4442198998

rymentalnej pracy nad zachowaniem się i może być wyzyskana dla oceny wartości pojęć introspekcyjnych w badaniach nad mechanizmem zachowania się.

2. Nieświadome składniki mechanizmu zachowania sią. Jeśli Pawłów rozpoczął swe badania nad wydzielaniem śliny u psów właśnie od prób psychologicznej interpretacji uzyskanych wyników, to miało to swoje uzasadnienie w pewnych tradycyjnych poglądach. Mianowicie wydzielanie śliny pod wpływem bezpośredniego drażnienia zakończeń nerwowych w jamie ustnej zwierzęcia było dawniej powszechnie uznawane za „odruch”, rozumiany jako zjawisko uwarunkowane czysto fizjologicznie, natomiast ślinotok jako odpowiedź na bodźce dystansowe, np. na widok czy zapach pokarmu, określano jako „psychiczne” wydzielanie śliny i uważano za rezultat psychicznych procesów zwierzęcia. Tym się właśnie tłumaczy, że i Pawłów w swej pracy badawczej wyszedł od takiego właśnie zapatrywania.

Z tego epizodu swych doświadczeń zdaje on dokładniej sprawę we wstępie do Dwudziestu lat badań (1952, str. 19—20). Pawłów pracował wówczas z dwoma tylko współpracownikami, W u 1 f-sonem i Snarskim. Właśnie Snarski podjął się psychologicznej interpretacji reakcji ślinowych u psów, „stojąc na subiektywnym stanowisku, tj. biorąc pod uwagę wewnętrzny świat psów... określany na podstawie analogii z nami samymi, ich myśli, uczucia i pragnienia”. Próba ta dała wynik negatywny, ponieważ przy rozbieżności tłumaczeń, jaka wkrótce zarysowała się między Pawłowem i Snarskim, nie było możliwości sprawdzenia, który z nich ma rację. „Żadne dalsze próby — pisze Pawłów — nie mogły nas doprowadzić do zgodnego przyjęcia jakiegokolwiek wniosku, wbrew stałej tradycji laboratorium, w myśl której nowe doświadczenia przedsiębrane na podstawie wspólnego porozumienia rozwiązywały zazwyczaj wszystkie nieporozumienia i spory”. W rezultacie Pawłów uznał psychologiczne podejście do zachowania się zwierząt — i nie tylko zwierząt — za „fantastyczne” i „naukowo bezpłodne” i po namyśle, a nawet — jak mówi — po „niełatwej walce duchowej” zdecydował się wyjaśniać zachowanie się w terminach wyłącznie fizjologicznych. Później

25