7025753132

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ    19

Seria: Studia i Materiały, nr 17, 2008

skich, a sensem, jaki mu nadali P. Bourdieu (traktujący kapitał społeczny jako narzędzie w walce klas) i J.S. Coleman (traktujący kapitał społeczny niemal wyłącznie jako czynnik ułatwiający podejmowanie racjonalnych decyzji). W tradycji europejskiej pojęcie kapitału społecznego wyrosło i rozwijało się w ramach wyznaczonych przez filozofię człowieka jako wolnego bytu osobowego, którego stosunki międzyludzkie, w tym relacja do społeczeństwa i uczestnictwo w życiu społecznym, są regulowane przez system wartości osobowych, rodzinnych, zawodowych, obywatelskich, społecznych, narodowych i ogólnoludzkich. Z filozofii tej wynikła odmienna niż w pracach P. Bourdieu i przedstawicieli szkoły amerykańskiej koncepcja wzajemnej relacji pracy i kapitału, wzajemnego stosunku jednostki do jednostki, jednostki do społeczeństwa oraz społeczeństwa do jednostki, odmienna koncepcja systemu wartości itd.

4. Uwagi końcowe i wnioski

Rzecznik praw obywatelskich, J. Kochanowski, stwierdza: „Kapitał społeczny, czyli zestaw elementarnych wartości, takich jak uczciwość i prawdomówność, wywiązywanie się z umów, dotrzymywanie słowa, wzajemność w stosunkach z innymi i pamięć o obowiązkach, jest podstawą istnienia każdej grupy społecznej. W stosunkach gospodarczych jego znaczenie jest porównywalne, a kto wie, czy nie ważniejsze od kapitału ekonomicznego i ludzkiego, jeśli bowiem jego zabraknie, kapitał ludzki i finansowy też ulegają rozpadowi” [15]. I dalej: „O aktualnym stanie kapitału społecznego, oprócz codziennej obserwacji, można najbardziej obiektywnie przekonać się z sondaży opinii publicznych na temat wzajemnego zaufania współobywateli, zaufania do takich instytucji, jak sądy i parlament, czy byliby skłonni wziąć lub dać łapówkę, popełnić oszustwo podatkowe. Miarą jest także stopień udziału w demokratycznych procedurach - wyborach parlamentarnych i samorządowych. Można też badać stronę negatywną, czyli mierzyć rezultaty braku kapitału społecznego poprzez analizę rozpadu rodziny, spożycia narkotyków, społecznego nieładu (w postaci na przykład włóczęgostwa, graffiti, pijaństwa w miejscach publicznych i żebractwa), skala korupcji, faktycznego niepłacenia podatków, wreszcie analizę wzrostu przestępczości. Wszystko wskazuje na to, że w Polsce mamy wielki spadek zasobów kapitału społecznego lub historycznie uwarunkowany jego niedobór”[15]. Ta wypowiedź jest ważna nie tylko dlatego, że w prosty sposób wyraża istotę pojęcia kapitału społecznego, ale także dlatego, że wymieniono w niej niektóre ważne czynniki, które w naszych warunkach powinny być brane pod uwagę jako jego determinanty.

Istnieje potrzeba podjęcia intensywnych studiów na naturą, ilościowo-jakościową strukturą, dynamiką, modelowaniem i oceną wartości kapitału społecznego. W pracy zwróciliśmy uwagę przede wszystkim na konieczność odejścia od bezkrytycznego przenoszenia na grunt krajów europejskich wzorców i modeli kapitału społecznego, tworzonych i skutecznych w warunkach innych kultur, powrotu do rodzimych korzeni i podjęcia wysiłku stworzenia europejskiej szkoły w tej dziedzinie. U podstaw europejskiej teorii kapitału społecznego trzeba przede wszystkim położyć system wartości odpowiadających cywilizacyjnej i kulturowej tożsamości Europy. Musi być w nich uwzględniony dorobek ogólnoeuropejskich i narodowych szkół filozoficznych, socjologicznych i ekonomicznych. Muszą w niej znaleźć odbicie główne zasady życia społecznego, sformułowane przede wszystkim w kulturze europejskiej: zasada personalizmu, zasada równości ludzi na płaszczyźnie wartości i praw, zasada godności i wolności człowieka, zasada wzajemnej zależności jednostki i społeczeństwa, zasada dobra wspólnego oraz zasady solidarności, pomocniczości i uczestnictwa. Zasady te ukształtowały się w toku cywilizacyjnego i kulturowego rozwoju Europy i sta-