5815002236

INŻYNIERIA EKOLOGICZNA NR 18

o niedoborze składników pokarmowych. Tylko korzystny rozkład opadów atmosferycznych w sezonie wegetacyjnym może zapewnić dobre warunki wzrostu i plonowania roślin na tego rodzaju glebie. Sezonowe nadmierne uwodnienie powierzchniowej warstwy gleby powoduje:

•    duże straty wody opadowej wskutek jej bezproduktywnego wyparowywania do atmosfery,

•    skrócenie okresu wegetacyjnego roślin,

•    słabe wykorzystanie przez rośliny zasobów wody oraz składników pokarmowych

zgromadzonych w głębszych warstwach gleby.

Nasuwa się więc pytanie, czy istnieją praktyczne sposoby likwidowania sezonowych stanów szkodliwego zawadniania i przesychania powierzchniowej warstwy gleb gliniastych, zwiększające plonowanie i wykorzystanie zasobów wody opadowej ? Takie sposoby rolnictwo stosuje od dawna. Najstarszym, ale też najmniej efektywnym sposobem jest odprowadzanie wody stagnującej. Zagonowy sposób uprawy ziemi był (i jest) tego świadectwem. Umożliwia on odprowadzanie tylko części stagnujących wód opadowych, zwiększa jednak efektywność produkcyjną wykorzystania wody glebowej, ponieważ przyśpiesza wegetację roślin, a tym samym zwiększa okres produktywności gleby.

Korzystniejsze są zabiegi zapobiegające zawodnieniu powierzchniowej warstwy gruntu przez zwiększenie jego przesiąkliwości. Umożliwia to zgromadzenie wody opadowej w gruncie na okres letniej wegetacji. Systematyczne pogłębianie orki (w tym stosowanie orki głębokiej) to bardzo ważny agrotechniczny zabieg zwiększający przepuszczalność wodną gleby. Wapnowanie gleb kwaśnych wydatnie zwiększa efektywność tego zabiegu.

Najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałania zawodnieniu powierzchni ziemi oraz zwiększenia retencji wód opadowych i zoptymalizowania wykorzystania wody glebowej jest drenowanie gruntów zwięzłych [Siuta 1995, Siuta, Kem, Ochalska 1971]. Rolnicy cenią sobie bardzo wysoko ten sposób ulepszania (melioracji) gruntów.

Drenowanie, tak jak powierzchniowe odprowadzanie wody, nazywa się mylnie odwadnianiem gleb. Mało zorientowani sądzą więc, że gleba zdrenowana traci część wody opadowej, a tego rodzaju melioracja degraduje środowisko. Gdyby ten pogląd był prawidłowy, to zdrenowana gleba nie mogłaby dawać od 1,5 do 2 razy większych plonów roślin niż uzyskiwane na takiej samej (lub tej samej) glebie nie drenowanej. Błędne przeświadczenie opiera się o pozornie racjonalne przesłanki. Nie można zaprzeczyć, że system drenażowy odprowadza pewną ilość wody. Faktycznie następuje odwodnienie. Nie można jednak zaprzeczyć też, że znaczna ilość wody bezproduktywnie paruje do atmosfery z powierzchni gleby zawodnionej - nie drenowanej. Wiadomo też, że na podmokłej glebie wegetacja jest poważnie opóźniona.

Ekologiczno-produkcyjna efektywność wody opadowej na zdrenowanej glebie gliniastej jest od 1,5 do 2 razy większa niż na glebie nie zdrenowanej. Wynika to ze znacznie większej retencji wody opadowej w glebie zdrenowanej oraz ze znacznie lepszej ekologicznej efektywności wykorzystania wody w takiej glebie. Drenaż gleby zwięzłej zwiększa jej retencja głównie przez oddolne odpowietrzenie gruntu [Siuta 1995, 1995a], Pod ciśnieniem przesiąkającej wody powietrze glebowe przemieszcza się do drenów i wydostaje na zewnątrz, do atmosfery. W gruncie bez drenażu powietrze wypierane z gleby do atmosfery napotyka na opór przesiąkającej wody. Tworzy się więc powietrzna poduszka,