6700449547

12

wanie nieczystości. Frank proponował także inne, wówczas odkrywcze, rozwiązania. Na przykład: standardy w nauczaniu medycyny, kształcenie przy łóżku chorego, stworzenie sieci szpitali publicznych, statystyki medycznej i inne. Stąd uważany jest za ojca współczesnego systemu zdrowia [36].

W czasach nowożytnych ważną cezurą w rozwoju działań na rzecz zdrowia populacji było przyspieszenie cywilizacyjne, które rozpoczęło się w niektórych krajach europejskich na przełomie XVIII i XIX wieków. Przemiany gospodarcze, określane mianem rewolucji agrarnej i przemysłowej, spowodowały masową migrację do miast, ich przeludnienie i fatalne warunki higieniczne pracy i bytowania. Typowe dla rozwijających się miast Europy wieku XVIII były góry śmieci i cuchnących odpadów na ulicach; odpady przemysłowe płynące rynsztokami do rzek, skąd czerpano wodę do picia, niedożywieni robotnicy i ich rodziny pracujące ponad siły w warunkach urągających zdrowiu. Powodowało to cykliczne wybuchy epidemii chorób zakaźnych o wysokiej śmiertelności. Nic też dziwnego, że w pewnym momencie lekarze, reformatorzy społeczni, ale także politycy zaczęli szukać metod zwalczania chorób zakaźnych jako głównego zagrożenia nie tylko dla jednostek, ale także rozwoju społeczeństw i ekspansji państw. Używano specyficznego mechanizmu wskazywania celów działań na rzecz zdrowia. G.Vikers nazywa to „definiowaniem od nowa tego, co już nie może być dalej akceptowane” [37]. Dochodzono do wniosku, że pewnych zjawisk, zachowań czy nawyków, dłużej nie można tolerować w kontekście zdrowia i choroby, i winny one ulec zmianie. Najczęściej w wyniku zmian obowiązującego prawa.

Szczególnego znaczenia nabrały działania podejmowane pod wpływem tzw. miazmatycznej teorii chorób. Głosiła ona, że przyczyną takich chorób jak cholera, dżuma czy ospa jest „morowe powietrze”, spowodowane chorobotwórczymi miazmatami, które wydobywają się z wnętrza ziemi. Metodą walki z zagrożeniami jest zatem higiena; poprawa warunków sanitarnych (higienicznych) pracy i bytowania ludzi. Zdawano sobie także wówczas sprawę, że oprócz czystości, zapewnienia właściwej wody czy warunków mieszkaniowych, istotną rolę w kształtowaniu zdrowia mają warunki ekonomiczne i społeczne. Wielu lekarzy, nazywanych często lekarzami społecznikami, dochodziło do wniosku, że choroby dotyczą głównie ludzi ubogich, żyjących w trudnych warunkach ekonomicznych. Pokazując związek przyczynowo-skutkowy, domagali się wprowadzenia reform społecznych, co po pewnym czasie spotykało się z poparciem środowisk gospodarczych i politycznych. W kontekście jednakże chęci posiadania zdrowej siły roboczej i przeciwdziałania niepokojom społecznym, a nie realizacji jakichś wartości autotelicznych. Jak pisał Rene Dubos: „...te rozmaite wpływy stworzyły klimat polityczny, w którym utrzymanie zdrowia mas zostało uznane za obowiązek obciążający społeczeństwo jako całość” [9].

Postrzegając troskę o zdrowie obywateli jako jedno z zadań władzy publicznej, kierunki działań zaczęto ustalać na podstawie danych, będących wynikiem badań naukowych, a w szczególności nowej gałęzi wiedzy - epidemiologii. Jako przykład mogą służyć badania Rene Villerme, który wykorzystując analizę statystyczną (nazywaną wówczas „metodą numeryczną”) pokazał różnice w umieralności pomiędzy robotnikami zatrudnionymi w przemyśle włókienniczym a ludźmi dobrze sytuowanymi. Rudolf Virchow, wielki patolog, był także autorem klasycznego raportu na temat epidemii duru plamistego na Górnym Śląsku w roku 1847. Uważał, że wystąpienie epidemii jest związane z niedożywieniem, nędznymi warunkami mieszkaniowymi i sanitarnymi, alkoholizmem i brakiem oświaty. Żądał publicznych świadczeń zdrowotnych, wolnego wyboru lekarza, ochrony zdrowia kobiet w ciąży, zakazu pracy dzieci i skrócenia czasu pracy w warunkach szkodliwych. Jest autorem kilku celnych, do dziś aktualnych stwierdzeń, które opublikował w czasopiśmie „Die Medizinische Reform”. Virchow pisał, że aczkolwiek postępy medycyny przyczyniają się do przedłużania życia, to można ten rezultat osiągnąć szybciej i w większym stopniu poprzez poprawę warunków socjalnych.

Uważał także, że medycyna jest nauką społeczną, a polityka niczym innym niż medycyną na wielką skalę [44].