7025753127

14

Mirosław Bereziński, Dariusz Wagner Kapitał społeczny - pojęcie nowe czy zapomniane

2. Społeczeństwo - kultura - praca

Mówiąc o gospodarce opartej na wiedzy trzeba pamiętać, że gospodarowanie odbywa się zawsze w ramach pewnego porządku społecznego. Osoba ludzka jest z natury istotą społeczną, nie może żyć i realizować swej osobowości bez odniesienia do innych. Potrzebuje więc rodziny, kolegów, przyjaciół, sąsiadów i innych grup społecznych oraz społeczeństwa. Są różne definicje społeczeństwa. Dla ustalenia punktu odniesienia naszych rozważań przyjmiemy za J. Turowskim, że stanowi ono „historycznie ukształtowaną wielość zbiorowości, grup społecznych oraz ich instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instytucje społeczności nadrzędnych (narodu, państwa, plemienia), posiadających określone, wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury” ([35], s. 52). Przestrzenią integracji społeczeństwa jest kultura, czyli „ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i sposobów postępowania, uznawanych, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom” ([31], s. 78). Rdzeniem kultury są wartości, z których wynikają normy oraz wzory zachowań, regulujące wszystkie sfery życia społecznego i będące ostatecznymi kryteriami oceniania. Kultura - jako historycznie nagromadzony dorobek materialny i duchowy społeczeństwa, utrwalony na wszystkich polach działalności człowieka (indywidualnym, rodzinnym, społecznym, gospodarczym, politycznym, naukowym, technicznym, prawnym, edukacyjnym, wychowawczym itd.) - jest całościowym efektem wielorakiej pracy pokoleń. Dzięki kulturze wytwarza się wśród ludzi więź, stanowiąca o międzyludzkim oraz społecznym charakterze ludzkiego bytowania i sprawiająca, że społeczeństwo staje się systemem. Jest to system wielocelowy, hierarchicznie zorganizowany. Co więcej, jest to system złożony, unikatowy, otwarty, dynamiczny, nieliniowy, funkcjonujący i rozwijający się w warunkach różnorakich niepewności (a co za tym idzie - różnorodnych form ryzyka) oraz nieokreśloności przyszłości. Czynniki niepewności i nieokreśloności sprawiają, że jest to system słabo przewidywalny.

Jednym z podstawowych działań, wynikających z samej koncepcji rozpatrywania społeczeństwa jako systemu, jest jego dekompozycja na podsystemy. Sposób dekompozycji wynika zazwyczaj z celu, któremu ma ona służyć. Z punktu widzenia naszych rozważań korzystne jest wyodrębnienie w społeczeństwie trzech wzajemnie ze sobą powiązanych podsystemów: czasoprzestrzeni geograficzno-ekonomicznej, struktury społecznej oraz kultury. W toku wzajemnych interakcji tych składowych powstają rozmaite formy życia społecznego i kształtuje się więź społeczna, czyli „zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju” ([31], s. 239).

Z każdą formą społecznej interakcji wiąże się konieczność wykonania odpowiedniego rodzaju pracy. W wyniku wielorakiej pracy, włożonej przez wszystkie podmioty życia społecznego w danym przedziale czasu, społeczeństwo tworzy bogactwo rozmaitych wartości materialnych, duchowych i umysłowych. Razem wzięte tworzą one agregat, który w socjologii nazywa się potencjałem społecznym (zob., np.: [6], [18]). Tkwią w nim wszystkie możliwości materialne, duchowe i umysłowe społeczeństwa, które w odpowiednich warunkach ujawniają się. Trzeba pamiętać, że potencjał społeczny nie jest arytmetyczną sumą wszystkich wchodzących w jego skład wartości, lecz jest tworem synergetycznym ([9], [10], [11]).

Społeczeństwo jest systemem wieloaspektowym i wielokontekstowym, przy czym między możliwymi aspektami i kontekstami z reguły występują sprzeczności nieantagonistyczne bądź -w skrajnych przypadkach - antagonistyczne. Każdy fakt społeczny trzeba więc rozpatrywać rów-