5783291626

Daniel Maciejak: Kryzys gospodarczy w Rosji w latach 1991-96 156

Bardzo ważną przyczyną regresu gospodarczego były powiązania kooperacyjne. Za czasów ZSRR były one ustalane i kontrolowane w obrębie jednego organizmu państwowego, a po rozpadzie stały się przedmiotem negocjacji i umów międzynarodowych oraz międzyzakładowych. Faktem jest, że niepodległe państwa powstałe z rozpadu ZSRR były ekonomicznie słabe, borykały się z wieloma problemami społeczno-ekonomicznymi i nie zawsze były wiarygodnymi partnerami gospodarczymi (nie do końca wiarygodne były też przedsiębiorstwa rosyjskie). Na powiązania przemysłu Rosji w 1991 roku z pozostałymi państwami WNP i państwami nadbałtyckimi przypadało prawie 66 % ogólnej wartości wymiany (w większości były to środki produkcji i surowce)¹⁴.

Ważny był także fakt, że Rosja posiadała i posiada nowoczesny przemysł kosmiczny i zbrojeniowy, jednak mało wyników doświadczeń i nowych technologii z tego przemysłu było przekazywanych do innych gałęzi przemysłu.

Istotną rolę w wybuchu i zaostrzeniu kryzysu w Rosji odegrało rolnictwo. Wcześniej już obserwowana tendencja malejącego potencjału produkcyjnego (areał upraw, stan pogłowia bydła) nie kompensowana należycie wzrostem produktywności została pogłębiona niekorzystnymi czynnikami cenowymi. Przy wzroście cen na żywność (1,8-krotnie), zaś cen artykułów przemysłowych 2-4-krotnie znacznie obniżyła się rentowność produkcji zwierzęcej (na 10-30 punktów procentowych). Oprócz tego wzrost cen w latach 1990 -1991 naruszył właściwą relację „ziarno -mięso” (w szczególności doprowadziło to do wzrostu cen pasz przetworzonych). Wynikiem tego było znaczne obniżenie produkcji zwierzęcej : bydła i drobiu o 90 %, mleka o 7 %.

W tym samym czasie wielkość spadku produkcji żywności nie odpowiadała wielkości deficytu żywności na rynku konsumenta -m.in. dostawy ziarna zmalały o 34 %, mięsa o 18 %, mleka o 14 %¹⁵. Żywność stała się przedmiotem barteru między rolnictwem a przemysłem, bodźcem dla zatrudnionych, co musiało doprowadzić do ograniczenia towarowości produkcji rolnej.

Poważne przyczyny kryzysu wystąpiły w budownictwie, gdzie mimo wzrostu cen (2,5-krotnie) środki finansowe na cele inwestycyjne były na niezmienionym poziomie. Wskutek tego zmniejszyły się nakłady inwestycyjne o 14-15 %, przy czym spadek produkcji materiałów budowlanych, maszyn i urządzeń określił spadek nakładów inwestycyjnych nie więcej jak o 7-8 %.

Obniżenie aktywności inwestycyjnej dotknęło i te sektory gospodarki, gdzie nawet krótkookresowe ograniczenie inwestycji poważnie pogarsza warunki reprodukcji. O 5-6 % zmalały inwestycje w gałęziach paliwowych, co od razu zaowocowało zmniejszoną dynamiką wydobycia ropy i gazu i pogorszyło stan zapasów technologicznych. Nastąpił spadek inwestycji w gałęziach, gdzie mają one podtrzymujący charakter, wyrównują ukryte ubytki mocy z powodu starzenia się aparatu produkcyjnego i są niezbędne dla adaptacji do zmian w bazie paliwowo -surowcowej (energetyka -spadek inwestycji o 5 -6 %,

¹⁴    Ibidem, s.63.

¹⁵    Gelvanovskij M.I., /i in./, Rossija v mirovoj ekonomikę naćala 1990-tych godov..., Moskva 1995, s.34.