348068088

Gazeta AMG nr 3/2013

prof. Andrzej Hellmann

Wykorzystanie osiągnięć biologii molekularnej w leczeniu nowotworów mieloproliferacyjnych

rapii w latach 1983-2008

Na początku warto przypomnieć definicję pojęć zawartych w tytule. W dużym skrócie biologia molekularna to nauka podstawowa zajmująca się biologią na poziomie kwasów nukleinowych, badająca strukturę genów i kodowanych przez nie białek oraz ich wpływ na funkcjonowanie organizmu. Dziedzina ta rozwinęła się burzliwie w drugiej połowie XX wieku. Trzy najważniejsze kamienie milowe w rozwoju tej nauki to:

•    stworzenie przez Watsona i Cricka modelu struktury DNA w roku 1953,

•    opracowanie techniki sekwencjonowania genów przez Sangera i Gilberta w roku 1977,

•    opracowanie techniki łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR) przez Mullisa w roku 1987.

Wszystkie te trzy dokonania zostały uhonorowane nagrodami Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny odpowiednio w latach 1962,1980 i 1993. Dalszy rozwój biologii molekularnej przyczynił się do poznania ludzkiego genomu.

Termin „nowotwory mieloproliferacyjne” jest terminem nowym, bo wprowadzonym w klasyfikacji nowotworów przez WHO w 2008 roku. Obejmuje on przewlekłą białaczkę szpikową, czerwienicę prawdziwą, nadpłytkowość samoistną, mielo-fibrozę, przewlekłą białaczkę eozynofilową, mastocytozę układową oraz bardzo rzadko występującą przewlekłą białaczkę neutrofilową. Wymienione jednostki chorobowe znane były już wcześniej i dla pierwszych czterech spośród wyżej wymienionych Dameshek w 1951 roku wprowadził pojęcie zespołów mieloproliferacyjnych, chociaż ich etiologia nie była wtedy znana. W1960 roku Noweli i Hungerford opisali zmianę cytogene-tyczną stwierdzoną u chorych z przewlekłą białaczką szpikową, a zmieniony chromosom 22 pary nazwali chromosomem Filadelfia. Była to pierwsza zmiana cytogenetyczna znaleziona w chorobie nowotworowej. W1973 roku Rowley stwierdziła, że

Survival 1983-2008

chromosom Filadelfia jest wynikiem translokacji materiału genetycznego między chromosomem 9 a 22. W innych zespołach mieloproliferacyjnych nie stwierdzano jednak tak typowych aberracji chromosomalnych.

Charakter nowotworowy czerwienicy prawdziwej, nadpłyt-kowości samoistnej i mielofibrozy udowodniono w latach 70. ubiegłego wieku na podstawie testów klonogennych czy też badania zjawiska izoenzymii dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej u obciążonych tymi zespołami heterozygo-tycznych kobiet. Moje zainteresowanie chorobami mieloproliferacyjnymi datuje się od ponad 30 lat. Część mojej habilitacji to badania dowodzące na podstawie testów klonogennych, że przynajmniej część chorych z tzw. zespołem hipereozynofilowym reprezentuje nowotworową (białaczkową) postać choroby (A. Hellmann, J. M. Goldman, C. J. F. Spry-Clin. Lab. Haemat. 1981, 3, 205-213). Ta publikacja m.in. sprawiła, że ta postać choroby została zaliczona do chorób mieloproliferacyjnych. Spowodowało to, że nowotwory mieloproliferacyjne stały się wiodącym tematem zarówno moich badań, jak i zespołu Katedry i Kliniki Hematologii i Transplantologii, którym kieruję od ponad 20 lat.

Wracając do przewlekłej białaczki szpikowej i chromosomu Filadelfia, to osiągnięcia biologii molekularnej pozwoliły w 1986 roku na odkrycie, że następ-