9515745160

20 Zarządzanie kapitałem intelektualnym w małym przedsiębiorstwie

ostrą walkę konkurencyjną), skoncentrowane na kluczowych kompetencjach, nastawione na gromadzenie zasobów niematerialnych, ich rozwój i ochronę, inteligentne (proces ciągłego uczenia się).

Trudno jest mówić o uniwersalnym modelu nowoczesnego przedsiębiorstwa. Zróżnicowanie przedsiębiorstw pod kątem przedmiotu ich działalności, wielkości, form i sposobów funkcjonowania, specyficznych celów, środowiska gospodarczego i społecznego, kultury organizacyjnej itd., oddala szanse na zbudowanie idealnego wzorca. A „organizacja przyszłości” jest bardziej metaforą, literackim uogólnieniem, niż zasadzonym w przyszłej rzeczywistości typem realnego przedsiębiorstwa.

Nowoczesne formy organizacji stopniowo są nazywane i coraz dokładniej opisywane, a założenia ich funkcjonowania zbliżają się do określenia możliwości realnego ich zaistnienia. Mowa tu o: organizacji uczącej się, przedsiębiorstwie inteligentnym (organizacji inteligentnej) oraz organizacji wirtualnej, organizacji ffaktalnej (najnowocześniejsze formy)³².

Rozpatrywanie znaczenia kapitału intelektualnego w oparciu o zasady funkcjonowania nowoczesnych form organizacji, ma swoje uzasadnienie ze względu na dominujący ostatnimi czasy trend dla poszukiwania tzw. „organizacji przyszłości”, która to optymalizuje swoją działalność głównie na zasobach niematerialnych. Ponadto nowe formy organizacji są „żyzną glebą” dla realizacji zarządzania kapitałem intelektualnym. Jednak niezależnie od tego, że w naturalny sposób problematyka zarządzania kapitałem intelektualnym i zarządzania wiedzą poruszana jest w kontekście nowoczesnych form organizacji, to zarówno obraz rzeczywistości, jak i rozważania o charakterze dedukcyjnym prowadzą do wniosku, że dotyczy ona wszystkich organizacji.

Niematerialne zasoby w organizacji były zawsze. Przedsiębiorstwa zasobne są w wiedzę i umiejętności pracowników, relacje społeczne, informacje o rynku lub klientach, patenty, licencje, znaki handlowe itd. Ale rzecz w tym, że w wystarczającym stopniu nie radzą sobie z ich właściwym wykorzystaniem, w znaczeniu traktowania ich jako źródła tworzenia strategicznych kompetencji; kompetencji pomocnych przy uzyskiwaniu przewagi konkurencyjnej na rynku. Takie przedsiębiorstwa można nazwać tradycyjnymi. Z drugiej strony istnieją firmy, które próbują zarządzać kapitałem intelektualnym i wiedzą, a przy pewnym stanie zaawansowania w tym zakresie, można zaliczyć je do grona nowoczesnych form organizacji.

Wspólną cechą nowoczesnych modeli przedsiębiorstw jest dominująca rola zasobów ludzkich i niematerialnych. Są one pewnego rodzaju „ucieczką” od twardych do miękkich elementów zarządzania. Nowe formy organizacji w przewadze charakteryzują się rozmyciem swoich granic, i to zarówno w znaczeniu zasięgu działalności (przestrzeń), jak i w znaczeniu wykorzystywanych zasobów oraz instrumentów. Uwidacznia się tutaj rozproszona realizacja zadań i funkcji przedsiębiorstwa. Wiele cech (zestawionych w dalszej części pracy) ma charakter symptomatyczny, ujawniały i ujawniają się w przedsiębiorstwach obecnie funkcjonujących, tak więc nowoczesność ma swoje korzenie, przede wszystkim koncepcyjne, ale jak widać i aplikacyjne w przeszłości i w teraźniejszości.

Teoria nowoczesnej organizacji³³ wymusza nowy sposób spojrzenia na przedsiębiorstwo: wyraźne odejście od widzenia go przez pryzmat funkcji organicznych, co nie oznacza oczywiście zaniku ich realizacji. System zarządzania przyjmuje w tego typu organizacji nową postać. Jest to zdecentralizowany system, oparty na partycypacyjnych zasadach zarządzania przy sieciowo skoordynowanych autonomicznych komórkach (zespołach), w którym na pierwszy plan wychodzą podsystemy zarządzania. Podsystemów zarządzania nie można traktować rozłącznie, gdyż posiadają one wiele wspólnych i spój-

³²    Autorka traktuje organizację uczącą się, organizację inteligentną, organizację wirtualną i organizację fraktalną jako formy organizacji, a niejako koncepcje zarządzania. Pogląd, iż są one koncepcjami zarządzania reprezentuje większość autorów; zob. Perechuda K.(red.), Zarządzanie przedsiębiorstwem przyszłości, Agencja Wydawnicza, „Placet” Warszawa 2000, Grudzewski W.M., Hejduk (red.), Przedsiębiorstwo przyszłości, Difin, Warszawa 2000, Mikuła B. (i in.), Zarządzanie przedsiębiorstwem XXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Difin, Warszawa 2002. Zdaniem autorki nowoczesne formy organizacji powstały na skutek świadomego, kompleksowego zarządzania niematerialnymi zasobami: kapitałem intelektualnym i wiedzą. A im większe przypisuje się znaczenie zarządzaniu tego typu aktywami, tym organizacja bliższa jest nowoczesnej formie.

³³    Więcej na temat szczegółowych cech nowoczesnych form organizacji, takich jak: organizacja ucząca się, przedsiębiorstwo inteligentne, organizacja wirtualna i organizacja fraktalna w niepublikowanej wersji pracy doktorskiej.