431986022

Rozdział 1. Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej suhdyscyplin 25

i zjawiska jednorodne. Takim niejednorodnym zjawiskiem jest edukacja, wychowanie, nauczanie, kształcenie itd. Zjawiska te powstały i rozwijały się jako formy praktyki społecznej, a pierwsze próby ich definiowania polegały na ustalaniu ich głównych składowych. Z tych definicji z kolei teoretycy wyprowadzali pojęcia bardziej szczegółowe. Taką oto drogą kształtował się system pojęciowy pedagogiki, zarówno w sensie ilościowym (przyrost pojęć), jak i jakościowym (zawężanie i precyzowanie zakresów pojęć).

Tak więc głównym kryterium w prezentacji pojęć pedagogiki będzie stopień ich jednorodności. Najmniej jednorodne pojęcia mają najszerszy zasięg znaczeniowy i łącznie obejmują większość faktów edukacyjnych istniejących w teorii pod postacią pojęć o węższym zasięgu (bardziej jednorodnych). Niniejsza część podręcznika służy wprowadzeniu w problemy i system pojęciowy pedagogiki z punktu widzenia jej podstaw naukowych. Przyjęto, że nieprzekraczalną granicę wyznaczą pojęcia, których dalsze zawężanie spowodowałoby wkroczenie w obszar szczegółowych analiz suhdyscyplin pedagogiki (teorii wychowania, dydaktyki, pedagogiki społecznej itd.). Zbliżenie się do tej granicy będzie zasygnalizowane przez wskazanie kierunków dalszego różnicowania się pojęć pedagogicznych.

Przeglądając pedagogiczne teksty naukowe, można zauważyć, że pojęciem o najwyższym stopniu ogólności i niejednorodności jest pojęcie edukacji. Edukacja to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka¹. Niejednorodność tego pojęcia jest ukryta w terminach: ogół oddziaływania, zmienianie, rozwijanie, zdolności życiowe człowieka. Ogół oddziaływań oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne, świadome i nieświadome itd. Oddziaływania te mogą być systematyczne, niesystematyczne, przygodne, zaplanowane itd. Systematyczne i zaplanowane działania edukacyjne mają miejsce np. w szkole. Niesystematyczne i przygodne zachodzą min. w interakcjach rówieśniczych, kryją się w przekazach kultury, np. dziełach iteratury. Zmienianie, rozwijanie może zachodzić w jakimś konkretnym (sformalizowanym) kierunku przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki tub bez uprzednio obranego celu.

W pierwszym przypadku może być to takie organizowanie pracy na lekcji, iby w jego efekcie uczeń stopniowo osiągał jakiś standard rozwojowy przyjmowany jrzez psychologię, np. umiejętność abstrakcyjnego myślenia. W drugim przypadku Dzwijanie zdolności życiowych może być efektem ubocznym podejmowania przez rzłowieka jakiejś aktywności, np. gra w siatkówkę może prowadzić do wyuczenia aę zasad współpracy w grupie.

Zdolności życiowe człowieka mogą dotyczyć wielu obszarów jego funk-jonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, izycznego itd. Stan powyższego skomplikowania pozwala wyprowadzić dwa :olejne, ogólne pojęcia, które nie do końca bezpośrednio, lecz głównie w dalszych wych uszczegółowieniach będą stopniowo redukowały ową niejednorodność. Te

1

Pedagogika. Leksykon PWN, B. Milerski, B. Śliwerski (red.). Warszawa 2000, s. 54.