7097420165

14

czył pojemność cieplną osadów o wilgotności 92%. Wynosi ona 0,95 cal/ /cm³. Przy wilgotności osadów powyżej 90% można przyjąć, że pojemność cieplna osadów organogenicznych równa się wartości dla wody. Przy wartościach niższych z powodzeniem można korzystać z przeliczeń P. P. Lazariewa. L. F. Forsz podaje, że rozpatrywana przez niego warstwa osadów w okresie zimowym zawiera 3 do 5 razy więcej ciepła niż masa wodna. Latem w wodzie jest o 50% więcej ciepła niż w osadach. Udział 3-metrowej warstwy osadów w bilansie cieplnym jeziora wynosi 22%. Jest to warstwa, która bierze głównie udział w wymianie ciepła. Niżej leżące warstwy nie odgrywają praktycznie żadnej roli.

Reżim termiczny osadów na tle termiki masy wodnej został potraktowany kompleksowo przez L. F. Forsza w pracy z 1968 roku. Badania prowadzone były na jeziorach o różnym reżimie termicznym masy wodnej na Pojezierzu Karelskim. Stwierdzono ścisły związek pomiędzy temperaturą osadów a temperaturą masy wodnej. Przy dużej stabilności masy wodnej, kiedy to stwierdza się „zimny” hipolimnion, zmiany temperatury osadów są niewielkie. Autor wyróżnia dwie grupy jezior. W pierwszej udział wymiany ciepła 3-metrowej warstwy osadów z masą wodną wynosi 23—30%, w drugiej 14—16%. Tak duże różnice są wynikiem głównie zróżnicowania morfometrycznego i czynników określających możliwość oddziaływania wiatru na masę wodną. Jest to pierwsza próba typologii termicznej jezior na podstawie termiki osadów dennych. Następną próbę wykorzystania wyników pomiarów temperatury osadów dennych w typologii termicznej jezior L. F. Forsz daje w pracy z 1975 r. na przykładzie wybranych jezior Półwyspu Kolskiego.

Termika i bilans ciepła osadów dennych potraktowane zostały syntetycznie przez A. I. Tichomirowa (1970). Pod względem termicznym traktuje on masę wodną i czynną termicznie warstwę osadów dennych jako jedną całość. Za koniec hydrologicznej zimy i początek wiosny proponuje uważać moment, w którym suma zapasów ciepła masy wodnej i warstwy czynnej osadów dennych osiąga minimum. Zimowe ogrzewanie wód przez osady osiąga największe rozmiary w jeziorach epiter-micznych, w których występuje tylko epilimnion. Podobne ogrzewanie obserwuje się również w jeziorach metatermicznych. Zaznacza się ono tutaj znacznie słabiej. Jest to wynikiem tego, że jeziora te mają wyraźniej zaznaczającą się stratyfikację termiczną (epilimnion -J- metalimnion). Najmniejszą rolę odgrywają osady w przypadku jezior hypotermicznych. Zimne wody hypolimnionu nie sprzyjają nagrzewaniu osadów w okresie letnim. G. E. Likens i N. W. Johnson (1969) stwierdzili m. in. dużą różnicę w reżimie termicznym osadów dennych w strefie litoralu i profun-dalu na jeziorach Stewarts Dark i Tub (USA, Wisconsin).

Badania termiki i bilansu cieplnego osadów dennych znalazły już stałe miejsce w limnologii fizycznej. G. E. Likens i P. L. Johnson (1968)