4442198886

i ogrzewanych, artykuły pierwszej potrzeby, odzież, produkty spożywcze itp. kupuje w sklepach w formie niemal gotowej do natychmiastowego użytku, przed wrogami zewnętrznymi broni go wojsko i policja, przed chorobami strzegą go urządzenia sanitarne. A przy tym społeczeństwo dostarcza mu instrumentów optycznych tam, gdzie trzeba szczególnej ostrości wzroku, słaby słuch kompensują aparaty przenoszące głos na dalekie odległości lub wielokrotnie wzmagające jego siłę, brak potężnych mięśni uzupełnia broń, a trudność szybkiego poruszania się — mechaniczne pojazdy zdolne prześcignąć najszybsze zwierzęta¹¹.

Ale te wszystkie „dobrodziejstwa cywilizacji” nie przychodzą człowiekowi darmo, muszą one — podobnie jak wartości u zwierząt — być zdobywane za pomocą odpowiednich form zachowania się. Ponieważ jednak w^rarunki, w których żyje człowiek, są inne niż w przyrodniczych środowiskach zwierzęcych, dlatego też i zachowania się dostosowane do nich muszą mieć zupełnie swoisty, odrębny charakter. O specyficzności środowiska społecznego (w jego odmianie cywilizowanej) decyduje nic tylko to, że człowiek ma w nim niemal wyłącznie do czynienia z przedmiotami sztucznymi, wyprodukowanymi przez społeczeństw'0, ale przede wszystkim obecność w y-m a g a ń, jakie staw^ria jednostce społeczeństwo. Wymagania opierają się o prawa, wytworzone w toku rozwoju społeczeństwa, częściowa zapisane w postaci kodeksów prawniczych czy moralnych, częściowo zaś — jak np. przepisy tzw\ „taktu towarzyskiego” — niepisane i utrzymujące się drogą zwyczaju. Społeczeństwa) wymaga od swych członków zachowania się zgodnego z tvmi prawami, nagradzając ich za stosowanie się do tych wymagań, a karząc za ich nieprzestrzeganie. Z historii kultury wiadomo, że takie kary bywały niekiedy bardzo okrutne, np. w^r niektórych państwach za kradzież karano ucięciem prawej ręki, a i dziś jeszcze bardzo poważne wykroczenia przeciw' prawm, dajmy na to wyrafinowane morderstwa, bywają karane śmiercią lub dożywotnim więzieniem. Swoistością tych warunków, do których przystosowuje się człowńek jako „układ zdolny do samorcgulacji”, można tłumaczyć specyficzny charakter wartości, na które nastawione są potrzeby człowieka.

188