7025753129

16

Mirosław Bereziński, Dariusz Wagner Kapitał społeczny - pojęcie nowe czy zapomniane

zdobywania i dzielenia się nią z innymi. Na rozwój ludzkości i społeczeństw można więc patrzeć, między innymi, przez pryzmat postępu jaki dokonał się w dziedzinie techniki i technologii komunikacji społecznej. Każde społeczeństwo było i jest społeczeństwem wiedzy oraz społeczeństwem informacyjnym, natomiast same techniki i technologie informacyjne przeszły w toku dziejów głęboką ewolucję, której zwieńczeniem w obecnej fazie rozwoju ludzkości stały się cyfrowe multimedialne technologie informacyjne. Na każdym etapie rozwoju poszczególnych społeczeństw wiedza i informacja były czynnikami stymulującymi wielkość oraz jakość ich potencjału społecznego, ten zaś wpływał dynamizująco na tempo ich rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Wydaje się, że niezwykła popularność, którą teraz zyskały pojęcia potencjału i kapitału społecznego wynika z faktu, że w rozwoju społeczeństw rola informacji nigdy nie była tak wielka, jak obecnie.

Powszechnie uważa się, że pojęcie kapitału społecznego zostało wprowadzone w końcu lat osiemdziesiątych dwudziestego stulecia przez francuskiego socjologa P. Bourdieu. Pisze on: „Kapitał społeczny jest zbiorem rzeczywistych bądź możliwych zasobów, związanych z posiadaniem trwałej sieci relacji, która w mniejszym lub większym stopniu instytucjonalizuje zawieranie znajomości i wzajemne poznanie. Innymi słowy, jest zbiorem zasobów będących w posiadaniu określonej grupy osób, które nie tylko mają pewne wspólne cechy (...), ale są również ze sobą powiązane za pomocą zależności trwałych i użytecznych. Zależności te nie sprowadzają się do obiektywnych relacji styczności w przestrzeni fizycznej (geograficznej), ekonomicznej lub społecznej, ponieważ opierają się na wymianie dóbr materialnych i niematerialnych, której uruchomienie i utrwalenie wymaga uprzedniego poznania tych relacji. Wielkość kapitału społecznego posiadanego przez konkretną jednostkę zależy więc od przestrzennej rozciągłości sieci zależności, którą może ona efektywnie uaktywnić oraz od wielkości kapitału (ekonomicznego, kulturalnego lub symbolicznego) posiadanego przez każdą z osób, z którymi jest powiązana” ([1], s. 2). Bourdieu przyjął, że wartość tak rozumianego kapitału społecznego daje się wyrazić w jednostkach pieniężnych i jest sumą wartości trzech czynników: właściwego kapitału społecznego, kapitału ekonomicznego i kapitału kulturalnego. Założył, że społeczeństwo ma strukturę klasową i stwierdził, iż wartość tę należy szacować odrębnie dla każdej z klas. Wyraził pogląd, że czynnikiem dynamizującym życie społeczne jest walka klas i że z tego powodu kapitał społeczny powinien być traktowany jako jeden z głównych zasobów w tej walce [2].

Koncepcja kapitału społecznego, którą zaproponował Bourdieu, nie zyskała większej akceptacji. Z uznaniem spotkała się natomiast definicja tego pojęcia podana przez amerykańskiego socjologa, J. S. Colemana. Przyjął on, że istotą kapitału społecznego są stosunki międzyludzkie i posługując się analogią do istniejących już w ekonomii pojęć kapitału fizycznego, finansowego i ludzkiego stwierdził: „Pojęcie kapitału społecznego określa się za pomocą spełnianych przezeń funkcji. Nie stanowi go pojedyncza jednostka ludzka, ale zbiór jednostek mających dwie wspólne cechy: (1) każda z jednostek reprezentuje jakiś aspekt określonej struktury społecznej i (2) każda ułatwia określone działania pozostałym jednostkom należącym do tego zbioru. Podobnie jak inne rodzaje kapitału, kapitał społeczny ma moc produkcyjną, co umożliwia użycie go do realizacji takich celów, których osiągnięcie bez jego użycia byłoby niemożliwe. Podobnie jak kapitał fizyczny i ludzki, kapitał społeczny nie może być w pełni zastąpiony przez inne formy kapitału, jednak jego specyfika może być różna w odniesieniu do różnych przedsięwzięć. Określona postać kapitału społecznego, wartościowa z punktu widzenia pewnych działań, może być bezużyteczna lub nawet szkodliwa z punktu widzenia innych” ([4], s. S98). Coleman, podobnie jak Bourdieu, traktuje więc kapitał społeczny jako zasób umożliwiający prowadzenie określonych racjonalnych działań. Wy-