431984994

„jedność”, wzajemne „przenikanie się” itp. (Tomaszewski, 1949, str. 31). Dlatego też trudno się dziwić, że radzieccy psychologowie tak żywo zainteresowali się pawłowizmem, dostrzegając w nim możliwość udoskonalenia swej własnej koncepcji psychiki. W tym nowym ujęciu, reprezentowanym przez cytowane poprzednio stanowisko Tieplowa, świadomość ekstrospekcyjna przestała być „procesem psychicznym , a stała się konstytutywnym elementem procesu psychicznego, jego psychologiczną „treścią”. Tak rozumiana czynność psychiczna jest równie dobrze czynnością świadomego odzwierciedlania rzeczywistości, ale bynajmniej nie odrębną od procesów fizjologicznych, bo sama jest wyższą czynnością nerwową, dynamicznym i zmiennym układem procesów pobudzenia i hamowania, dostępnym analizie nie tylko psychologa, ale też i fizjologa. Dopiero to ujęcie pozwoliło psychologom radzieckim przezwyciężyć dualizm świadomości i procesów organicznych, właściwy ich dawniejszej koncepcji tak samo jak i psychologii introspekcyjnej, a stanowiący spadek po filozofii platońskiej, lub raczej po jej bardziej nowoczesnej odmianie — kartezjańskim dualizmie. Rozbicie organizmu na dwa oddzielne składniki, tj. ciało i duszę, czego konsekwencją było pojęcie procesu psychicznego jako „czystej” świadomości, zrodziło dopiero trudności w powiązaniu tak pojętej psychiki z czynnościami organizmu (Tomaszewski, 1949, str. 27). Jak bardzo uporczywa była ta tradycja, o tym świadczy fakt, że nawet materialis-tyczna psychologia radziecka, odrzucając oczywiście kartezjański dualizm substancji przejęła jednak dualizm funkcji, dziedzicząc wraz z tą koncepcją wszystkie jej teoretyczne trudności. Nadmienić należy, że sam Pawłów świadomie przeciwstawiał się dualizmowi Kartezjusza, zdając sobie sprawę, iż filozofia ta stawia przed nauką zagadnienia pozorne, a przy tym nierozwiązalne (por. np. Pawł Sr., t. II, str. 446).

3. Pawlowizm, inłrospekcja i freudyzm. Szczególną uwagę należy poświęcić zagadnieniu pojmowania stosunku procesów psychicznych do introspekcji w świetle omówionej teorii Pawłowa. Fakt, że pawło-wowska koncepcja, szczególnie w jej przeformułowaniu przez Tiep-

70