70520137

Wiadomości Uniwersyteckie 9

KONFERENCJE • SYMPOZJA • ZJAZDY

„KŁAMSTWA I ICH ADWERSARZE”

W Nasutowie koło Lublina odbyła się międzyn a rodowa konferencja germanistyczna zorganizowana przez literaturoznawców z Instytutu Germanistyki UMCS i Freie Universitat w Berlinie. To trzecie już spotkanie germanistów UMCS i Wolnego Uniwersytetu, poświęcone tematyce kłamstwa w literaturze niemieckojęzycznej i polskiej, było współfinansowane ze środków Uczelni. Poprzednie spotkania zaowocowały dwoma tomami :„...wor-tlos der Sprache machtig " Schweigen und Sprechen in der Literatur und sprachlicher Kommunikation (1999) oraz Tabu und Tabubruch. Literari-sche und sprachliche Strategien im 20. Jahrhundert (2002) wydanymi w renomowanym wydawnictwie Met-złer pod redakcją profesora Hart-muta Eggerta z FU Berlin i profesora Janusza Golca z UMCS.

Kłamstwo - temat przewodni konferencji (Kłamstwa i ich adwersarze. Literackie i językowe formy

mijania się z prawdą, Lugen und ihre Widersacher. Literarische und sprachliche Formen des dop-pclbódigen Sinns) - okazało się mieć wiele aspektów, funkcji i znaczeń. Podkreślano powszechne odejście od rozumienia kłamstwa jako zasługującego na potępienie grzechu. W świecie współczesnym kłamstwo wydaje się być niezbędną formą komunikacji w społeczeństwie, doprowadzoną do perfekcji w permisywnym świecie mediów. Literatura ma do kłamstwa stosunek ambiwalentny: z jednej strony fascynują ją opowieści łgarzy, munchhauseniady i estetyczna prowokacja, z drugiej zaś strony dąży ona do zdemaskowania kłamstwa w społeczeństwie i życiu prywatnym jednostki.

Sympozjum rozpoczęła dr Elżbieta Krukowska (KUL) ukazując komparatystycznie bogactwo znaczeń i odcieni kłamstwa i jego synonimów. Problematyce estetyki

kłamstwa były poświęcone referaty prof. Hartmuta Eggerta i dr Ursu-li Kocher (FU Berlin). Biblijną symbolikę kłamstwa naszkicował prof. Max Stebler (KUL). Dr Ewa Grzesiak (KUL) analizowała na przykładzie Emilii Galotti Lessinga kłamstwo i półprawdę jako siłę napędową intrygi w dramatach osiemnastowiecznych.

Wywodzący się z Biblii obraz świata doczesnego pełnego ułudy i kłamstwa, prowadzącego na manowce i odciągającego od Boga i rzeczy ważnych, ustępuje w dobie Oświecenia światopoglądowi laickiemu, opartemu na nauce i rozumie. Celem jest poznanie, dojrzałość umysłowa człowieka, ceną zaś utrata bezpieczeństwa, niepewność i nowoczesne rozdarcie człowieka współczesnego. Tę ważną cezurę ukazał na przykładzie twórczości Anety Droste-Hulshoff dr Marek Jakubów (KUL). Prof. Janusz Golec (UMCS) nakreślił światopogląd Ódona von Horvatha, który w swej twórczości demaskuje zakłamany świat drobnomieszczaństwa. Za idylliczną fasadą skrywa się amoralny świat pełen okrucieństwa, niskich instynktów i żądzy zysku. Dr Anna Rutka (KUL) zajęła się de-konstrukcją mitów dotyczących płci u Elfriede Jelinek, radykalnej kontynuatorki Horvatha. Dr Marek Dziuba (UMCS) pokazał na przykładzie powieści Uwe Johnsona kłamstwo w służbie polityki i ideologii. W państwie komunistycznym kłamstwo staje się instrumentem sprawowania władzy a szkoła instytucją indoktrynującą. Na antypodach krytycznej postawy pisarza wobec reżimu umieściła mgr Anna Gałecka-Golik (UMCS) Hannsa Johsta, pisarza na usługach nazistowskiej propagandy. Jego rolą staje się rozpowszechnianie strategicznych kłamstw politycznych i gwarantowanie ich „prawdziwości”. Kłamstwo jako instrument propagandy pokazała również dr Izabella Golec (UMCS), analizując Raport z Monachium Andrzeja Brych-ta i przyczyny jego medialnego sukcesu. Udowodnione autorowi kłamstwa oraz jednostronny obraz za-chodnionicmicckicj rzeczywistości lat sześćdziesiątych składają się na prywatny akt zemsty pisarza na nie łubianych Niemcach. Dr Halina Ludorowska (UMCS) analizowała motyw munduru jako kostiumu narzucającego pewien typ zachowania i ewokującego określone wyobrażenia męskości na przykładzie prozy G. Heidenreicha i J. J. Stawińskiego. Przekłamania w przekazie filologicznym o tzw. Polcnlieder, czyli wierszach i pieśniach poetów niemieckojęzycznych, powstałych podczas powstania listopadowego i po jego upadku, opisał jako „kłamstwo filologiczne” dr Wieńczysław Nie-mirowski (UMCS).

Dr Joanna Firaza (Uniwersytet Łódzki) zajęła się problematyką sfingowanej (auto)biografii i (au-to)kreacji bohaterów na potrzeby opinii publicznej. Dr Małgorzata Dubrowska (KUL) ukazała na przykładzie powieści Jurka Beckera Jakub Łgarz kłamstwo „pozytywne” jako zmyśloną historię, która daje nadzieję i siłę do przeżycia w nieludzkich warunkach getta. Prof. Hans D. Feger (FU) przedstawił problematykę kłamstwa w twórczości i swoistej filozofii Roberta Mu-sila. Dr Marzena Górecka (KUL) ukazała na przykładzie Szwajcarii fasadowość pewnych mitów narodowych.

Dr AJmut Hille (FU) analizowała obraz Cyganów w powieściach Młyn Lewina Bobrowskiego i Psie lata Guntera Grassa, a prof. Hans Richard Brittnacher (FU) naszkicował stereotypowy portret Cyganów, a w szczególności pięknej Cyganki jako projekcję cywilizowanego mieszczanina, wyraz tłumionych tęsknot za witalnością bez kulturowych ograniczeń. Prof. Heidemarie Oehm (KUL) zajęła się problematyką estetycznego amoralizmu w twórczości Tomasza Manna w kontekście jego fascynacji postacią artysty i zjawiskiem hochsztaplerstwa (Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla). Dr Hans Joachim Hahn (FU Berlin) ukazał niebezpieczny wymiar kłamstwa analizując tzw. Ausschwitz-Liige, kwestionującą istnienie obozów koncentracyjnych lub ich funkcję jako obozów zagłady. Kierujący obradami w ostatnim dniu prof. Hartmut Eggert zwrócił na zakończenie sympozjum uwagę na trudności w zdefiniowaniu kłamstwa, jego wielowymiarowość i historycznie uwarunkowaną zmienność. Jednocześnie podkreślił wysoki poziom naukowy sympozjum, jego charakter interkulturowy i wyraził nadzieję na dalsze spotkania germanistów z Lublina i Berlina.

Wygłoszone w Nasutowie referaty złożą się na tom zbiorczy, zapowiedziany na przyszły rok.

Anna Pastuszka

numer 8, 2003