628033486

144

W CZASOPISMACH

K. Jakubowicz z wielką swobodą opartą na znajomości przedmiotu omawia zjawisko znane już jako „spór o McLuhana”. Skupia się nie tyle na stanowiskach jego uczestników, co na podstawowych poglądach przedmiotu sporu, wybierając takie argumenty z jego teorii, które w zasadzie same bez komentarza odsłaniają słabe jej strony i uzasadniają kontrowersyjność stanowisk w stosunku do tego uczonego. Jednocześnie pokazuje i to, co jest powodem stałej jeszcze fascynacji poglądami tego badacza. Podziwiać trzeba zarówno klarowną, niemal popularyzatorską jasność wykładu, co szerokie naukowe odniesienia do krytycznego ujęcia przedmiotu sporu. Poparcie tych wywodów rozdziałem z książki McLuhana „Understanding Media” stanowi solidną i wszechstronną informację dla każdego, kto z przyczyn zawodowych nie jest zmuszony sięgać do źródeł.

Artykuły i rozprawy, to w większości teoria różnych aspektów masowego komunikowania. Na dziesięć zaledwie dwie pozycje to prace empiryczne. Otwiera ten dział artykuł Walerego Pisarka: „Wiedza o komunikowaniu — nazwy i zakres”. Jest to artykuł przeglądowy, ukazujący dotychczasowe ustalenia teoretyczne co do przedmiotu badań i zakresu znaczeniowego funkcjonujących w obrębie nauki terminów. Krytycznie ustala i porządkuje to, co składa się na wiedzę o komunikowaniu masowym. Podobnie normatywny — lecz w węższym już zakresie jest artykuł Stefana Szostkiewi-cza: „Radio i telewizja jako przedmiot badań empirycznych (kierunki i zakresy)”. Proponowana przez autora systematyka zakresów badawczych opierając się na formule H. Lass-wella ustala stan badań dotychczasowych, jednocześnie stanowi punkt wyjścia dla dalszego rozwoju studiów empirycznych. „Jakiekolwiek byłyby dotychczasowe osiągnięcia polskich badań nad radiem i telewizją, nie ulega wątpliwości, że mamy tu do czynienia z trendem rosnącym — jest to zresztą tendencja ogólnoświatowa. Powołanie grupy roboczej socjologii^ środków masowego przekazu na zjeździe socjologów, jak również powołanie kwartalnika Przekazy i Opinie, niewątpliwie przyczyni się do dynamizacji tego działu poszukiwań poznawczych” — pisze autor, uzupełniając słowo od redakcji deklaracją wysokich oczekiwań środowiskowych.

O prognozowaniu rozwoju masowego komunikowania piszą Will Teichert i Karsten Renck-s t o r f. Jest to tłumaczenie artykułu, który ukazał się w 1974 r. w Pu-blizistik. W krytycznym przeglądzie prognoz dotyczących rozwoju masowych środków przekazu autorzy znajdują takie cechy wspólne:

—    Prognozy przyszłości masowych środków przekazu tym się odznaczają, że po prostu rzutują w przyszłość opis tendencji współczesności.

—    O treści prognoz decydują kalkulacje ekonomiczne, z jednej strony, z drugiej zaś — możliwości techniczne.

—    Wzajemna zależność między komunikowaniem masowym a całym systemem społecznym, w ramach którego ono funkcjonuje, nie wychodzi poza deklaracje programowe.

—    U podstaw wypowiedzi co do przyszłości masowych środków przekazu leży ujmowanie rzeczywistości w kategorie socjotechniki, a tym samym myślenie, któremu brak wizjonerstwa.

Równie ważne jest spostrzeżenie, że brak jest w prognozach zinstytucjonalizowanego wpływu odbiorców na środki przekazu. Być może — stwierdzają autorzy — tym przekaźnikiem odbiorców staną się badania socjologiczne nad masowym komunikowaniem, które w centrum zainteresowań badawczych postawią żądania, potrzeby i zainteresowania odbiorców.

Artykuł Borysa M. Firsowa — kierownika badań nad zagadnieniami masowego komunikowania w Instytucie Badań Socjologicznych Akademii Nauk Związku Radzieckiego („Komunikowanie masowe — telewizja — człowiek”) jest z pogranicza teorii i empirii. Szeroko rozbudowaną część programowo-teoretyczną o charakterze podręcznikowym uzupełniają wybrane fragmenty z różnych badań. Typologia telewidzów przeprowadzona według czasu poświęcanego telewizji z uwzględnieniem cech socjologicznych i demograficznych potwierdza dotychczasowe wyniki. Natomiast typologia nastawienia wobec masowych środków przekazu przynosi stwierdzenia nowe i zaskakujące: