7648594507

Pozytywizm 189

domość naszych czasów wiąże się z programową rezygnacją z filozofii systemowej.

Czym jest pozytywizm? Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest jednoznaczna, już choćby z powodu tego, iż nie wszyscy przyjmują pogląd, że pozytywizm jest stanowiskiem filozoficznym dotyczącym wiedzy ludzkiej, jaki głosi Leszek Kołakowski, dodając, że w ramach pozytywizmu nie są przesądzone pytania o sposób, w jaki ludzie nabywają wiedzę¹. Odpowiedź na pytanie, czym jest pozytywizm, nie jest jednoznaczna również dlatego, że pogląd taki, odwołujący się do wartości poznawczej ludzkiej wiedzy, Andrzej Miś nazywa „pozytywistyczną wizją pozytywizmu* i dodaje, że pozytywizm jest czymś więcej, to znaczy jest humanizmem¹². Dlatego też warto bliżej przyjrzeć się rozumieniu terminu „pozytywizm*, odwołując się do jego analizy autorstwa Barbary Skargi, która akcentuje wieloznaczność terminu „pozytywizm* i wskazuje jego trzy najważniejsze znaczenia. „Można więc — pisze Barbara Skarga — spotkać się z opinią, że pozytywizm to postawa metodologiczna i filozoficzna, którą charakteryzuje wrogość w stosunku do metafizyki, wypływająca z przekonania, że poznanie »absolutu«, »istoty rzeczy*, »przyczyn pierwszych i celowych* itp. nie jest możliwe i że należy zatem w nauce i filozofii ograniczyć się do analiz faktów danych nam w obserwacji i doświadczeniu"¹³. Dodaje przy tym, że — co jest niezwykle istotne z perspektywy pozytywistycznej koncepcji filozofii — „w wersji skrajnej pozytywizm głosił postulat ograniczenia poznania do samego tylko opisu danych doświadczenia, filozofii zaś odmawiał wszelkiej autonomii w stosunku do nauki"¹⁴. Ale taki pozytywizm wiąże się nie tylko z nazwiskiem tego, który za twórcę pozytywizmu uchodzi, lecz i z filozofami wcześniejszymi. Dlatego też Kołakowski stwierdza: „Można rozpocząć historię europejskiej myśli pozytywistycznej w dowolnym niemal momencie, pewne jest bowiem, że wiele wątków, które uważamy za pierwszorzędne w pozytywistycznych doktrynach współczesnych, ma swoje antecedentia w starożytności*¹⁵. W tym znaczeniu bezpośrednim poprzednikiem pozytywizmu był David Hume, który w rezultacie namysłu nad poznaniem rzeczywistości sformułował probabilistyczną koncepcję wiedzy. Od Hume’a pozytywizm przejął pytanie, które traktował jako fundamentalne: czy, a jeśli tak, to

1

   Zob. L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna., s. 10.

¹²    Zob. A. Miś: Filozofia współczesna..., s. 11. Problem w istocie rzeczy sprowadza się do tego, co rozumie się pod pojęciem „humanizm'’. Andrzej Miś ma tego pełna świadomość.

¹³    B. Skarga: Comte. Warszawa 1977, s. 11.

¹⁴    Ibidem.

¹⁵    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna..., s. 19.