnie przywoływać swoje wspomnienia, tak aby modyfikować, wzmacniać, podtrzymywać swoje nastroje, cele i plany oraz mamy konstruktywistyczne i kontekstualne teorie emocji i pamięci tu kodowanie oraz wydobywanie wspomnień jako procesy konstrukcyjne. ZNACZENIE EMOCJI/NASTROJU W PROCESACH WARTOŚCIOWANIA. MODEL WOJCISZKE. Są trzy rodzaje zjawisk afektywnych: emocje, nastroje i oceny. Oceny od emocji i nastrojów odróżnia: brak pobudzenia wegetatywnego, raczej werbalny niż motoryczny wzorzec ekspresji, możliwość punktu indyferencji, czyli ocena neutralna, możliwość sprzeczności synchronicznych (ten sam obiekt w tym samym czasie jest różnoimiennie oceniany) i diachronicznych (ten sam obiekt jest różnoimiennie oceniany przy różnych okazjach). Proces oceniania innego człowieka może być aprioryczny (czyli przed analizą danych dotyczących człowieka) i aposterioryczny (po poznawczym przeanalizowaniu danych o człowieku ocenianym). W większości przypadków proces oceniania zawiera w różnych proporcjach elementy aprioryczne i aposterioryczne. Aprioryczne komponenty procesu oceniania: identyfikacja osoby spostrzeganej, oznakowanie afektywne osoby spostrzeganej (oznakowanie afektywne to bardzo prosta, najczęściej automatyczna operacja polegająca na ustaleniu globalnej wartościowości danej osoby jako pozytywnej lub negatywnej), wygenerowanie hipotezy ewaluatywnej, formułowanie oceny, które w zakresie selekcji kryterium oceny, poszukiwania i analizy danych ma charakter tendencyjnego weryfikowania hipotezy ewaluatywnej (ukierunkowanie na jej potwierdzenie). Aposterioryczne komponenty oceniania: identyfikacja osoby spostrzeganej, brak oznakowania afektywnego, ustalenie kryterium oceny, które zwykle wynika z celu realizowanego przez podmiot (powód dla którego się ocenia), wstępna ocena wynikająca z analizy danych: może być subiektywnie wiarygodna lub nie. INFUZJA AFEKTU Proces, w którym informacja niosąca ładunek emocjonalny wywiera wpływ na procesy poznawcze i oceniające i zostaje przez nie wchłonięta, ingerując w przemyślenia danej osoby i modyfikując ich wynik końcowy. Mechanizmy powodujące infuzję afektu to: torowanie afektywne i afekt jako zródło informacji (ocenianie zgodne z nastrojem). Strategia bezpośredniego dostępu najprostszy sposób generowania oceny, decyzji. Sprowadza się do bezpośredniego wyszukania istniejącej już wcześniej odpowiedzi. Pytanie czy lubisz partie XY zadane komuś kto interesuje się polityką. Niemożliwa infuzja afektu ponieważ nie ma okazji do torowania afektywnego, itp. Strategia przetwarzania zmotywowanego używana przez podmiot głównie wtedy, gdy ma on silna motywację do uzyskania określonego stanu. Np. motywacja do poprawy nastroju, 5 obrona zagrożonego poczucia własnej wartości, obrona grupy własnej, itp. Mało prawdopodobna infuzja afektu bo motywacja podmiotu jest dobrze określona. Strategia heurystyczna wykorzystywana w niejasno zdefiniowanych sytuacjach, gdy podmiot pragnie uzyskać pożądany stan rzeczy, przy minimum wysiłku. W takich sytuacjach ludzie myślą na skróty i unikają szczegółowego i rzeczowego przetwarzania informacji. Przedmiot oceny jest prosty czy typowy, osobiste zaangażowanie podmiotu małe, a jego możliwości poznawcze niewielkie. Osoby dążące do wypracowania odpowiedzi szybko i bez wysiłku mogą błędnie uznawać nastrój za wiarygodne zródło informacji o własnych reakcjach ewaluacyjnych. Może wystąpić infuzja afektu. Strategia przetwarzania analitycznego wymaga od podmiotu zrozumienia i zinterpretowania nowej informacji i oraz uważnego jej powiązania z dotychczasowymi strukturami wiedzy. Strategia stosowana wówczas, gdy przedmiot oceny jest skomplikowany albo nietypowy, a jednocześnie nie jesteśmy ukierunkowani na uzyskanie jakiegoś celu, jak w przypadku przetwarzania zmotywowanego. Infuzja afektu może wystąpić. Tak więc podczas formułowania najróżniejszego rodzaju sadów o rzeczywistości i podejmowania zachowań nastrój może wywierać na nie wpływ torujący. To czy tak się stanie zależy od strategii przetwarzania, jaką podmiot wybierze oraz od jego możliwości poznawczych. Infuzja jest tym silniejsza, im bardziej szczegółowy i analityczny jest tryb przetwarzania informacji. Np. ludzie zostali wprowadzeni w pozytywny lub negatywny nastrój i mieli ocenić pary przy kawiarnianych stolikach. Pary były dopasowane zewnętrznie i niedopasowane. Widok par dopasowanych powinien angażować mniej zasobów uwagi niż niedopasowanych. Siła wpływu zaindukowanego nastroju na opinię jaką badani formułowali była większa gdy pary były niedopasowane niż wtedy gdy pasowali do siebie. WYKAAD III ROZWÓJ EMOCJONALNY. RODZAJE EMOCJI. MODEL RÓŻNICOWY I MODEL ODRBNYCH SYSTEMÓW Model różnicowy specyficzne stany emocjonalne wywodzą się ze zmian rozwojowych. W momencie urodzenia dzieci mają dwubiegunowy stan emocjonalny dyskomfort (negatywny) i zaspokojenie (pozytywny). Inne stany wyłaniają się z czasem poprzez różnicowanie w wyniku dojrzewania, socjalizacji, rozwoju poznawczego. Model odrębnych systemów specyficzne stany emocjonalne istnieją już chwili narodzin, ale mogą ujawniać się w dalszych etapach rozwoju. Określone stany emocjonalne wyłaniają się w określonym porządku albo zgodnie z zapotrzebowaniem jednostki. Doświadczenie emocjonalne jest dokonywaną przez jednostkę oceną i interpretacją własnego stanu emocjonalnego i ekspresji. Dopóki jednostka nie jest zdolna do obiektywnej samoświadomości może jej brakować zdolności do doświadczania emocji. Część emocji wymaga samoświadomości. Pierwsze 6 miesięcy życia emocje podstawowe: złość, strach, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie 6 Od 18 do 24 mca życia samoświadomość zakłopotanie, zazdrość, empatia Od 2,5 do trzeciego roku życia rozwijanie standardów i zasad zakłopotanie, duma, wstyd, poczucie winy SOCJALIZACJA I WPAYWY RODZICIELSKIE Socjalizacja to proces rozwoju społecznego człowieka, będący efektem zarówno kierowanych i zamierzonych (wychowanie) oddziaływań otoczenia społecznego jak i niezamierzonych. WPAYWY RODZIECIELSKIE bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie intencjonalne próby wpływu na emocjonalne zachowanie dziecka, np. informowanie dziecka, że uczucia innego dziecka będą zranione jeśli się będzie z niego śmiało. Pośrednie niejawne lub nieintencjonalne modyfikowanie zachowań emocjonalnych dziecka. Np. wpływ sposobów wyrażania radości/złości przez rodziców. Style przywiązania: wskazniki przywiązania: selektywny uśmiech społeczny skierowany do znanych osób, pojawia się około 2-3 mca życia, lęk przed obcymi ok. 6 mca życia, lęk przed rozstaniem około 12 mca życia Przywiązanie zapewniające poczucie bezpieczeństwa dzieci badają nowe otoczenie i zwracają się o pomoc do matek gdy potrzebują, przywiązanie lękowo-oporne nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa dzieci w nowym otoczeniu nie badają go, są zaniepokojone, a gdy matka wraca reagują ambiwalentnie (raz odpychają, raz przywierają). Przywiązanie lękowo- unikowe dzieci słabo przywiązane do matek słabo lub wcale nie reagują. FAZY ROZWOJU EMOCJONALNEGO NABYWANIE, DOSKONALENIE, TRANSFORMACJA Nabywanie jednostka nabywa i ćwiczy różnorodne emocje, uczy się ich okazywania i nazywania. Niemowlęta wkrótce po narodzinach dysponują sporym zasobem ekspresji emocji podstawowych złości (gniewu, strachu), radości, wstrętu. Niemowlęta szybko uczą się odczytywania ekspresji emocji podstawowych z wyrazu twarzy matki odczytują smutek, strach itp. (najdalej w wieku 11 tygodni). Niemowlęta rozumieją znaczenie emocji podstawowych i dostosowują swoje zachowanie do emocji wyrażanych przez matkę. Doskonalenie w tej fazie następuje różnicowanie okazywania emocji, a także rozwija się umiejętność ich wiązania z kontekstem społecznym. Zmienia się sposób i miejsce wyrażania. Dziecko nabywa umiejętności ukrywania przeżywanych emocji oraz rozwijane są elementy samokontroli emocjonalnej dziecko nabywa umiejętności hamowania lub podsycania emocji. W okresie niemowlęcym podczas zabaw twarzą w twarz dziecko uczy się sposobu wyrażania poszczególnych emocji. Mogą pojawić się dysfunkcje emocjonalne gdy dziecko naśladuje ekspresję emocjonalną depresyjnej matki. W dzieciństwie ekspresje emocjonalne stają się bardziej przystosowane do wymagań rodzinnych i kulturowych. W okresie dojrzewania rozwija się ekspresja emocji społecznych okazywanie poczucia winy, pogardy. Początkowo ma miejsce duża niezręczność w okazywaniu emocji zwłaszcza mających związek z zachowaniem prywatności i dystansu ekspresja emocji rozumiana jako wrogość. 7 Transformacja dotyczy zmian w całym systemie emocjonalnym. Stany emocjonalne stają się elementem systemów myśli i zachowań. W dzieciństwie pojawiają się transformacje doświadczeń emocjonalnych do systemów reprezentacji świata, np. różne style narracyjne w opowiadaniu historii związanych z różnymi uczuciami. W okresie dojrzewania doskonalenie mechanizmów emocjonalnych obejmuje wzrost świadomości zmian nastrojów. Wraz z wiekiem zmienia się wpływ kontekstu społecznego na sposób przeżywania emocji dla nastolatka emocje zaczynają się łączyć z rówieśnikami, a nie tylko z rodziną. RÓŻNICA MIDZY LKIEM A STRACHEM Lęk trwożne przewidywanie przyszłych zagrożeń lub nieszczęść, któremu towarzyszą uczucia dysfotyczne (zaburzenia dysfotyczne to zaburzenia nastroju ze skłonnością do drażliwości, wybuchowości i agresji nieadekwatnie do sytuacji) lub somatyczne objawy napięcia Strach różni się od lęku tym, że jest wywoływany przez rozpoznawalny bodziec i wiąże się z działaniami zaradczymi, np. ucieczka, unikanie Lęk jako nierozwiązany strach TEORIA POZNAWCZO ATRYBUCYJNA EMOCJI SAMOŚWIADOMOŚCIOWYCH Emocje samoświadomościowe: wstyd, poczucie winy, duma, pycha, zażenowanie, empatia, zazdrość, zawiść 1. Ustalenie przez człowieka własnych norm, zasad, celów od pierwszego roku życia dzieci zaczynają uczyć się właściwych wzorców zachowań odzwierciedlających normy zasady i cele danej kultury. W drugim roku życia dzieci wykazują pewne zrozumienie czym jest właściwe/niewłaściwe zachowanie 2. Ocena sukcesu lub porażki swoich działań w odniesieniu do owych norm, zasad i celów 3. Dokonanie autoatrybucji: atrybucja całościowa skoro tak postąpiłem jestem niedobry; atrybucja szczegółowa koncentracja na zdarzeniu zrobiłem zle i nie wolno mi tego powtórzyć. W modelu 4 stany emocjonalne. PORAŻKA: Wstyd jest wynikiem niepowodzenia w stosunku do celów, norm i zasad wtedy gdy człowiek dokonuje całościowej oceny Ja. Poczucie winy skupia się na określonych działaniach Ja. SUKCES: Pycha całościowo, duma szczegółowa autoatrybucja. ROLA EMOCJI POZYTYWNYCH (FREDRICKSON) THE BROADEN-AND-BUILD THEORY Doświadczanie emocji pozytywnych: zmienia umysł (zwiększa zakres uwagi, poszerza repertuar zachowań, poprawia intuicję i kreatywność), korzystnie wpływa na funkcjonowanie organizmu (obniża poziom pobudzenia układu sercowo-naczyniowego, będącego efektem 8 stresu oraz poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego), jest predykatorem zdrowia fizycznego i psychicznego (zwiększa odporność na trudności, zmniejsza odczuwanie bólu), jest predykatorem długości życia The broaden effect na krótki czas pozytywne emocje poszerzają pole uwagi i poprawiają myślenie The build effect pozytywne emocje pobudzają rozbudowę osobistych i społecznych zasobów, przez co korzystnie wpływają na zadowolenie z życia The undo effect pozytywne emocje usuwają ślady przeżywania emocji negatywnych, zmniejszają wzbudzone przez emocje negatywne pobudzenie organizmu REGULACYJNA ROLA OPTYMIZMU I NADZIEI OPTYMIZM Ważnym motywem ludzkiej aktywności jest dążenie do osiągania wyznaczonych sobie celów, - pożądanego stanu rzeczy, czy wartości. Ważnym czynnikiem wewnętrznym decydującym o wyborze celów i ukierunkowaniu aktywności jest dyspozycyjny optymizm. Optymizm to oczekiwanie w przyszłości zdarzeń pozytywnych, dobrych dla jednostki oraz oczekiwanie ze zdarzenia niepomyślne będą się pojawiały rzadko lub wcale. W obliczu trudności optymizm skłania do zwiększania wysiłku, a pesymizm powoduje pojawienie się wątpliwości i niezdecydowania. Z badań empirycznych wynika, że optymizm pozytywnie wiąże się z poziomem dobrostanu psychicznego, w tym również po przeżyciu trudnej lub krytycznej sytuacji (aborcja np.) Optymizm pozytywnie wiąże się ze stosowaniem adaptacyjnych strategii copyingu optymiści częściej niż pesymiści stosują strategie radzenia sobie ze stresem nastawione na problem, traktują sytuację trudną jako coś realnego i nie stosują nieadaptacyjnych mechanizmów wypierania zagrażającej wiedzy, poszukują wiedzy i informacji o sytuacji trudnej i właściwych sposobach postępowania, łatwiej i szybciej akceptują sytuację, poszukują dobrych stron sytuacji i ewentualnych korzyści, stosują poczucie humoru jako strategię obniżania napięcia emocjonalnego, a nie np. używki. NADZIEJA. Wyższy poziom nadziei większa wiedza nt. raka, wyższy poziom nadziei mniejszy ból odczuwany w chorobie, pozwala nadzieja dostrzegać korzyści w chorobie, w rozwiązywaniu problemów, jest predykatorem stosowania strategii radzenia sobie nastawionych na problem oraz planowania, wysoki poziom nadziei wiąże się ze stawianiem sobie większej ilości i trudniejszych celów, wyższy poziom nadziei jest predykatorem lepszych wyników w szkole, lepsze funkcjonowanie mniej myśli negatywnych REGULACYJNA ROLA I ZNACZENIE FUNKCJONALNE EMOCJI NEGATYWNYCH Złość organizuje i reguluje wewnętrzne procesy fizjologiczne i psychiczne związane z samoobroną i dominacją, a także kontrolowaniem zachowań społecznych. Złość reguluje zachowania interpersonalne a także jest regulowana w trakcie socjalizacji. Wyrażanie złości w sposób społecznie konstruktywny wiąże się z lepszymi osiągnięciami w szkole. Złość stanowi ważne zródło energii dla zachowań przystosowawczych u niemowląt i wiąże się z poczuciem skuteczności. W okresie przedszkolnym dzieci reagują stresem i pobudzeniem emocjonalnym w sytuacji gdy obserwują nasycone złością interakcje między dorosłymi, 9 czego wynikiem może być skłonność do agresji. W okresie przedszkolnym rodzina i rówieśnicy nakładają na dziecko ogromne wymagania dotyczące regulowania emocji i wyrażania ich w sposób konstruktywny społecznie. Niektóre dzieci przejawiają trudności z radzeniem sobie z emocjami (szczególnie złości), a trudności te są predykatorem gorszego funkcjonowania społecznego. W okresie szkolnym widoczne są trudności z regulowaniem złości w sytuacji prowokacji przez dzieci odrzucane i lub agresywne. Trudności w kontaktach z rówieśnikami w dużym stopniu zmniejszają szanse dziecka na nauczenie się radzenia sobie ze złością w konstruktywny sposób. Dysregulacja emocjonalna wzorzec słabej samoregulacji i intensywnej negatywnej emocjonalności. Ogranicza elastyczność reakcji i stanowi czynnik ryzyka psychopatologii. Wiąże się też z ryzykiem problemów behawioralnych. WYKAAD IV. TEORIE MOTYWACJI. MOTYWACJA A ZACHOWANIE PODSTAWOWE ZAAOŻENIA GAÓWNYCH UJĆ MOTYWACJI. CO JEST yRÓDAEM MOTYWACJI W PODSTAWOWYCH TEORIACH PSYCHOLOGICZNYCH Procesy motywacyjne to procesy organizujące, ukierunkowujące i pobudzające czynności systemu nerwowego (w tym procesy psychiczne) tak, aby sterowana przez te czynności aktywność osiągała cele określone treścią motywów. Motywy skłaniają do ukierunkowanej aktywności określonego rodzaju (stymulatory) lub powstrzymują pewne kierunki aktywności (inhibitory). Aktywność człowieka jest najczęściej polimotywacyjna. Teorie instynktów motywacja jako gotowość do wykonania utrwalonych wzorców zachowania. Instynkt (popęd) biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec postępowania, np. instynkt rodzicielski, rozrodczy, itp. Wrodzony mechanizm wyzwalania niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodzców stanowiący konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktowego, np. zapach, barwa ale nawet silny instynkt sam w sobie nie uruchamia zachowania konieczny jest bodziec wyzwalający. Zasada podwójnej kwantyfikacji uruchomienie zachowania jest efektem interakcji siły działania popędu i bodzca wyzwalającego, a zatem: przy silnym popędzie wystarcza słaby bodziec wyzwalający; przy słabym popędzie konieczny silny bodziec wyzwalający. Najważniejszą motywacją tendencja do rozpowszechniania własnych genów (ujęcie socjobiologiczne) Psychodynamiczna teoria motywacji popędy, redukcja napięcia jako mechanizm motywacyjny. yródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna, mechanizmem motywacyjnym jest redukcja napięcia, zachowania są ukierunkowane przez wrodzone popędy: popęd życia, czyli seksualny i popęd przeżycia, np. głód. Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy, a id, ego i superego pozostają w nieustannym konflikcie bo konfliktowe są ich motywy i cele. Konflikt między nimi wywołuje: lęk neurotyczny lub lęk moralny oraz motywację do podejmowania działań broniących przed lękiem. Lęk obiektywny powstaje w wyniku zagrożenia lub niebezpieczeństwa w otoczeniu zewnętrznym. Lęk neurotyczny rodzi się z opozycji celów id i ego: lęk nieokreślony to stałą obawa, że przydarzy się coś strasznego, fobia intensywny, irracjonalny strach, reakcja paniki. Lęk moralny przeżywany jako wstyd lub poczucie winy rezultat konfliktu między id i superego. Mechanizmy obronne to sposoby radzenia sobie z lękiem, nieświadome zniekształcanie rzeczywistości i wyłączanie uczuć ze świadomości tak, aby nie odczuwać lęku. 10 Np. projekcja to projektowanie na inną osobę własnych nieakceptowanych uczuć lub cech; zaprzeczenie to zaprzeczenie rzeczywistości, ludzie usiłują unikać uznania zagrożenia; racjonalizacja to interpretowanie zachowania tak, aby wydawało się sensowne i możliwe do przyjęcia; sublimacja zastąpienie obiektu gratyfikacji wyższym celem kulturowym. Mechanizmy obronne powstrzymują podjęcie jakiś działań (inhibitory) lub powodują podjęcie działań (stymulatory). Behawiorystyczna teoria motywacji zależność między wzmocnieniem a gotowością do podjęcia zachowania. Popęd to wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego. Popędy pierwotne nie wymagają uczenia się, np. głód; popędy wtórne wymagają, np. głód nikotynowy. Pobudka (przynęta) obiekt lub stan mający zdolność do redukowania wielkości popędu. Wzmocnienie każdy obiekt który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodzca (pobudki lub popędu). Prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji zależy od: wielkości wzmocnienia (nagrody) funkcję nagrody spełnia też brak kary, czyli wzmocnienia negatywnego, odstępu czasowego między reakcją a wzmocnieniem, częstości wzmocnień (im większa częstość nagrody, tym większa gotowość do zachowania, jednak w miarę ponawiania tej samej nagrody, jej wartość motywacyjna maleje, regularności wzmocnień. Wszystkie ludzkie działania można wyjaśnić przy pomocy ograniczonej ilości potrzeb: niedoboru np. podstawowe potrzeby fizjologiczne i wzrostu (rozwoju). Ludzie dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb i rozwoju potrafią ocenić, co jest dla nich dobre, a co złe a zatem to do czego dążymy, zależy od naszej oceny korzyści. MOTYWACJA HOMEOSTATYCZNA to motywacja braku. Gdy potrzeby są niezaspokojone, rodzi się napięcie energetyczne, wywołujące negatywne emocje, co prowadzi do podjęcia działań prowadzących do odzyskania równowagi (homeostaza). MOTYWACJA HETEROSTATYCZNA to motywacja wzrostu. Potrzeba samorealizacji, żądza władzy. Nie działają wg zasady napięcie-ulga , ale apetyt rośnie w miarę jedzenia . Psychologia humanistyczna Carl Rogers - potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu. Jedynym motywem działania człowieka jest tendencja do samo aktualizacji. Tendencja do samo aktualizacji to dążenie do rozwijania własnych zdolności i możliwości w sposób, który służy zarówno zachowaniu jak i ulepszaniu organizmu. Organizm sam wie co jest dla niego dobre co złe i zagraża samo aktualizacji (wartościowanie organizmalne). Człowiek poszukuje lub unika pewnych doświadczeń nie dlatego, że polepszają jego funkcjonowanie, ale dlatego, ze realizują jego potrzebę samoakceptacji. Głównym motywatorem wewnętrznym jest potrzeba potwierdzania własnej wartości. Psychologia poznawcza zródłem motywacji jest przetwarzanie informacji. Podstawowe poznawcze mechanizmy motywacyjne: ciekawość poznawcza ciekawość i uruchamiane przez nią dążenia często mają większe oddziaływanie motywacyjne niż podstawowe potrzeby; oczekiwanie im wyższe oczekiwania tym wyższa motywacja i lepsze osiągane wyniki; niezgodność poznawcza sytuacja w której następuje niezgodność poznawcza jest przykra dysonans poznawczy, który zależy od: wielkości różnicy między danymi poznawczymi, stopnia ważności niezgodnych danych, stopnia usuwalności niezgodności. 11 POTRZEBY A MOTYWACJA. POTRZEBY WZROSTU A POTRZEBY BRAKU RÓZNICE FUNKCJONALNE Potrzeba brak lub obawa braku czegoś. Poszukiwanie sposobów zaspokojenia braków. Zachowanie służące zaspokojeniu potrzeby. Ocena stopnia zaspokojenia potrzeby. Teoria Abrahama Maslowa. Potrzeby podstawowe: 1.fizjologiczne, 2. bezpieczeństwa, 3. przynależności i miłości, 4.osiągnięć i uznania, 5. samorealizacji, wiedzy i rozumienia, estetyczne. Potrzeby podstawowe charakteryzuje: stałość przejawiana u różnych jednostek, ich niezaspokojenie prowadzi do patologii, są wrodzone a ich sposób przejawiania warunkowany kulturowo, ułożone hierarchicznie od potrzeb biologicznych, do specyficznie ludzkich, znaczenie motywacyjne mają jedynie potrzeby zaktualizowane, stany braku czegoś, potrzeby niższe dysponują większą siłą motywacyjną potrzeby mniej podstawowe biologicznie dochodzą do głosu tylko wtedy, gdy nie są zagłuszane przez bardziej podstawowe, przy niewystarczającym zaspokojeniu potrzeba nie blokuje pojawienia się potrzeby wyższej lecz nadal pozostaje aktywnym wyznacznikiem zachowania. ATRYBUCYJNY MODEL WEINERA I TEORIA DWECK JAKO PRZYKAADY WPAYWU ATRYBUCJI SUKCESÓW I PORAŻEK NA MOTYWACJ DO DZIAAANIA. Atrybucyjny model Weinera. 3 podstawowe sposoby tłumaczenia przyczyny zdarzeń: wymiar umiejscowienia przyczyny (wewnętrzna w człowieku, zewnętrzna poza nim); wymiar stabilności (stała zmienna przyczyna); wymiar wpływu na wydarzenia (czy możemy zapanować nad sytuacją, gdy włożymy dodatkowy wysiłek). Możliwe atrybucje zródeł sukcesu i porażki: przyczyna wewnętrzna stała zdolności, przyczyna wewnętrzna zmienna włożona praca, przyczyna zewnętrzna stała stopień trudności zadania, przyczyna zewnętrzna zmienna szczęście lub przypadek. Koncepcja Carol Dweck. 2 style reakcji dzieci na niepowodzenia szkolne: Reakcja bezradności i reakcja zorientowana na doskonalenie się. Reakcja bezradności: atrybucja jestem słaby , to moja wina . Cel: sprawne funkcjonowanie ( dobrze wypaść ). Reakcja zorientowana na doskonalenie się Atrybucja: przedtem to zrobiłem, to teraz też mogę; Cel: postępy w nauce, uczyć się , doskonalenie. MOTYWACJA ZEWNTRZNA A MOTYWACJA WEWNTRZNA Możemy być czasem motywowani nie dlatego ze spotka nas nagroda lub kara, ale dlatego, ze aktywność zadaniowa sama może być zródłem wzmocnień. Inna percepcja nagród polegających na pochwałach (aspekt informacyjny nagrody), a inna nagród o charakterze materialnym (aspekt sterujący) Pierwsze nie powodują spadku motywacji wewnętrznej, a drugie i owszem. Nagroda niespodzianka ok. Nagrody egzogenne i endogenne. Egzo są czynnikiem zewnętrznym wobec zadania, Endo immanentnym jego składnikiem. Egzo obniżają motywację wewnętrzną, a Endo wzmacniają. Endo wynagrodzenie za pracę, puchar sportowca. Egzo rower za piątkę z biologii obniża zainteresowanie biologią. KONCEPCJA SHELLEY E. TAYLOR SPOSOBY ODZYSKIWANIA KONTROLI W OBLICZU ZAGRAŻAJCYCH WYDARZEC. Gdy jednostka przeżyła zdarzenie osobiście zagrażające 12 proces przystosowania koncentruje się wokół: poszukiwania znaczenia (sensu) tego zdarzenia, próby odzyskania kontroli nad zdarzeniem, próby odbudowania poczucia własnej wartości. Poszukiwanie znaczenia poprzez atrybucję przyczyn i przemyślenie/przewartościowanie własnego życia, Odzyskiwanie kontroli nad zdarzeniem np. działania mające na celu kontrolę raka. Odzyskiwanie poczucia własnej wartości poprzez porównania w dół niemal wszystkie badane kobiety uważały że radzą sobie lepiej niż inne wybierana jest albo odpowiednia do porównań osoba (w gorszej sytuacji), albo odpowiedni wymiar porównań WYPALENIE ZAWODOWE ISTOTA ZJAWISKA, GENEZA, OBSZARY W JAKICH SI UJAWNIA. KTO NAJBARDZIEJ NARAŻONY Problemy z zaspakajaniem potrzeby sprawowania kontroli mogą prowadzić do zaburzeń zachowania, np. pracoholizmu i innych uzależnień, wypalenia zawodowego, wyuczonej bezradności, stosowania strategii samoutrudniania, dominacji w zachowaniu mechanizmów obronnych Wypalenie zawodowe to stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi co nie przyniosło oczekiwanej nagrody; stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje które są obciążające pod względem emocjonalnym te dwie definicje to model jednowymiarowy. Wielowymiarowy model obejmuje trzy częściowo skorelowane czynniki: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizację, spadek osobistego zaangażowania. Może wystąpić u osób pracujących w zawodach ukierunkowanych na ludzi. Wyczerpanie emocjonalne uczucie pustki zmęczenia i odpływu sił wywołane nadmiernymi wymaganiami psychologicznymi i emocjonalnymi jakie stawiała przed pracownikiem praca, depersonalizacja bezduszne i bezosobowe traktowanie swoich klientów, pacjentów, dystansowanie się od nich, obniżenie wrażliwości wobec innych. Obniżenie poczucia osiągnięć osobistych poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku oraz braku satysfakcjonujących rezultatów. Klasyczny model wypalenia zawodowego (Maslach) wiąże ten syndrom z wykonywaniem pewnej specyficznej grupy zawodów ukierunkowanych na ludzi . Niektóre inne ujęcia traktują wypalenie szerzej, jako rezultat zmęczenia każdą pracą zawodową związaną z zaangażowaniem emocjonalnym. W tym ujęciu wypalenie definiowane jest jednowymiarowo (wyczerpanie emocjonalne) i zbliża się do stresu doświadczanego w pracy zawodowej. Geneza dużo ale kwintesencja to: aby się wypalić, trzeb najpierw płonąć . Czy chodzi o zawody ukierunkowane na ludzi (Maslach) czy podejmowane przez ludzi, którzy w pracy zawodowej szukają sensu życia (Pines). WYUCZONA BEZRADNOŚĆ, ISTOTA ZJAWISKA, OBZARY DEFICYTÓW. PROCES POWSTAWANIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI W KONCEPCJI SELIGMANA (TRENING BEZRADNOŚCI). Wyuczona bezradność to syndrom zaburzeń poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych wywołanych uprzednim kontaktem z sytuacją niekontrolowaną. Jest to poddanie się, zaprzestanie działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie miało żadnego znaczenia. Trening bezradności obiektywna, długotrwała niemodyfikalność 13 istotnych wyników, czyli brak zależności między nimi, a działaniami jednostki. W trakcie wyników zachodzi uczenie się niezależności wyników od działania. Wyuczona bezradność wynika z nadmiernego uogólnienia doświadczeń treningowych z oczekiwania że również w nowych sytuacjach działania nie będą miały żadnego wpływu na pojawienie się pożądanych wyników. Deficyty poznawcze polegają na ogólnym przekonaniu, że nie ma się wpływu na bieg zdarzeń i niedostrzeganiu sposobu rozwiązania problemów czy dróg do określonego celu. Deficyty emocjonalne przeżywanie stanów apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji czy wrogości. Deficyty motywacyjne osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana i nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację. STRATEGIA SAMOUTRUDNIANIA ISTOTA ZJAWISKA, ROLA. FORMY. Można starać się unikać porażki aktywnie zwiększając szanse na sukces, unikając sytuacji w których istnieje ryzyko porażki stosując strategie samo utrudniania. Radzenie sobie ze skutkami porażki tak, aby umniejszyć jej znaczenie i konsekwencje: atrybucja przyczyn porażek jako niezależnych od osoby oraz niestałych (tylko tym razem tak się stało), redukcja dysonansu poznawczego, nieświadome zniekształcania poznawcze (mechanizmy obronne) Celem samo utrudniania jest uniknięcie ryzyka negatywnych dla oceny i samooceny podmiotu konsekwencji porażki. Strategią samo utrudniania jest jakiekolwiek działanie które prowadzi do zmniejszenia obiektywnych szans na osiągnięcie sukcesu a w konsekwencji zwiększa możliwość wyjaśnienia Ew. porażki czynnikami zewnętrznymi, a Ew. sukcesu czynnikami wewnętrznymi. S. poprzedza i dotyczy realizacji działania, co do którego istnieje obawa porażki która w rezultacie mogłaby dostarczyć negatywnych informacji nt. zdolności i kompetencji podmiotu w ważnych dla niego obszarach. Lepiej jest być uważanym za zdolnego lenia niż pracowitego durnia . Wybierając działanie samo utrudniające podmiot dokonuje oceny zysków i kosztów. Formy s: samoutrudnieniowe reakcje behawioralne,, (wszelkie obserwowalne zmiany zachowania prowadzące do takiej zmiany w sytuacji zadaniowej która pozwoli w przyszłości dokonać podmiotowi dogodnej interpretacji przyczyn wyniku realizacji zadania), odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości (dolegliwości somatyczne, lęk, nieśmiałość, trudne dzieciństwo), percepcja utrudnień w sytuacji zadaniowej (przyjmowanie takiego obrazu struktury przyczynowej zdarzenia, w świetle którego łatwiejsze będzie wyinterpretowanie wyniku z korzyścią dla podmiotu). Wyuczona bezradność emocje: obniżony nastrój, stany depresyjne, frustracja, lęk, apatia, zmęczenie. Procesy motywacyjne osoba zachowuje się biernie, zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań aby zmienić swoją sytuację również w sferach innych niż ta w której nastąpił trening bezradności. Wypalenie zawodowe: zanim się rozwinie są pozytywne emocje wobec pracy (radość, nadzieja), w rezultacie pojawienia się wypalenia złość, frustracja, żal, rozczarowanie, obniżony nastrój, wyczerpanie emocjonalne, somatyczne objawy zmęczenia i stresu. Procesy motywacyjne: zanim się rozwinie wysoka motywacja do pracy, w rezultacie brak zaangażowania osobistego w pracę Samoutrudnianie celem jest samokontrola przewidywanych emocji żeby nie przeżywać rozczarowania, żalu, lęku. Odczuwanie emocji, np. lęku może być strategią samo utrudniania. 14 Skuteczne zastosowanie strategii samo utrudniania redukuje napięcie i niepokój a sytuacji gdy mimo samo utrudniania udało się uniknąć porażki powoduje uczucie dumy i radości. Procesy motywacyjne: brak motywacji do działań realnie zwiększających szanse sukcesu, strategie samoutrudnieniowych reakcji behawioralnych WYKAAD V. MOTYWACJA W ZARZDZANIU. EMPATIA I ZACHOWANIA POMOCNE DWUCZYNNIKOWA TEORIA MOTYWACJI HERZBERGA Czynniki higieny: gdy są jest brak niezadowolenia gdy ich nie ma niezadowolenie. Czynniki motywacji: gdy są: zadowolenie, gdy nie ma: brak zadowolenia. Wzbogacanie pracy polega na takim przeprojektowywaniu zakresu pracy oraz zapewnieniu takich warunków, aby sprzyjało to zadowoleniu ludzi z pracy, np. info zwrotne o wynikach, zapewnienie możliwości rozwoju, możliwość samodzielnego tworzenia programu swojej pracy, odpowiedzialności, itp. AUTORSTWO ZADANIA A MOTYWACJA DO JEGO REALIZACJI wysoka wewnętrzna motywacja do pracy. Motywacja zewnętrzna skłania do zaangażowania w jakieś działania ze względu na spodziewane korzyści; można na nią oddziaływać poprzez system nagród i kar. Motywacja wewnętrzna to dążenie do wykonania jakiegoś zadania z powodu zainteresowania nim samym, jest trudniejsza do uzyskania (za to bardzo łatwo ją zniszczyć). Można to zrobić poprzez odwołanie się do naturalnej potrzeby robienia rzeczy interesujących, dających satysfakcję i radość, presja zewnętrzna prowadzi do osłabienia motywacji wewnętrznej i kreatywności oraz przeszkadza w samorealizacji. Reaktancja konflikt motywacyjny. Zadania własne lub częściowo własne rzadko wywołują reaktancję. TEORIA SAUSZNOŚCI dotyczy sposobu oceniania przez ludzi sprawiedliwości lub niesprawiedliwości w przydzielaniu nagród oraz kar. Trzy główne kategorie do orzekania o sprawiedliwości: WKAADY ludzie powinni być oceniani proporcjonalnie do swego wkładu (wysiłku, wykształcenia, doświadczenia, odpowiedzialności). RÓWNOŚĆ wszyscy dostają jednakową część niezależnie od wkładu, POTRZEBY ludzie powinni być wynagradzani według rzeczywistych potrzeb. Na postawy i zachowania pracowników, oprócz poczucia sprawiedliwości w zakresie proporcji wkładów do wyników wpływa też PERCEPCJA UCZCIWOŚCI PROCEDUR, w zakresie: rzeczywistego uwzględniania punktu widzenia pracowników, brak osobistej tendencyjności wśród kadry kierowniczej, spójne stosowanie ocen wobec wszystkich pracowników, dostarczanie co jakiś czas informacji związanych z podjętą decyzją, dostarczanie prawdziwych wyjaśnień. TEORIA OCZEKIWAC VICTORA VROOMA zgodnie z teorią oczekiwań Vrooma motywacja do podejmowania przez pracowników określonych zachowań, czy wykonywana zadań zależna jest od dwóch czynników: POSTRZEGANEJ SUBIEKTYWNEJ WARTOŚCI NAGRODY którą można otrzymać za dane zachowanie (np. dobrze wykonane zadanie) oraz postrzeganej OSIGALNOŚCI NAGRODY tzn. oczekiwania, że dane zachowanie rzeczywiście spowoduje otrzymanie nagrody. Aby dobrze motywować pracowników zgodnie z teorią oczekiwań Vrooma, należy wykonać następujące działania: określ twoje oczekiwania, czyli zdefiniuj zadanie, odwołaj się do potrzeb i celów osobistych podwładnego (cele te u różnych osób bardzo się różnią, a trzeba je znać, żeby móc się do nich odwołać), dopilnuj, żeby postawione zadanie było uznane za wykonalne; udzielaj na bieżąco informacji zwrotnej 15 (udzielanie informacji zwrotnej świadczy o tym, że to co robi pracownik jest ważne skoro zasługuje na uwagę przełożonego); nagradzaj pracowników, gdy spełnią oczekiwania (wybierając nagrodę pamiętaj o potrzebach i celach osobistych pracownika). KONCEPCJA KONTRAKTU PSYCHOLOGICZNEGO, JAKO PRZYKAD TEORII WYMIANY. Kontrakt psychologiczny to niepisany zbiór obietnic oraz oczekiwań działających cały czas pomiędzy każdym członkiem organizacji, a różnymi kierownikami i innymi osobami w tej organizacji. Istotą kontraktu psychologicznego, w przeciwieństwie do ekonomicznego, są oczekiwania dotyczące spraw niematerialnych, psychologicznych. Oczekiwania indywidualne Szacunek; oczekiwania organizacji przynależność. Oczekiwania organizacji wobec jednostek dotyczące przynależności to np. akceptacja i wspieranie celów i wartości organizacji; gotowość do dodatkowego wysiłku (nadgodziny), rozpowszechnianie pozytywnych opinii o organizacji, pozytywny stosunek emocjonalny do innych członków organizacji. Oczekiwania indywidualne jednostek wobec organizacji dotyczące szacunku to: to, ze dobra praca na rzecz organizacji będzie zauważana i doceniana, to, że ludzie będą traktowani z szacunkiem przez przełożonego, prawo do informacji poprzedzających jakiekolwiek zmiany, jasne przekazywanie przez organizację informacji o tym, jakie zachowania członków są akceptowane i dobrze widziane, a jakie nie oraz o tym jaką pomoc oferuje organizacja, aby członkowie dobrze wykonywali swoje obowiązki. EMPATIA AFEKTYWNA A EMPATIA POZNAWCZA. Różne ujęcia i definicje empatii: afektywna- poznawcza; dyspozycyjna-sytuacyjna; jako stan-jako proces. EMPATIA AFEKTYWNA to reakcja afektywna bardziej odpowiadająca cudzej a nie własnej sytuacji; EMPATIA POZNAWCZA poznawcze przyjmowanie perspektywy osoby oraz trafność interpersonalnego spostrzegania. Empatia w ujęciu poznawczym intelektualne lub wyobrażeniowe zrozumienie sytuacji innej osoby lub stanu jej umysłu, pozbawione doświadczania uczuć tej osoby; empatyczne rozumienie w procesie terapeutycznym polega na prawidłowym odbieraniu uczuć i przeżyć klienta, ale nie ich przeżywaniu, Rogers, Gestalt; proces w którym jedna osoba próbuje trafnie i bez uprzedzeń zrozumieć podmiotowość innej osoby (tak rozumiana empatia prowadzi do właściwego zrozumienia innej osoby, a nie nawiązania relacji z tą osobą. Jej celem jest uzyskanie wiedzy o osobie, a nie zbudowanie poczucia wspólnoty z tą osobą) EMPATIA DYSPOZYCYJNA skłonność do spontanicznego przyjmowania psychologicznego punktu widzenia innych, współodczuwania i współczucia w stosunku do ludzi dotkniętych niepowodzeniem, oraz odczuwania przykrości i dyskomfortu w odpowiedzi na cierpienie innych. Empatia w ujęciu afektywnym to reagowanie emocjonalne obserwatora spowodowane odczuciem, że ktoś inny doświadcza lub jest na drodze do doświadczania jakiegoś rodzaju emocji; afektywna odpowiedz na emocjonalny stan lub sytuację innej osoby, która powstaje w skutek spostrzeżenia lub zrozumienia tego stanu lub sytuacji i jest PODOBNA do tego co czuje lub może czuć ta osoba w danej sytuacji; reakcja emocjonalna odnosząca się w większym stopniu do sytuacji innego człowieka niż własnej. EMPATIA AFEKTYWNA ANALOGICZNA I REAKTYWNA. Empatia jako analogiczna reakcja emocjonalna: analogiczna reakcja emocjonalna polega na przeżywaniu emocji identycznych lub podobnych do tych, które przeżywa obserwowana osoba; wzbudzenie emocji analogicznych nie wymaga angażowania zaawansowanych procesów poznawczych oraz zawartości wiedzy; reakcje tego typu mogą pojawić się przy minimalnym zaangażowaniu 16 procesów poznawczych, np. w wyniku nieświadomego naśladowania ekspresji emocji obserwowanej osoby i następnie jej wzbudzania u obserwatora w procesie sprzężenia zwrotnego. Empatia jako reaktywna reakcja emocjonalna - reakcje reaktywne są BEZPOŚREDNI ODPOWIEDZI AFEKTYWN na sytuację osoby, ale różnią się one od przeżywanych przez nią emocji; występują wtedy, gdy przeprowadzona zostanie poznawcza analiza sytuacji osoby, włącznie z oceną danych kontekstowych dotyczących ogólnej sytuacji życiowej tej osoby, a także wyobrażeniem sobie jej sytuacji z perspektywy przyjęcia jej roli; emocje reaktywne takie jak litość, powstawać mogą w wyniku skupienia się w trakcie oceny sytuacji osoby na konsekwencjach zdarzeń dla tej osoby, lub też koncentracji na działaniach tej osoby. Zgodnie z rozróżnieniem Batsona empatyczna reakcja afektywna w obliczu cierpienia innej osoby może przyjąć formę: empatii czyli przeżywania uczuć sympatii, współczucia, serdeczności i czułości lub osobistej przykrości przeżywania uczuć niepokoju, lęku, trwogi lub cierpienia MOTYWACJA EGZOCENTRYCZNA I ENDOCENTRYCZNA. MOTYWACJA ENDOCENTRYCZNA to tendencja do pomagania innej osobie w celu polepszenia własnego samopoczucia, zwłaszcza w wyniku przypisania sobie pozytywnych właściwości. Zachowanie pomocne podejmowane jest ze względu na przewidywaną w jego wyniku pozytywną zmianę (lub uniknięcie negatywnej zmiany) w obrazie własnej osoby. MOTYWACJA EGZOCENTRYCZNA towarzyszy jej w sferze świadomości koncentracja na partnerze, na jego stanie, potrzebach, uczuciach, podejmowanie decyzji o udzieleniu pomocy związane jest z wyobrażeniami zysku który z tego może odnieść partner; zródłem gratyfikacji jest przewidywanie wystąpienia korzystnej zmiany w sytuacji innej osoby, motywacja egzocentryczna może prowadzić do zachowań, których repertuar wykracza poza osobiste udzielenie pomocy EMPATIA A ZACHOWANIA POMOCNE MODEL DANIELA BATSONA From Jerusalem to Jericho czyli sytuacyjne i dyspozycyjne uwarunkowania zachowań pomocnych. Model Batsona. Pomoc może wynikać z motywacji egoistycznej oraz altruistycznej. Motywacja altruistyczna jej celem bezpośrednim jest koniec cierpienia osoby, której pomagamy, korzyść jaką z tego uzyskujemy jest niezamierzoną konsekwencją pomocy. Motywacja egoistyczna Celem bezpośrednim jest nasza korzyść, a instrumentalnym koniec cierpienia osoby. Zdaniem Batsona udzielamy pomocy bo: oczekiwana nagroda lub uniknięcie kary; chęć redukcji napięcia emocjonalnego związanego z odczuwaniem osobistej przykrości w zetknięciu z cierpieniem innej osoby; przyjęcie perspektywy człowieka w potrzebie, wywołujące u obserwatora empatię wobec niego czysto altruistyczne pobudki, a celem pomocy jest zaspokojenie potrzeb osoby. MODEL NIESIENIA POMOCY DARLEY I LATANE Obserwator musi zauważyć, że coś się stało; musi zinterpretować dane zdarzenie w kategoriach wypadku; musi dojść do wniosku, że jest odpowiedzialny za to, co się dzieje i za to co się może stać; musi wybrać formę interwencji; musi interweniować. Dyfuzja odpowiedzialności im więcej świadków, tym mniej osób jest skłonnych do udzielenia pomocy 17 WYKAAD VI STRES JAKO STAN KONCEPCJA SELYE GO Stres psychologiczny to niespecyficzna reakcja organizmu w odpowiedzi na czynniki szkodliwe. Stres ujmowany jest jako bodziec (stresor), czyli okoliczności zewnętrzne, sytuacje trudne, które typowo, czyli u przeciętnego człowieka wywołują napięcie emocjonalne i przeszkadzają w funkcjonowaniu. Czynniki stresu: dramatyczne zdarzenia, poważne wyzwania i zagrożenia, drobne, codzienne utrapienia. Reakcja niespecyficzna, czyli uogólniona, nie jest związana bezpośrednio z naturą i rodzajem bodzca szkodliwego. Mechanizm sterowania reakcją stresu obejmuje aktywację układu wewnątrzwydzielniczego (kory nadnerczy), która ma charakter przystosowawczy i obejmuje: Lokalny Zespół Adaptacyjny oraz Ogólny Zespół Adaptacyjny. Lokalny to zmiany specyficzne zachodzące w miejscu występowania stresora np. w okolicy miejsca oparzenia, a ogólny to zmiany niespecyficzne, uogólnione, niezwiązane bezpośrednio ze stresorem. Ogólny Zespół Adaptacyjny obejmuje: stadium reakcji alarmowej, będący wyrazem powszechnej mobilizacji sił obronnych organizmu faza szoku i faza przeciwdziałania szokowi, stadium odporności względna adaptacja organizm względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe a słabiej toleruje bodzce które uprzednio były nieszkodliwe, stadium wyczerpania pojawia się gdy czynniki szkodliwe działają zbyt intensywnie lub dugo, a uogólnione pobudzenie organizmu nie służy już zwalczaniu stresora lecz charakteryzuje się utratą zdolności obronnych. TRANSAKCYJNA TEORIA STRESU LAZARUSA I FOLKMAN Stres to określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobą jako obciążająca lub przekraczająca jego zasoby i zagrażająca jego dobrostanowi. Stres nie jest zlokalizowany w jednostce (stan) ani w otoczeniu (stresory), ale dotyczy określonego rodzaju relacji między nimi zakłócenia lub zapowiedzi zakłócenia równowagi między nimi. Wymagania sytuacji (obiektywne lub istniejące w ocenie jednostki) a możliwości poradzenia (obiektywne lub istniejące w ocenie jednostki). To czy dana sytuacja stanie się zródłem stresu zależy od oceny sytuacji stresowej pierwotna i wtórna ocena. NA CZYM POLEGA I CZEGO DOTYCZY OCENA PIERWOTNA I WTÓRNA W SYTUACJI STRESOWEJ Ocena pierwotna ocena stawki wchodzącej w grę w danej sytuacji, czyli czy zdarzenie jest ważne dla jednostki, jej dobrostanu oraz możliwości realizacji celów, oraz czy zdarzenie jest sprzyjające czy niesprzyjające. Jeśli w wyniku oceny pierwotnej relacja łącząca jednostkę z otoczeniem uznana zostanie za stresującą, to uruchamia się: Ocena wtórna w której człowiek analizuje możliwości poradzenia sobie z sytuacją, będącą zródłem stresu. Ocenie podlegają zasoby, którymi jednostka dysponuje i ich adekwatność. REAKCJE NA STRES KIEDY ZAGROŻENIE, WYZWANIE, STRATA. Z CZEGO TAKIE REAKCJE WYNIKAJ I CO JEST ICH KONSEKWENCJAMI lazarus i folkman Strata dotyczy już zaistniałego zdarzenia, którego konsekwencją już dokonaną jest utrata ważnych zasobów. Emocje: depresja, smutek, rozpacz, poczucie winy 18 Zagrożenie odnosi się do przyszłych zdarzeń lub przyszłych konsekwencji zdarzenia i wiąże się z przewidywaniem przyszłej straty. Emocje: lęk, strach, irytacja Wyzwanie - odnosi się do przyszłych zdarzeń lub przyszłych konsekwencji zdarzenia i wiąże się z przewidywaniem możliwości zarówno strat jak i korzyści. Emocje: ekscytacja, podniecenie, niepokój, nadzieja Na rezultat oceny poznawczej sytuacji stresowej wpływają różne czynniki indywidualne, wśród których Lazarus i Folkman wyróżniają: zaangażowanie i przekonania (dotyczące posiadania bądz nie kontroli nad zdarzeniami oraz egzystencjalne). Rodzaj i poziom zaangażowania oraz treść przekonań nie mają bezpośredniego wpływu na ocenę poznawczą ale wchodzą w interakcję z czynnikami sytuacyjnymi. Czynniki sytuacyjne wpływające na rezultat oceny poznawczej: nowość, przewidywalność, niepewność zdarzenia, bliskość w czasie/nieuchronność, czas trwania, niepewność czasu. Model transakcji stresowej: Zdarzenie Ocena poznawcza: zdarzenie sprzyjająco-pozytywne; wyzwanie/zagrożenie/strata; zdarzenie niemające znaczenia Radzenie sobie gdy wyzwanie/zagrożenie/strata skoncentrowane może być na emocjach bądz na problemie wynik zdarzenia pozytywny/negatywny, wynik emocjonalny pozytywny/negatywny TEORIA ZACHOWANIA ZASOBÓW HOBFOLLA GAÓWNE ZAAOŻENIA, RODZAJE ZASOBÓW Stres jest rezultatem zagrażającego lub zaistniałego zakłócenia równowagi w wymianie zasobów między jednostką a otoczeniem. Wystąpienie stresu można przewidywać, gdy: zagrożenie utratą zasobów; faktyczna utrata zasobów potrzebnych do przetrwania jednostki osadzonej w rodzinie osadzonej w organizacji społecznej; zainwestowanie zasobów nie przynosi oczekiwanego zysku jednostce lub jej grupie co jest równoznaczne ze stratą. Zgodnie z teorią Hobfolla: stres ma podstawy biologiczne, społeczne i kulturowe, związane koniecznością zdobywania i chronienia warunków zapewniających przetrwanie, a także unikania zagrożeń w przyszłości; stres jest w dużej mierze zdeterminowany kulturowo, ponieważ większość stawianych ludziom wymagań ma kontekst społeczny; rozwiązanie problemów będących zródłem zagrożeń zależy na ogół od wykorzystania kontaktów społecznych i radzenia sobie z nimi. Do zasobów należą przedmioty, warunki, cechy osobowości, pokłady energii, które albo są cenione same w sobie jako potrzebne do przetrwania, albo służą do zdobycia zasobów umożliwiających przetrwanie. Główne założenie teorii zachowania zasobów brzmi: Ludzie dążą do uzyskania, utrzymania i ochrony tego co jest dla nich cenne. Ludzie starają się także promować to, co cenią. Zasoby wewnętrzne te, które znajdują się w posiadaniu Ja. Poczucie własnej wartości, optymizm, kompetencje zawodowe itp. Zasoby zewnętrzne poza granicami Ja. Np. wsparcie społeczne, zatrudnienie, status ekonomiczny. Zasoby: materialne, osobiste, stanu (zdrowie, zatrudnienie, staż pracy małżeństwo. Zasoby te dają dostęp do puli innych zasobów), zasoby energii (pieniądze, wiarygodność kredytowa, wiedza można je inwestować lub gromadzić i wymieniać na zasoby z pozostałych trzech kategorii). Zasoby pierwotne mają bezpośredni związek z przetrwaniem. Zasoby wtórne przyczyniają się do zdobycia zasobów pierwotnych, np. nadzieja, optymizm, więzi małżeńskie/partnerskie, wsparcie społeczne, przynależność do grupy. Zasoby symbolicznie związane z zasobami pierwotnymi lub wtórnymi ta kategoria obejmuje pieniądze, oznaki statusu społecznego, miejsce pracy oraz 19 warunki społeczne, które zwiększają dostęp do zasobów wtórnych, np. przyjaznie. Utrata zasobów jest niewspółmiernie bardziej wyrazista od zysków ludzie mający mniej zasobów są bardziej narażani na ich utratę i mniej zdolni do osiągania zysków. Ludzie muszą inwestować zasoby, aby zapobiegać ich utracie oraz rekompensować straty oraz zyskiwać nowe zasoby. Postawa defensywna częściej u osób, którym brakuje zasobów STYLE, STRATEGIE I PROCESY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM. CO OZNACZAJ TE POJCIA, KIEDY MÓWIMY O STYLU, A KIEDY O STRATEGII Styl radzenia sobie ze stresem trwała, osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego zmagania się z sytuacjami stresowymi Strategia radzenia sobie ze stresem poznawcze i behawioralne wysiłki jakie jednostka podejmuje w konkretnej sytuacji stresowej Proces radzenia sobie ze stresem ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze zmianami sytuacji i zmianami stanu psychofizycznego jednostki. Proces radzenia sobie ze stresem pełni 2 funkcje: instrumentalną i uregulowania emocji, wg Lazarusa i Folkman. Styl radzenia sobie tendencja do poszukiwania lub tendencja do unikania informacji Styl radzenia sobie nastawiony na problem, nastawiony na emocje, nastawiony na unikanie Strategie mnóstwo, np. planowanie, używki, aktywne radzenie sobie, osłabianie konkurencyjnych aktywności, powstrzymywanie działania, poszukiwanie instrumentalnego wsparcia ze strony innych, poszukiwanie emocjonalnego wsparcia, pozytywna reinterpretacja, akceptacja, zwrot ku religii, skupienie się na emocjach, wyparcie, unikanie działania, unikanie myślenia, poczucie humoru. FUNKCJE RADZENIA SOBIE ZE STRESEM (INSTRUMENTALNA I REGULOWANIA EMOCJI) KTÓRE STRATEGIE SPOŚRÓD WYMIENIONYCH W TEORII CARVERA I SCHEIERA SAUŻ POSZCZEGÓLNYM FUNKCJOM RADZENIA SOBIE ZE STRESEM WSPARCIE SPOAECZNE W UJECIU FUNKCJONALNYM. RODZAJE WSPARCIA. yRÓDAA I ROLA EMOCJI POZYTYWNYCH W PROCESIE STRESU (FOLKMAN) STRES ORGANIZACYJNY JAKO REZULTAT KONFLIKTU ROLI PTSD GENEZA I KONSEKWENCJE ZABURZENIA. PTSD zespół stresu pourazowego, to zaburzenie lękowe o charakterze przedłużonej lub opóznionej reakcji na zagrożenie, spowodowane przez stres o dużej sile. Początek zaburzenia występuje po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Kryteria: I. Osoba doświadczyła zdarzenia traumatycznego, podczas którego spełnione zostały obydwa kryteria: a) osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem 20 które pociągnęło za sobą śmierć, zranienie lub zagrożenie fizycznej integralności siebie lub innych (lub poczucie zagrożenia takim wydarzeniem); b) reakcję osoby charakteryzował intensywny strach, bezradność lub przerażenie. II. Traumatyczne wydarzenie jest stale lub na nowo przeżywane w jeden lub więcej sposobów: sny, wspomnienia, itp., III uporczywe unikanie bodzców skojarzonych z traumą i zmniejszenie ogólnej reaktywności, IV utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia, np. trudności w zasypianiu, V. Czas trwania zaburzenia dłuższy niż1 miesiąc, VI Zaburzenie powoduje istotny klinicznie dystres upośledzenie społeczne, zawodowe itp. PSYCHICZNA REPREZENTACJA EMOCJI SPECYFIKA KODOWANIA ZDARZEC TRAUMATYCZNYCH WZROST POSTTRAUMATYCZNY. NA CZYM POLEGA. OBSZARY WZROSTU POSTTRAUMATYCZNEGO. WYKAAD VIII MIAOŚĆ I SZCZŚCIE TRZY SKAADNIKI MIAOŚCI WG STERNBERGA I WOJCISZKE to intymność, namiętność, (emocje i pobudzenie, emocje pozytywne i negatywne, jak zazdrość, tęsknota) zaangażowanie (ukierunkowanie na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na utrzymanie tego związku mimo przeszkód) ROLA EMOCJI I MOTYWACJI W POSZCZEGÓLNYCH FAZACH ROZWOJU ZWIZKU Rozwój związku intensywność a czas. Namiętność najszybciej rośnie i wcześnie spada, zaangażowanie rośnie wolniej nie tak skokowo jak namiętność i gdy namiętność spada to ono w zasadzie constans czyli nie spada nie rośnie. Intymność rośnie i potem spada pózniej niż namiętność Alle gdy zaangażowanie już stale to intymność spada. na końcu skali najwcześniej namiętność, potem pózniej i wyżej intymność a zaangażowanie najwyżej jako linia ciągła nad namiętnością i intymnością. Zakochanie romantyczne początki związek kompletny związek przyjacielski związek pusty. W zakochaniu: pobudzenie emocjonalne neutralne przyjemność nasila namiętność czyli rola emocji pozytywnych patrzymy przez różowe okulary; rola emocji negatywnych przykrość nasila namiętność strach może podwyższać erotyczną atrakcyjność, gdy następuje fałszywe przypisanie pobudzenia emocjonalnego. Czasem jednak negatywny znak emocji może przenieść się na potencjalnego partnera na zasadzie prostego warunkowania znaku emocji. Itp. MIAOŚĆ NEUROTYCZNA. CYKL BADNEGO KOAA MIAOŚCI NEUROTYCZNEJ Wg Karen Horney. yródłem miłości neurotycznej jest lęk, będący skutkiem wyparcia wrogości/złości. Cechy: zazdrość (niewspółmierna do zagrożenia) i żądanie bezwarunkowej miłości. Błędne koło: lęk, nadmierna potrzeba miłości wraz z żądaniem miłości wyłącznej i bezwarunkowej, poczucie odtrąceni w przypadku niespełnienia tych żądań, reagowanie na odtrącenie intensywną wrogością, konieczność wyparcia wrogości w obawie przed utratą miłości, napięcie wynikające z niejasnego uczucia wrogości i złości, wzrost lęku, nadmierna potrzeba miłości itd. 21 HEDONISTYCZNE I EUDAJMONISTYCZNE TEORIE SZCZŚCIA Hedonistyczne zródłem szczęścia (dobrostanu) jest maksymalizowanie indywidualnych przyjemności i zaspokajanie indywidualnych potrzeb. Przeżywanie czegoś dobrego Eudajmonistyczne samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi ludzmi, autonomia zdolność do kształtowania swojego środowiska, poczucie sensu, celowości i wartości własnego życia, rozwój osobisty. Zdobywanie i rozwijanie w sobie czegoś dobrego TEORIA SZCZŚCIA M.E.P. SELIGMANA GAÓWNE ZAAOŻENIA I POJECIA Szczęście w terazniejszości: Przyjemności doznania, które mają wyrazny czuciowy i silny emocjonalnie komponent (surowe odczucie) takie jak: ekstaza, dreszczyk emocji, orgazm, rozbawienie, zachwyt, ulga, uniesienie, rozkosz. Gratyfikacje czynności, którymi bardzo lubimy się oddawać, ale niekoniecznie towarzyszą im jakiekolwiek surowe odczucia. Angażują one w pełni, całkowicie pochłaniają uwagę i absorbują naszą świadomość. Np. taniec, wspinaczka górska, pogrążanie się w lekturze 22