4442198726

1946a, str. 82), ale mimo to, jego zdaniem, „teoretycznie nie jest rzeczą niemożliwą odtworzyć świat przeżyć wewnętrznych zwierzęcia” (ibid., str. 83). Widocznie zaś uważa on to nie tylko za „teoretycznie możliwe”, ale również i w praktyce osiągalne, skoro mówi swobodnie o „widzeniu” barw i kształtów u pszczół (ibid., str. 248, 252-3), o „poznawaniu” określonych zjawisk przez kury (ibid., str. 291), o „wrażeniach” dżdżownicy (ibid., str. 231) itp. Z dalszych ^uwag autora można wysnuć wniosek, że te psychologiczne terminy rozumie on w duchu psychologii ekstrospekcyjnej jako świadomość otoczenia i określa przeżycia zwierząt z punktu widzenia treści, tj. tego, co zwierzęta w nich sobie uświadamiają. Tylko ten aspekt przeżyć zwierzęcia jest, zdaniem Dembowskiego, dostępny psychologowi, natomiast ich „wygląd introspekcyjny” nie daje się odtworzyć i porównać z wyglądem analogicznych przeżyć człowieka. To stanowisko w odniesieniu do procesów poznawczych pszczoły zostało sformułowane następująco:

,,Odtworzyć światopogląd pszczoły byłoby beznadziejnym zadaniem, człowiek bowiem nie posiada odpowiednich jakości zmysłowych. Oko złożone daje zupełnie inne pojęcie o świecie otaczającym, niż oczy nasze, zdolność dostrzegania promieni nadfiołkowych zmienia wygląd świata nie do poznania, zmysł topochemiczny pszczoły daje jej możność różnicowania świata pod względem dotykowo-■węchowym, co jest dla nas zupełnie niezrozumiałe... Nie potrafimy odtworzyć tych spraw i dusza pszczoły jest dla nas zagadką. Jedno jest tylko pewne: psychika pszczoły podlega wszystkim zasadniczym prawom psychiki zwierząt” (Dembowski, 1946a, str. 279).

Zgodnie z tym oświadczeniem, psycholog nie potrafi poznać,

J ^a k pszczoła uświadamia sobie np. czerwoną barwę kwiatu, czy widzi taką samą czerwień jak człowiek czy nie. Może on stwierdzić tylko, czy ona uświadamia sobie tę barwę, badając, czy owad Potrafi odróżnić ją od innych barw i kierować się nią w swych re-^akcjach. A więc „świat wewnętrznych przeżyć” zwierzęcia składa ^Się — _w tym ujęciu — z pewnych treści, określanych w terminach tych zewnętrznych zjawisk, które się zwierzęciu uświadamiają w jego Przeżyciach. Psycholog bada jakość tych treści oraz stara się ustalić

105