7349812208

18 Synteza dziejów Polski..

wej”³⁰. „Jest oczywiście tylko jedno ogólne źródło wiedzy poza źródłowej (...) -podkreśl.) J. Topolski - obserwacja rzeczywistości” ³¹. „W sumie da się sprowadzić źródła wiedzy pozaźródlowcj do następujących: (1) własna obserwacja historyka (tzw. doświadczenie życiowe); (2) rezultaty badań historycznych przeprowadzanych przez innych historyków oraz przez siebie; (3) rezultaty badawcze innych nauk. (...) Składniki (2) i (3) reprezentują źródła naukowe wiedzy pozaźródlowcj, zaś składnik (1) źródło, które można by nazwać potocznym lub codziennym.”³² W większości źródeł naukowych „wiedz:) pozaźródlowa o charakterze historycznym służy przede wszystkim do realizacji zadania opisu tego, co było; wyjaśnienia, tzn. szukanie odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak było, wymagają, obok pozaźródlowcj wiedzy historycznej, w szczególnie dużym stopniu rzetelnej wiedzy poza historycznej.”³³ Kwestia teorii w historiografii to - ostatecznie - problem „właściwej wiedzy pozaźródlowcj”³⁴. W tej sferze tkwi „główne oparcie dla obiektywizmu w historii” ³⁵.

Najistotniejszym składnikiem teorii jest, jak to ujmuje J. Topolski, „pogląd na dzieje” ³⁶ - „najważniejszy dla historyka składnik wiedzy pozaźródlowcj”'⁷, filozofia dziejów^3S. Rzecz w tym, iż, po pierwsze, „historycy na ogół nic konstruują teorii, lecz korzystają z teorii istniejących (nader często (...) z potocznej wiedzy ąuasi-teoretycznej)”^3<l; po drugie, „teoria teorii nic jest równa”⁴⁰.

Zagadnienie teorii w historiografii, filozofii dziejów jako najistotniejszego składnika wiedzy pozaźródlowcj to jeden z najtrudniejszych problemów metodologii historiografii oraz metodologii historii historiografii; w przeszłości i współcześnie. Idzie tu przede wszystkim o teorię - jak pisze Andrzej Feliks Grabski - „w sensie mitologicznym (czy metafizycznym), a więc jako teorię przedmiotu poznania historycznego, czyli dziejów. W tym przypadku, w zakres teorii historii wchodzą rozważania nad mechanizmem dziejów, ich charakterem, istotą, sensem, celem itd., a więc krąg zagadnień, pokrywający się z obszarem zainteresowania wyspecjalizowanej ga-

30    Ibidem, s. 359 i ».

31    Ibidem.

32    Ibidem, s. 360.

33    Ibidem.

3i Ibidem, s. 543.

35    Ibidem, s. 304.

36    Ibidem, s. 518.

37    Ibidem.

38    Ibidem, s. 10.

30 I d e m: No w idee..., s. 154. io Ibidem, s. 155.