628033275

220 KAZIMIERZ TWARDOWSKI

go, jako coś wrodzonego. Drudzy sądzą, że ta zdolność jest nabyta, że się wytwarza, z biegiem czasu się rozwija, że pierwotnie jej nie ma. Według tego mówi się o natywizmie i genetyzmie. Istnieje obok natywizmu i ge-netyzmu jeszcze kierunek pośredni: w każdej jednostce ludzkiej zdolność występuje .jako coś wrodzonego, ale mimo to ona nie tkwi w człowieku jako coś pierwotnego, lecz jest wytworem rozwoju dłuższego, filogenetycz-nego. To kierunek ewolucjonistyczny⁴⁸. Ale nazwa ta służy też do określenia pewnego kierunku etyki empirycznej zależnej, mianowicie opartej na teorii ewolucji, co do uzasadnienia kryterium, z czym się też łączy często pewien pogląd na treść kryterium (dobre to, co leży w kierunku rozwoju). I tu oczywiście krzyżowanie i kombinacje są możliwe. Jedni uważają zdolność oceny [etycznej] za idiogeniczną i wrodzoną (Brentano). Drudzy za allogeniczną i wrodzoną. Są i tacy, co uważają ją za nabytą z biegiem czasu, a przecież idiogeniczną, jeszcze inni za nabytą z czasem i allogeniczną. Więc kombinacje są liczne. Tyle co do zdolności oceny, co do której były więc dwie kwestie: czym ona jest i skąd się ona w nas bierze. Ale jeszcze dalsze różnice kierunków co do kryterium.

D. Zagadnienie waloru epistemologicznego kryterium etycznego. Etyka bezwzględna i względna (absolutna i relatywna). Ogromnie ważna i wyraźna różnica. Spór często toczy się o to, czy 1) kryterium, 2) normy etyczne mają wartość bezwzględną, czy względną. To oczywiście w związku z bezwzględną lub względną prawdziwością kryterium etycznego. Można by te kierunki nazwać absolutystycznymi i relatywistycznymi. Pierwszy powiada: to, co jest dobre, jest zawsze i wszędzie dobre, bez względu na kraj i czas, warunki i okoliczności. Na przykład nie kłam, nie zabijaj. Absolutnie nigdy i nigdzie i pod żadnym warunkiem zabijać nie wolno. Ci występują przeciw udziałowi w wojnie, przeciw karze śmierci itp. Są inni, którzy mówią, że kryterium etyczne zmienia się z czasem, że podlega ⁴⁸ Na odwrocie karty zamieścił Twardowski następujący schemat

Zagadnienie zdolności oceny:

(Teorie]

I

I

1. Idiogeniczne

i

allogeniczne

(Zdolność]

i

nabyta (genetyzm)

i

2. Wrodzona (natywlzm)

ewolucjonizm Cztery kombinacje •

A na marginesie ołówkiem notka:

„Kombinacje: idiogenizm—natywizm, idiogenizm—genetyzm itd.” Natomiast w wykładach z 1923/24 roku skłonny był stosować rozróżnienie genetyzmu i natywizmu wyłącznie w obrębie teorii idiogenicznych.