606616832

MODLITEWNIK KRÓLEWICZA ALEKSANDRA 97

IV.

Przegląd tekstów pozwala zorientować się w ich pochodzeniu, układzie i wyborze. Są to wszystko utwory obce, także i te niewątpliwie, których prowenjencji nie zdołaliśmy ustalić. Głównemi źródłami książeczki królewicza Aleksandra były trzy znane nam najważniejsze modlitewniki XV stulecia. Dwa z nich szczególną cieszyły się wziętością w Niemczech, mianowicie Mor-tulus animae, który dostarczył trzech tekstów, i Mikołaja Wyden-buscha, zwanego Salicetus, Antidotarius animae, skąd zaczerpnięto dwa teksty. Trzeci wreszcie, nadzwyczaj popularny we Francji Livre d'heures (Horae B. Mariae Virginis), był źródłem apokryficznych modlitw św. Augustyna. «Stabat mater» czyli «Planctus B. Mariae», który spotykamy w modlitewniku Aleksandra, znajdował się we wszystkich trzech wspomnianych pomnikach średniowiecznej dewocji. Natomiast nie było w nich ani psalmów Pe-trarki, ani długiego officium o pięciu boleściach M. Boskiej, ani hymnu: «Omni die». Z tych trzech jednak tekstów pierwszy stanowił uzupełnienie innych niedochowanych w modlitewniku siedmiu psalmów, które znajdowały się zarówno w «Ogrodzie dusz-nym» jak i w «Godzinkach», drugi zajmował miejsce — jak wspomniano — krótkich, a nader w średniowiecznych oracjonaljach częstych modlitw o pięciu względnie siedmiu boleściach.

Jest rzeczą prawdopodobną, że kompilator modlitewnika Aleksandra opierał się przynajmniej w części na tekstach drukowanych, skoro pierwsze znane wydanie «Godzinek» sięga r. 1480 Antidotariusa r. 1489 ², a Hortulus opuścił —o ile wiadomo —po raz pierwszy oficyny ok. r. 1491, tj. w roku powstania polskiego zabytku³.

Bez wpływu na modlitewnik Aleksandra pozostał natomiast ulubiony we Włoszech w XV w. zbiór modlitw na cześć P. Marji Officium Beatae Mariae Virginis⁴ i zaliczane do livres d'heures dziełko Corona B. M. V, znane już w średniowiecznej Polsce⁶.

¹    H. Bohatta, Bibliographie der Lwres d'heures, 2^e AufL, Wien 1924, str. 7, nr. 137.

²    L. Bernacki, Pierwsza książka, str. 52.

³    L. Bernacki, Pierwsza książka, str. 13.

⁴    H. Bohatta, Bibliographie, str. 63—71.

⁵    Dziełko to wydane po raz pierwszy w Strasburgu olc, r. 1483 (Bohatta, str. 77, nr. 2) miał w swej bibljotece Arnold z Mirzyńca (f ok. 1491.

PRZEGLĄD 8IBU0TECZNY I, 1927.    7