7648595175

286 SPRAWOZDANIE Z RUCHU RELIGIJNEGO,

prawo zmieniać, wbrew zamiarom fundatorów, cel jakiejś fun-dacyi. .

Jeszcze jaśniej wyraża się Temps. W całej tej sprawie, ukrywającej się pod niewinną nazwą „reformy funduszów po-bożnychfi, upatruje on nietylko nową fazę w bistoryi sekula-^ ryzacyi państwa, ale i olbrzymi krok naprzód na śliskiej drodze, wiodącej do otchłani państwowego socyalizmu, do zupeł-nego i jawnego rozdziału Włoch na dwa wrogie sobie obozy. „Reforma ta zaostrzy do ostatnich możliwych granic spór, istniejący od r. 1870 między dwoma politycznemi stronnictwami, między które właściwie całe Włochy się dzielą: radykałami a klerykałami, Watykanem a Kwirynałem, białymi a czarnymi. Wciągnie ona we walkę, toczącą się o życie, o kawałek chleba, wsie i wioski, które zawsze wtedy dopiero ze snu się budzą i sprawą publiczną zaczynają się zajmowsć, gdy zostały dotknięte bezpośrednio je obchodzące materyalne interesa; wciągnie we walkę ubogie warstwy ludności, dotąd dla sprawy tej obojętne, dla niej, rzec można, nieistniejące. Kwestya rzymska, tj. kwestya stosunku państwa do Kościoła, zstępuje wespół z tą reformą ze stolicy i z urzędowych kół do najodleglejszych wiosek. Wszędzie to kwestya trudna i drażliwa, ale szczególnie we Włoszech, gdzie przeszłość tak żywo jeszcze stoi w pa-mięci, a przeciw teraźniejszości tyle się podnosi protestów^. „Czego chce, do czego zmierza, jakim pretekstem może się zasłonić rząd włoski?—pyta ze swej strony Turquie. — Chce upokorzyć watykańskiego wroga i nie pyta tym razem o polityczne preteksty, bo wie, że napróżnoby ich szukał. Kie idzie tu o jedność Włoch, o nietykalność Rzymu, lecz wyłącznie o zubożenie duchowieństwa. Rewolucya francuska skonfiskowała w wieku zeszłym dobra kościelne, ale jej dziedzice spłacają rentę z tych dóbr pod formą budżetu wyznań. Włoscy liberali postępują sobie praktyczniej i tak sprytnie się urządzili, że mieć będą w^T ręku do dowolnego rozporządzenia lwią część z 90 milionów dochodu, płynącego corocznie z kapitałów fun-dacyj pobożnych. Ministrowie skarbu i finansów będą mogli obficie czerpać z tego pozabudżetowego źródła dla usunięcia