369584394

- 16-

I. Działalność korporacji i funkcjonowanie rynku kapitałowego...

handlowe, w celu zmniejszenia ponoszonego ryzyka składali swoje pieniądze w zamian za dokumenty przypominające dzisiejsze czeki bankierskie (Euronext 2000¹). W Koryncie w IV wieku p.n.e. wykształciła się instytucja pożyczek o wysokim ryzyku, udzielanych kupcom przez syndykaty wierzycieli. Owe instytucje zbiorowego finansowania przedsięwzięć rozkwitły w starożytnym Rzymie, obejmując już nie tylko przedsięwzięcia kupieckie, ale także budownictwo i wojskowość (legiony rzymskie były finansowane przez spółki ich właścicieli). To właśnie w starożytnym Rzymie wykształca się instytucja komandytu, czyli powierzania kapitału przez jego właściciela innej osobie lub osobom do zarządzania, jak również instytucja zbywalnego udziału w spółce, o stałej wartości nominalnej (Kindleberger 1984²).

Rozpad cesarstwa Rzymskiego przyniósł załamanie handlu i wielkich przedsięwzięć gospodarczych, aż do czasów średniowiecza. W XI wieku w Wenecji pojawia się instytucja „Societas Maris", czyli spółki łączącej dwie osoby finansujące podróż handlową. Większościowy wspólnik, pasywny i pozostający w Wenecji dostarczał 2/3 kapitału, zaś wspólnik aktywny, czyli podróżujący kupiec, - 1/3 środków. Spółka taka była zawiązywana tylko na czas trwania jednego rejsu handlowego i rozwiązywała się w momencie powrotu statku do portu macierzystego, kiedy to wspólnicy dzielili zyski po połowie. W „Societas Maris" można zauważyć zalążki dzisiejszych pakietów menedżerskich. Wspólnik aktywny otrzymywał stosunkowo większy zwrot z zaangażowanego kapitału dzięki dodatkowemu wkładowi własnej pracy i umiejętności, wspólnik pasywny otrzymywał natomiast stosunkowo mniejszy zwrot z kapitału, nie musząc jednocześnie angażować własnej pracy w przedsięwzięcie.

W XII wieku w Genui rozwinęła się instytucja wspólnego finansowania budowy i eksploatacji statków, gdzie wartość statku dzielono na części ułamkowe, tzw. loca, które mogły być odrębnie finansowane przez różne osoby³. Również w Genui pojawiła się pierwsza chyba w nowożytnej Europie instytucja obligacji publicznych. Były to papiery wartościowe o charakterze zbliżonym do weksli, emitowane przez miasto Genuę i zabezpieczone dochodami z podatku od obrotu solą. Na początku XV wieku w obrocie było już 475 000 genueńskich obligacji (Kindleberger 1984⁴).

Inna włoska republika handlowa, Florencja, wprowadziła jako pierwsza instytucję ograniczonej odpowiedzialności. W1408 roku prawo florenckie wprowadza zasadę, że w instytucjach zbiorowego finansowania (wł. Compagna) każdy z udziałowców odpowiada za zobowiązania spółki tylko do wysokości nominalnej kwoty swojej inwestycji. Wydaje się, że właśnie możliwość inwestowania z ograniczoną odpowiedzialnością umożliwiła niektórym florenckim rodom, takich jak Bardi czy Peruzzi,

1

   Les uaieurs mobilieres et la Bourse. Apercu historique, Euronext, La Bourse de Paris 2000.

2

   Ch. Kindleberger, A Financial History of Western Europę, London 1984.

3

   Instytucja ta przetrwała do dzisiaj we Francji, Włoszech i Hiszpanii jako tzw. kwiraty (fr. Quirats), czyli części ułamkowe wartości statku.

4

   Ch. Kindleberger, A Financial History of Western Europę...