7808335445

RENATA BIERNAT

Młodzież z niepełnosprawnością dostrzega różnice między swoją sytuacją, a sytuacją jej pełnosprawnych rówieśników. Występującą na tym tle frustrację potęguje nieżyczliwy stosunek otoczenia, co z pewnością utrudnia proces rewalidacji niepełnosprawnego wychowanka (Sowa 1998, s. 53-54). Z uwagi na liczne konflikty powodowane różnicą opinii pomiędzy młodymi ludźmi, pomocne mogą okazać się zajęcia rozwijające zachowania asertywne w sytuacjach związanych z przyjmowaniem i wyrażaniem ocen, opinii i poglądów oraz wyrażaniem uczuć negatywnych względem kolegów. Opanowanie umiejętności asertywnych nabiera szczególnego znaczenia, gdyż osoby niepełnosprawne nierzadko spotykają się z dotkliwą krytyką ze strony rówieśników z powodu swojej „inności" (Żubrzycka-Maciąg 2002).

Skuteczne rozwijanie asertywności musi uwzględniać indywidualne deficyty w zakresie umiejętności społecznych młodzieży. Na podstawie literatury psychope-dagogicznej można stwierdzić, że brak gotowości do zachowań asertywnych u pełnosprawnych i niepełnosprawnych wychowanków może być spowodowany (Mą-czyński 1991, s. 662-624):

•    brakiem wiedzy na temat właściwych, odpowiednich do sytuacji zachowań społecznych;

•    brakiem określonych behawioralnych umiejętności interpersonalnych;

•    negatywną oceną samego siebie i niekonsekwentnymi, irracjonalnymi przekonaniami na temat własnych kompetencji społecznych;

•    lękiem społecznym będącym przyczyną unikania kontaktów interpersonalnych, a tym samym uniemożliwianiem realizacji potencjalnych umiejętności społecznych. Asertywne zachowanie, nie poparte wychowaniem opartym na wartościach,

wrażliwości, może być w sposób niewłaściwy podejmowane, np. przez nastolatka, który może wykorzystywać swoich rówieśników lub formułować niesłuszne zarzuty wobec rodziców i w ten sposób manipulować nimi za pomocą wywoływania poczucia winy („Rzeczywiście nie umiem się właściwie zachować, ponieważ zaniedbaliście moje wychowanie", Oleś 2001, s. 276). Toteż niezwykle ważną rolę w tym zakresie ma do spełnienia najbliższe otoczenie młodego człowieka, czyli rodzina, pełniąca pierwszoplanową rolę w rozwoju jego socjalizacji.

Wśród wielu czynników, które tkwią w rodzinie i korzystnie wpływają na rozwój społecznych umiejętności człowieka, w tym zachowań asertywnych, wyróżnia się postawy rodziców. J. Rembowski (1986, s. 197) określa postawę rodzicielską jako „całościową formę ustosunkowania się rodziców (osobno matki, osobno ojca) do dzieci, do technik oddziaływania, do zagadnień wychowawczych itp., ukształtowaną podczas pełnienia ról i funkcji rodzicielskich".

Schaeffer (1962) zauważa braki w metodach badania sytuacji rodzinnej odwołujących się do relacji rodziców. Wynikają one z faktu, że rodzice mogą wykazać tendencje do przedstawiania własnych postaw w znacznie korzystniejszym świetle niż w rzeczywistości, mogą przedstawić je w sposób jednostronny, a nawet zniekształcony. Mogą także być nieświadomi braku pełnej zgodności między faktycznym swoim postępowaniem a jego oceną (za: Plopa 2005, s. 280). Jak zwraca uwagę Burchi-nal (1958), jest możliwe, że na osobowość młodego człowieka mają wpływ nie tyle postawy rodziców, o których oni sami mówią, co postawy rodziców takie, jakimi są one spostrzegane przez niego (za: Kołodziej 1974, s. 220). W wypowiedziach o swo-

170

SZKOŁA SPECJALNA 3/2006