8857685927

Elementy polityki gospodarczej okresu Wielkiego Kryzysu w wybranych państwach 105

keynesizm. Warto więc przyjrzeć się bliżej temu krajowi i wydarzeniom w będącym tłem dla jej powstania.

Podobnie jak w USA, również w Wielkiej Brytanii pojawiła się na scenie politycznej postać, która wyprowadziła kraj z kryzysu i (przejściowo) doprowadziła do odzyskania prymatu Anglii w światowym handlu. Osobą tą był James Ramsay MacDonald⁴¹ - jedna z nielicznych osób, którym udało się w Wielkiej Brytanii skonstruować rząd jedności narodowej.⁴² W wyborach z 1923 r. laburzyści po raz pierwszy zdobyli więcej miejsc niż posłowie Partii Liberalnej. W styczniu 1924 r. MacDonald został premierem, przydzielając sobie tekę ministra spraw zagranicznych. Dopiero po wyborach w 1929 r. Labour Party stała się największą partią parlamentarną choć nie miała zapewnionej absolutnej większości głosów. Był to wielki sukces laburzystów i MacDonalda, który w 1929 r. ponownie został premierem. W momencie obejmowania rządów przez Partię Pracy (wiosną 1929 r.) ogólna sytuacja wyglądała całkiem dobrze i nic nie wróżyło nadciągającej burzy. Nawet bezrobocie - główny przedmiot troski laburzystów - między listopadem 1928 r. a majem spadło o 100 tys. osób. Tymczasem na międzynarodowych rynkach gospodarczych rosły zapasy gotowych produktów, wytwórcy łączyli się tworząc trusty lub monopole, spadały ceny żywności, ale jej produkcja rosła. Sądzono, że trudności ze zbytem mają charakter tylko przejściowy, a nawet, że kryzysy nadprodukcji zostały już przezwyciężone.

Ustalony w 1925 r. parytet złota spowodował, że „funt mógł (...) spojrzeć dolarowi w twarz”⁴³, co było dumą angielskiego narodu. Niestety wkrótce okazało się, że był on przewartościowany. Dodatkowo związki zawodowe miały duża siłę. Z powodu strajków (było ich dużo w latach dwudziestych), płace utrzymywały się na wyższym - niż w reszcie Europy - poziomie. Z tych powodów towary brytyjskie przestały być konkurencyjne na kontynencie. Było to katastrofalne w skutkach dla eksportu w następnych sześciu latach. Przedsiębiorcy ograniczali produkcję, rosło bezrobocie. Rozpoczynający się na świecie kryzys spowodował mniejsze dochody z inwestycji zagranicznych. Z tymi problemami musiał sobie poradzić Bank Anglii oraz Rząd Jego Królewskiej Mości, najpierw lauborzystowski, a później koalicyjny, który został powołany już w okresie kryzysu (w 1931 r.) i działał do 7 czerwca 1935 r.

Wielka Brytania była od wielu lat uważana za „bankiera świata" i wiele państw wzorowało się na niej prowadząc swoją politykę gospodarczą. Wszelkie próby należało więc podjąć z dużą rozwagą. Dlatego premier MacDonald konsultował się z wieloma ekonomistami, w tym z Johnem Keynesem. Sir George May stanął na czele komisji, której zadaniem było określenie środków do walki z deficytem budżetowym. Raport opublikowany przez tę komisję 31 lipca 1931 r., został ostro skrytykowany przez Snowdena (Kanclerza Skarbu z Partii Pracy). Zawarte tam postanowienia mówiły, że jedyną drogą wyjścia z sytuacji jest zastosowanie cięć budżetowych. Redukcja zasiłków dla bezrobotnych o 20% oraz płac o 10%, a także zwiększenie podatków pozwolić miały na zrównoważenie budżetu.⁴⁴ Dla zbadania postanowień Komisji Mav'a powołany został Komitet Pięciu”. W jego skład weszli: MacDonald, Snowden, Henderson (minister spraw zagranicznych), Thomas (Lord

Doprowadził do tego, że stworzona przez niego partia laburzystowska (inaczej Partia Pracy) zastąpiła na scenie politycznej partię liberalną (partia wigów), która obecna była na scenie politycznej aż przez trzy wieki. Por. A. Harasimowicz, James Ramsay MacDonald - życiorys socjaldemokraty. Łódź 1986.

⁴²    Należy rozgraniczyć dwa pojęcia, specyficzne dla brytyjskiego systemu władz. Gabinet to węższa część rządu, w której podejmowane są najważniejsze decyzje. Wchodzi do niego zazwyczaj tylko kilka osób, podczas gdy liczba członków rządu może przekroczyć nawet sto.

⁴³    J. Butler, History of England. 1915-1939, London 1960, s. 252.

⁴⁴    A. Harasimowicz, James Ramsay..., jw., s. 272.