3870136112

Gazeta AMG nr 4/2014

Dr Krzysztof Nierzwicki, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu oraz Biblioteki Medycznej Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy

w ówczesnej i wcześniejszej nauce. Ponieważ anatom posługiwał się językiem, któremu wówczas brakowało terminologii, a jedynie obraz był w stanie doprecyzować przekaz werbalny - ów skomplikowany system odwołań łączący te dwa obszary przyniósł doskonałe rezultaty. Tak powstało dzieło zachwycające zarówno w formie, jak i treści. Dodajmy, że dzieło olbrzymie, liczące ponad 700 stron, zawierające blisko 300 całostronicowych i mniejszych ilustracji drzeworytniczych oraz liczne inicjały figuralne wykonane tą samą techniką.

Identyfikacja artystów pracujących na rzecz Fabrica pozostawała wielokrotnie w kręgu zainteresowań badaczy. Snuto najprzeróżniejsze domniemania, niekiedy absurdalne, oskarżając m.in. Vesaliusa o plagiat rysunków Leonarda da Vinci. Rozważni uczeni skłonni są jednak skoncentrować się w tej kwestii na gronie artystów skupionych wokół atelier weneckiego malarza Tycjana, a szczególnie na jego uczniu - Flamandczyku Janie van Calcar. Wielu z nich przypisuje autorstwo rysunków

samemu Tycjanowi. Niekwestionowanie wysoki poziom artystyczny rycin, a nade wszystko proporcje i pozy postaci przedstawione w Fabrica, pozostające całkowicie w stylu wielkiego malarza to argumenty przemawiające za tymi tezami. I jeszcze jedno. Krajobrazy - stanowiące tła na rycinach przedstawiających mięśnie - zestawione w odpowiedniej kolejności prezentują panoramę Wzgórz Euganejskich w okolicach Padwy. Sposób ich wizualizacji sugeruje, że były one dziełem Domenica Campagnoli, bliskiego współpracownika Tycjana. Wszystkie zebrane fakty pozwoliły naukowcom domniemywać, iż drzeworyty w największym dziele Vesaliusa były zaprojektowane w pracowni Tycjana. W ich powstaniu brali zaś udział Jan van Calcar, Domenico Campagnola, a być może i inni artyści z tego kręgu, jak również sam Vesalius, który bez wątpienia wykonał wiele rycin.

Fantastyczny materiał ilustracyjny oraz obszerny tekst musiały trafić do odpowiedniej, stojącej na wysokim poziomie drukarni. Takie oczekiwania spełniała bazylejska oficyna jednego z najwybitniejszych typografów XVI wieku - Johannesa Oporinusa. Drukarz ów posiadał nie tylko gruntowne wykształcenie filologiczne, ale także dość dobrą znajomość medycyny, co było bez wątpienia niezwykle istotne dla redakcji tekstu Fabrica. Odznaczając się ogromną erudycją, Oporinus był drukarzem nadzwyczaj dokładnym i starannym, a przy tym biegłym w sztuce redakcji i korekty tekstów. Dzięki pracy tak wybitnego typografa możemy podziwiać dziś nie tylko piękno kart Fabrica, ale także zachwycającą staranność z jaką je wydrukowano. To samo stwierdzenie odnosi się również do edycji z 1555 r., która w opinii wielu bibliofilów oceniana była jako dzieło bardziej eleganckie i wykwintne aniżeli pierwodruk.

Wystawa

Wystawa została przygotowana przez Bibliotekę Uniwersytecką w Toruniu wraz z Biblioteką Medyczną Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy. Okazją do jej prezentacji są dwa jubileusze: 500-lecie urodzin wielkiego anatoma (grudzień 2014 r.) oraz 450 rocznica jego śmierci (październik 2014 r.). Ekspozycja składa się z 20 plansz przedstawiających w dużym powiększeniu (wielkość naturalna człowieka) wybrane ryciny reprodukowane z egzemplarza oryginalnego wydania De humani corporis fabrica z 1555 r., przechowywanego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu o sygnaturze Ob.6.IV.117. Zestawiono tutaj najciekawsze wizerunki zarówno z punktu widzenia artystycznego, jak i anatomicznego z ogromnego - liczącego blisko 300 mniejszych i większych prac - zespołu grafik skupionych w woluminie oryginału. Przedstawienia zawarte na ilustracjach z Fabrica to przede wszystkim projekcje układu kostnego człowieka oraz prezentacje pojedynczych kości dłoni, nóg i stóp. Drugą grupę stanowią wizerunki układu mięśniowego w różnych stadiach od-preparowania poszczególnych mięśni. Wreszcie kolejne grupy to ryciny z odwzorowaniem układu krwionośnego (żylny i tętniczy), a także nerwowego. Osobne dwie plansze prezentują narządy płciowe męskie i żeńskie, a także trzewia jamy brzusznej człowieka. Kolekcję plansz uzupełniono odbitką ozdobnej karty tytułowej oryginału (frontyspis) oraz wizerunku stołu i narzędzi do wiwisekcji, jakich używał w swej pracy Andreas Vesalius. Poszczególne plansze nie odzwierciedlają wiernie kart oryginału, lecz - zgodnie z koncepcją autora oprawy plastycznej wystawy - każda z nich jest delikatnie podkreślona tłem, którego motywy zaczerpnięto z różnych innych fragmentów dzieła Vesaliu-sa. Wszystkie tablice zostały zaopatrzone w komentarz tekstowy sporządzony przez specjalistów z zakresu anatomii (góra) i historii medycyny (dół), odnoszący się do projekcji przedstawionych drzeworytów.

oprać, dr Krzysztof Nierzwicki