6700449549

14

szy pojęcie „nowego zdrowia publicznego” w książce amerykańskiego epidemiologa Hibberta Winslowa Hilla pod tym tytułem „The New Public Health”. Pisał on: „stare zdrowie publiczne interesowało się środowiskiem, nowe interesuje się jednostką ludzką. Stare szukało źródeł chorób zakaźnych w otoczeniu człowieka; nowe szuka ich w samym człowieku” [12].

Henryk Kirschner uważa, że w wieku XIX zostały położone trwałe fundamenty dla zdrowia publicznego [17]. Wykształciły się bowiem wówczas prawie wszystkie aktualne do dziś pola i formy aktywności: ogólne podejście środowiskowe, działania bardziej zindywidualizowane, działania medyczne i pozamedyczne, elementy profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Brakowało jedynie nowych idei w dziedzinie prewencji. Działania na rzecz zdrowia społeczeństwa prowadzono pod różnymi nazwami. Określenie „zdrowie publiczne” było tylko jedną z nazw. To, iż dziś w zasadzie zdominowało inne określenia, wynika z pojemności tego wyrażenia, skupiającego w sobie różne rodzaje zorganizowanych działań prozdrowotnych, których wspólnym mianownikiem jest podejście populacyjne; widzenie problemów zdrowotnych w optyce społeczności jako podmiotu działań. W działaniach praktycznych na rzecz zdrowia publicznego w pierwszej połowie XIX wieku najważniejsza stała się poprawa warunków środowiskowych dla ogółu ludności[16].

Spektakularna poprawa wskaźników zdrowia społeczeństw europejskich pod koniec XIX wieku nazywana jest pierwszą rewolucją zdrowotną. Należy to wiązać z czynnikami środowiskowymi, które dzięki odkryciom naukowym mogły być racjonalnie kontrolowane. W latach następnych malejące trendy umieralności były skutkiem dalszych postępów w zwalczaniu chorób zakaźnych; efektem odkryć i działalności Edwarda Jennera, Ludwika Pasteura, Roberta Kocha i innych wielkich wakcynologów. A także uczonych pracujących w latach późniejszych (Albert Calmett, Camille Guerin, Emil Behring, Rudolf Weigl, Jonas Salk i inni). Wpływ ówczesnej medycyny naprawczej (lecznictwa) na poprawę stanu zdrowia społeczeństw nie był wielki.

W wieku XX, a szczególnie w drugiej jego połowie, obserwowano nadal znaczącą poprawę wskaźników zdrowotnych. Było to wynikiem dalszego spadku śmiertelności oraz ograniczena zachorowalności na choroby zakaźne oraz stopniowo, niezakaźne o znaczeniu społecznym. Rozwój wiedzy medycznej był bezprecedensowy w dziejach, ale także znamiennie wzrosła dostępność do opieki zdrowotnej. I to niezależnie od przyjętych rozwiązań organizacyjnych; modeli systemów zdrowotnych⁷.

Ewidentne polepszenie stanu zdrowia ludności skłoniło niektórych naukowców i polityków do sformułowania tezy o tzw. drugiej rewolucji zdrowotnej. Co więcej, pojawiła się wiara, że znaleziono panaceum na poprawę stanu zdrowia ludzi. Wielu zwolenników miała zasada tzw. wielkiego równania: im więcej pieniędzy na służbę zdrowia, na medycynę naprawczą i badania naukowe, tym lepszy stan zdrowia społeczeństwa. Jednakże od lat 70. ubiegłego wieku, szczególnie zaś od pierwszego kryzysu naftowego, podejście takie zaczęło budzić wątpliwości. Mimo rosnących nakładów na służbę zdrowia dynamika poprawy wskaźników zdrowotnych uległa zahamowaniu. Co więcej, zaczęto zadawać sobie pytania o efektywność działań w kontekście ograniczenia środków finansowych. To wszystko było praprzyczyną szeregu dyskusji i inicjatyw w różnych krajach, podejmowanych także przez organizacje międzynarodowe, a głównie Światową Organizację Zdrowia. Zrodziła się koncepcja promocji zdrowia, której główne zasady znalazły

7) Warto wspomnieć o raporcie Wiliama Beveridge'a z początku lat 40. ubiegłego stulecia pt. „Pełne zatrudnienie w wolnym społeczeństwie” będącym podstawą tzw. planu Beveridge'a. Rozwiązanie tam zawarte uważa się za początek powstania państwa opiekuńczego. Plan miał być skuteczną bronią przed tzw. pięcioma olbrzymami: biedą, bezrobociem, wykluczeniem społecznym, brakiem higieny oraz chorobą. Ochrona obywateli przed tymi zjawiskami miała być istotną funkcją państwa. Jednocześnie podkreślano, że działania państwa w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego winny być zharmonizowane z własnym wkładem jednostki opartym na jej inicjatywie i poczuciu odpowiedzialności [14). Jednym z efektów Raportu Beveridge'a było wprowadzenie w Wielkiej Brytanii narodowej służby zdrowia, której założenia po II wojnie światowej zostały przyjęte przez liczne kraje europejskie. (Patrz także rozdział o systemach zdrowia).