7186604311

Uniwersytetu Warszawskiego (Uchwała Koła Polonistów Studentów Uniwersytetu Warszawskiego z powodu ataków na Stefana Żeromskiego, powzięta na zebraniu walnym dnia 27 czerwca 1925 roku i odpowiedź Rostworowskiego: Do Koła Polonistów studentów Uniwersytetu Warszawskiego)*⁷. Trzeba jednak przyznać, że młodzież polonistyczna żadnych nowych przesłanek nie wniosła, znaki minus zmieniła na dodatnie, pozostała w tym samym paradygmacie myślenia o literaturze, jej funkcjach i roli pisarza, co znany dramaturg. Podobny sens — odwrócenia wektorów, ale tkwienia w tej samej przestrzeni — miały zalecenia Wielopolskiej, by promować „dla prestiżu wobec świata” zasługi, a nie obnażać i eksponować rzekome czy nawet prawdziwe przywary (chodzi o podobno polską specjalność: strącanie z piedestałów). Warto także zauważyć, że opisane tu wypadki miały miejsce w atmosferze dyskusji roznieconej przyznaniem Żeromskiemu orderu Polonia Restituta. W okolicznościach ostrej nagonki na pisarza Wielopolska zadaje proste pytanie:

Gdzie Władysław Reymont? Gdzie Wacław Sieroszewski? Gdzie Aleksander Świętochowski? Przybyszewski, Kaden-Bandrowski, Strug? Gdzie Rostworowski — nie ten polityczny żongler antychrystowy, ale ten czysty artysta z bożej łaski, autor Judasza?⁵⁸

Przyczyny wstrzemięźliwości były najpewniej różne, ale jedno można stwierdzić z całą pewnością — poczucie pokoleniowej wspólnoty uległo zachwianiu, a niekiedy wręcz rozsypaniu w sprawach, które polityki dotyczyły.

W recenzjach i opracowaniach poświęconych Żeromskiemu ustalił się wzorzec opisu i wartościowania, ulegali mu także prawicowi krytycy. Bolesne i dojmujące diagnozy polskiej rzeczywistości, rozbudzanie sumień rodaków, niepowtarzalny język, oddawanie na kartach literatury rytmów emocji — namiętności i nienawiści, skonstruowanie osobowych wzorców, które stały się częścią społecznych wyobrażeń — z takim też repertuarem krytycznych constans przystąpili do skomentowania Przedwiośnia Dębicki i Lorentowicz (pierwsza fala recepcji powieści — grudzień

⁵⁷    Zob. Z.J. Adamczyk: „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego w świetle dyskusji i polemik z 1925 roku..., s. 345—347.

⁵⁸    M. Jehanne Wielopolska: Mobilizacja przeciw Żeromskiemu. Samożer-stwo polskie z okazji ostatnich wystąpień pismakowych i wiecowych rezolucyj. „Wiadomości Literackie" 1925, nr 32. Cyt . za: Z..J. A d a iii c z y k: „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego w świetle dyskusji i polemik z 1925 roku..., s. 353.

93