7293648293

w minione pójdę wieki”, ma charakter metalepsis, spełniającego, w nieco przestarzałej szacie językowej, funkcję eufemizmu, łagodzącego zapowiedź śmierci. Prostotę i ste-reotypowość przekazu poetyckiego uwydatnia wybór 8-zgłoskowca, któremu zazwyczaj w tradycji polskiej towarzyszył styl niski, i który nawet budzi skojarzenie z ludowością i dydaktyzmem¹⁵. Omawiana forma wierszowa przynależała raczej do drobnych form lirycznych, choć w kontekście Kartki Rymkiewicza ważne wydają się takie jej zastosowania, jak w Uwagach o śmierci niechybnej Józefa Baki¹⁶ oraz w utworach średniowiecznych: Dusza z ciała wyleciała, Skarga umierającego czy Rozmowa Mistrza ze Śmiercią. Przywołane tytuły są istotnymi nośnikami „skojarzeń semantycznych”, wywoływanych zazwyczaj przez miary wierszowe i stanowią o właściwej dla 8-zgłoskowca w polskiej tradycji literackiej „aureoli ekspresyjnej”¹⁷.

Na pierwszej strofie wiersz się jednak na szczęście nie kończy, choć prostoduszny 8-zgłoskowiec, wyposażony w pamięć o mortalnej refleksji średniowiecza i późnego baroku, już pozostaje do ostatniego wersu. Powszechnie stosowana metonimia obecna w wyjściowej apostrofie, w której autor pojawia się zamiast dzieła: „czytać mnie będziecie”, traci w strofie drugiej swój potoczny charakter, aktualizowany chociażby w takich zwrotach jak „czytanie Mickiewicza”, itp.:

¹⁵    Zob. na ten temat L. Pszczołowska: Wiersz polski. Zarys historyczny. Wrocław 1997.

¹⁶    Analizę złożonej wersyfikacji Uwag przedstawia A. Nawarecki w: Czarny karnawał. „ Uwagi o śmierci niechybnej" księdza Baki - poetyka tekstu i paradoksy recepcji. Wrocław 1991. 8-zgłoskowiec nie jest oczywiście jedynym rozmiarem zastosowanym w Uwagach... i - jak podkreśla Nawarecki - jest on rozcinany przez średniówkę na połowy, przez co współtworzy kołowy porządek rytmiczny utworu odsyłający w ikonografii do „koła śmierci” (ibidem, s. 58-63). W książce Nawareckiego znalazł się także rozdział poświęcony recepcji Baki w poezji J.M. Rymkiewicza (ibidem, s. 323-351).

¹⁷    Odwołuję się tu do generalnych przekonań na temat roli „rytmicz-no-metrycznej strony wersu” zapisanych przez J. Lot mana: Struktura tekstu artystycznego. Tłum. A. Tanalska. Warszawa 1984, s. 223-227. Pojęcie „aureola ekspresyjna” zaczerpnął Łotman z prac W. Winogradowa.

139