5815002235

MELIORACJE WODNE W KSZTAŁTOWANIU I OCHRONIE ŚRODOWISKA

Jan Siuta

EKOLOGICZNA ROLA REGULACJI STOSUNKÓW WODNYCH W GLEBIE

ECLOGICAL MAGNITUDE OF THE REGULATION OF RELATION BETWEEN WATER AND AIR IN SOIL

Rola wody w wegetacji i plonowaniu roślin jest bardzo duża i powszechnie znana. Wiadomo, że do wyprodukowania jednego kilograma suchej masy rośliny muszą pobrać z gleby od kilkuset do tysiąca litrów wody. Dostępne dla roślin zasoby wody wyznaczają więc granice produktywności roślin w konkretnych glebowo-klimatycznych warunkach. Granicę tę można podnieść przez odpowiednie nawodnienie. Robi to większość plantatorów warzyw oraz znaczna część sadowników i łąkarzy.

Racjonalne użytkowanie wody czerpalnej w celu uzupełnienia jej niedostatku w glebie wymaga fachowej wiedzy i odpowiedniego systemu nawadniania. Racjonalne użytkowanie (do intensywnej produkcji roślin) naturalnych (głównie opadowych) zasobów wody jest natomiast znacznie bardziej złożone niż nawadnianie techniczne w określonych warunkach glebowych i agrotechnicznych. Łatwo przepuszczalne gleby piaskowe magazynują (dla roślin) dużo mniej wody opadowej niż gleby gliniasto-piaszczyste i pyłowe (lessowe). Nadmierna zwięzłość gleby utrudnia wsiąkanie wody opadowej, która zależnie od rzeźby terenu stagnuje na powierzchni lub spływa do niżej położonych miejsc. O szybkości wsiąkania wody decyduje nie tylko zwięzłość powierzchniowej warstwy, lecz także przepuszczalność jej głębszych warstw.

Większość gliniastych gleb o różnym stopniu spiaszczenia powierzchniowej warstwy (35-55 cm) jest zawodniona (grząska) wiosną podczas długotrwałych opadów atmosferycznych [Siuta 1961,1995] i nadmiernie zeskalona w suchych porach lata, o największym zapotrzebowaniu roślin na wodę. W sezonie o największym uwodnieniu (zawodnieniu) powierzchniowej warstwy tych gleb rośliny nie mają warunków do prawidłowej wegetacji (a nawet zamierają). Znaczna część wody bezużytecznie paruje do atmosfery. Nadmierne uwodnienie próchnicznej i podpróchnicznej warstwy gleby gliniastej, zwięzłej utrudnia, a nawet uniemożliwia dostęp tlenu z atmosfery. W beztlenowych warunkach powstają składniki szkodliwe dla korzeni roślin, których oddziaływanie trwa znacznie dłużej niż sam nadmiar wody [Siuta 1961 ]. W takiej sytuacj i rośliny nie mogą rozwijać się prawidłowo nawet w tym czasie, kiedy wilgotność powierzchniowej warstwy gleby jest dla nich optymalna. Płytkie ukorzenienie się roślin sprawia, że w pełni sezonu wegetacyjnego nie mogą one korzystać z wody zgromadzonej w głębszych warstwach gleby. Rośliny są więc skazane na korzystanie ze skromnych zasobów wody w płytkiej, powierzchniowej warstwie gleby. To samo dotyczy składników pokarmowych. Niedobór wody w glebach gliniastych decyduje

19