70520197

Szkice nia. Przedstawiał w porządku chronologicznym wielonurtowy rozwój powieści europejskiej - od przygodowej hellenistyczno-aleksandryjskiej po dziewiętnastowieczną powieść realistyczną. Tropił powtarzalność schematów fabularnych, a na podstawie zaobserwowanych zbieżności tematycznych przeprowadzał systematykę odmian nowożytnej powieści, odzwierciedlającą przemiany społeczne.

Do prehistorii rosyjskiego morfologizmu należą też: „literacka histologia” Po-tebnianisty Josifa Mandelsztama, która zaskarbiła sobie miano poprzedniczki morfologii wczesnoformalistycznych³², oraz embriologiczno-fenomenologiczna teoria literatury metafizyka-darwinisty Władimira Płotnikowa³³. Ta ostatnia wpisywała się w nurt rozpoznań rosyjskiej szkoły ewolucjonistycznej, której przedstawiciele ideę biologicznego transformizmu wprowadzali do badań literackich na długo przed Ferdinandem Brunetierem³⁴.

Uznawanie (jak dotychczas) metody morfologicznej za typowy fortel formalis-tów³³ prowadzi do ujednolicenia ich biologistycznych propozycji teoretycznych i wyłączenia z pola uwagi refleksji morfologicznej o innych niż Opojazowe źródłach. Częściej zaś skutkuje dosztukowywaniem formal istycznych korzeni do wszystkich realizacji morfologizmu. Taki los spotkał na przykład morfologię bajki Proppa. Tymczasem nie była ona koncepcją preformowaną (czyli wedle głośnej wówczas w Rosji idei biologicznej - zalążkowo już całkowicie wykształconą, a następnie tylko wzrastającą) w teoriach sjużetosłożenija z kręgu Opojazu i Moskiewskiego Koła Lingwistycznego³⁶, ale wielostronnie i ewolucyjnie skorelowaną zarówno z morfologizmem założycieli rosyjskiej szkoły formalnej (zasadnie wskazywanym

³²² Zob. N. Piksa no w Dwa wieka russkoj litieratury, Moskwa 1924, s. 135 i 250-251 oraz krytykę studium Mandelsztama o „mikrostrukturze” utworów Gogola (/charaktierie gogolewskogo stilja, 1902) przeprowadzoną przez W. Winogradowa (Gogol i natural’naja szkoła, Leningrad 1925) i przez A. Bielego, który uprzedzał, że sam „nie zamierza zbyt często spoglądać w mikroskop” (A. Biełyj Mastierstwo Gogola..., s. 41).

³³² Zob. W. Plotnikow Osnownyjeprincipy naucznoj tieorii litieratury. Mietodołogiczeskij etjucT, Woroneż 1888.

³⁴² M.in. N. Kariejew [Czto takoje istorija litieratury’?, 1883, Litieraturnaja ewolucija na Zapadie, 1886; K tieorii litieratumoj ewolucit, 1887), K. Arsien’jew (Nowyj opyt francuzskoj kritiki, 1890), E. Aniczkow {Naucznyjezadaesi istorii litieratury, 1896);

F. de la Bart (Mietod Darwina w chudożestwienno-litieratumoj kritikie, 1905),

W. Sipowski (Istorija litieratury kak nauka, 1911, O mietodach jestiestwoznanija w litieraturie i istorii litieratury, 1921). Zob. też Russkaja nauka o litieraturie w końce XIX naczale XX w, otwietst. ried. P. Nikolajew, Moskwa 1982.

³³² V. Erlich Russian Formahsm..., s. 219.

³⁶² Najczęściej wskazywane są w tym kontekście: W. Szklowskiego Swjaz’prijemow sjużetosłożenija s obszczimi prijemami stilja (1919) i wykład P. Bogatyriewa Narodnyje skazki o durakach, wygłoszony na spotkaniu Moskiewskiego Koła Lingwistycznego w 1919 roku.