Europejskie ściganie karne Zagadnienia ustrojowe

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.
Europejskie
ściganie karne
Zagadnienia ustrojowe
Europejskie
ściganie karne
Zagadnienia ustrojowe
Adam Górski
Warszawa 2010
Powstanie niniejszej książki było możliwe dzięki stypendium Fundacji Alexandra von Humboldta w Bonn,
które autor odbywał w latach 2008 2009 w Instytucie Maxa Plancka Zagranicznego i Międzynarodowego
Prawa Karnego we Fryburgu Bryzgowijskim.
Recenzent:
Prof. zw. dr hab. Stanisław Biernat
Wydawca:
Magdalena Przek
Redaktor prowadzący:
Joanna Maz
Opracowanie redakcyjne:
Dagmara Wachna
Skład, łamanie:
Dorota Sieniarska
� Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2010
ISBN: 978-83-264-0422-1
ISSN: 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. (022) 535 80 00, (022) 535 82 00
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. (012) 630 46 00
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Pragnę podziękować Panu prof. zw. dr. hab. Piotrowi Hofmańskiemu
za życzliwą atmosferę, dzięki której praca ta mogła powstać
Spis treści
Wykaz skrótów .................................................................................................. 11
Rozdział I
Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych ........................................ 15
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe
i główne problemy międzynarodowego ścigania karnego.................... 16
2. Metody, środki prawne i instrumenty tworzenia prawa
(obszaru) europejskiego ścigania karnego ................................................ 30
2.1. Pojęcie ścigania karnego w Unii Europejskiej
(dlaczego europejskie ściganie karne ?)............................................ 30
2.2. Metody tworzenia prawa europejskiego ścigania karnego
i ich ustrojowe konsekwencje ............................................................... 36
2.2.1. Uwagi ogólne................................................................................. 36
2.2.2. Funkcje zasady wzajemnego uznawania in abstracto ............ 51
2.3. Podstawowe instrumenty wzajemnego uznawania
funkcjonujące w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa
i sprawiedliwości ...................................................................................... 55
2.3.1. Europejski nakaz aresztowania (ENA) ..................................... 56
2.3.2. Instytucja zespołów dochodzeniowo-śledczych
i jej podstawy prawne.................................................................. 61
2.3.3. Istota europejskiego nakazu dowodowego .............................63
2.3.4. Konwencja z 2000 r. o pomocy prawnej w sprawach
karnych ........................................................................................... 67
2.3.5. Decyzja ramowa w sprawie zamrażania dowodów
i mienia............................................................................................ 70
2.3.6. Wzajemne uznawanie kar o charakterze finansowym .........71
2.3.7. Wzajemne uznawanie nakazów konfiskaty............................ 75
2.3.8. Uznawanie wyroków skazujących .......................................... 78
7
Spis treści
2.4. Decyzja ramowa między prawem konstytucyjnym a europejskim:
zmiana paradygmatu europejskiego ścigania karnego? .................. 79
2.4.1. Uwagi ogólne................................................................................. 81
2.4.2. Problem ważności decyzji ramowej w sprawie ENA
sprawa C-303/05, Advocaten voor de Wereld .......................... 109
2.4.3. Unia Europejska a prawo represyjne orzeczenie
C-176/03, Komisja v. Rada ...........................................................114
2.5. Instrumenty współpracy w sprawach karnych w traktacie
konstytucyjnym oraz traktacie z Lizbony różnice w stosunku
do stanu zastanego ................................................................................ 119
2.6. Multicentryczność systemu prawa a ściganie karne
w Unii Europejskiej ............................................................................... 131
Rozdział II
Usuwanie konstytucyjnych przeszkód współpracy w sprawach
karnych w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości .... 156
1. Zakaz wydawania obywateli własnych .................................................. 156
1.1. Wprowadzenie ....................................................................................... 156
1.2. Zakaz wydawania własnych obywateli w prawie karnym
międzynarodowym oraz w systemie europejskiego
ścigania karnego..................................................................................... 158
2. Zasada podwójnej karalności ................................................................... 181
Rozdział III
Kluczowe problemy procesu europeizacji ścigania karnego ................. 203
1. Problem suwerenności ............................................................................... 203
1.1. Pojęcia ogólne. Definicja ....................................................................... 203
1.2. Suwerenność bodinowska i kelsenowska ......................................... 206
1.3. Suwerenność a prawo karne międzynarodowe .............................. 209
1.4. Suwerenność podsumowanie .......................................................... 214
2. Ściganie karne w Unii Europejskiej a problem demokratycznego
deficytu ....................................................................................................... 219
3. Ściganie karne w Unii Europejskiej a zapewnianie skuteczności
prawu europejskiemu ................................................................................ 233
Rozdział IV
Ściganie karne w Unii Europejskiej w poszczególnych doktrynach
konstytucyjnych i orzecznictwie państw członkowskich ...................... 250
1. Uwagi wstępne ............................................................................................ 250
8
Spis treści
2. Ściganie karne w Unii Europejskiej w niemieckiej doktrynie
konstytucyjnej i orzecznictwie ................................................................. 253
3. Ściganie karne w Unii Europejskiej w polskiej doktrynie
konstytucyjnej i orzecznictwie ................................................................. 283
3.1. Suwerenność państwa a problem zgodnej wykładni
uwagi na marginesie wyroku Trybunału Konstytucyjnego ....... 297
4. Ściganie karne w Unii Europejskiej w doktrynie konstytucyjnej
i orzecznictwie Republiki Czeskiej ........................................................... 312
5. Ściganie karne w Unii Europejskiej w doktrynie konstytucyjnej
i orzecznictwie Republiki Cypru .............................................................. 327
6. Ściganie karne w Unii Europejskiej w doktrynie konstytucyjnej
i orzecznictwie Republiki Finlandii .......................................................... 330
7. Ściganie karne w Unii Europejskiej w orzecznictwie i doktrynach
konstytucyjnych Republiki Węgierskiej .................................................. 334
8. Ściganie karne w Unii Europejskiej w praktyce konstytucyjnej
Republiki Francuskiej ................................................................................. 339
9. Ściganie karne w Unii Europejskiej w orzecznictwie i doktrynie
Republiki Włoch .......................................................................................... 342
10. Wspólne problemy konstytucyjne europejskiego
ścigania karnego i sposób ich rozwiązania ............................................. 346
Rozdział V
Wartość poznawcza i uniwersalność doktryn i stanowisk
konstytucyjnych dotyczących europejskiego ścigania karnego ............. 357
Rozdział VI
Wnioski wynikające z krajowych stanowisk konstytucyjnych
pozorny czy rzeczywisty konflikt konstytucyjny
w obszarze europejskiego ścigania karnego? ........................................... 362
Rozdział VII
Identyfikacja podstawowych konfliktów konstytucyjnych
w przestrzeni europejskiego ścigania karnego
i możliwości ich rozwiązania ....................................................................... 388
Rozdział VIII
Rozróżnienie doktryn i stanowisk konstytucyjnych w odniesieniu
do prawa wspólnotowego oraz (unijnego) prawa europejskiego
ścigania karnego w poprzednim stanie traktatowym.
Wnioski w nowym stanie traktatowym ...................................................... 399
9
Spis treści
Rozdział IX
Zagadnienia ustrojowe europejskiego ścigania karnego
od Amsterdamu do Lizbony podsumowanie ......................................... 410
Bibliografia ....................................................................................................... 447
Akty prawa europejskiego ............................................................................ 493
Wykaz skrótów
Akty prawne
EKPC Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowie-
ka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284)
Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pózn. zm.)
k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowa-
nia karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z pózn. zm.)
MPPOP Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycz-
nych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167)
TFUE, Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja
traktat lizboński skonsolidowana, Dz. Urz. UE C 115 z 09.05.2008, s. 47)
traktat Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Dz. Urz.
konstytucyjny UE C 310 z 16.12.2004, s. 1)
TUE Traktat o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 90,
poz. 864/30 z pózn. zm.)
TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U.
z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3 z pózn. zm.)
Czasopisma i wydawnictwa promulgacyjne
AJIL American Journal of International Law
BYIL British Yearbook of International Law
CLR Criminal Law Review
CMLR Common Market Law Review
11
Wykaz skrótów
CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych
DAR Deutsches Autorecht
DriZ Deutsche Richterzeitung
ECLR European Constitutional Law Review
EJCCLCJ European Journal of Crime, Criminal Law and Crimi-
nal Justice
EJIL European Journal of International Law
EJLR European Journal of Law Reform
ELJ European Law Journal
ELR Economic and Law Review
EPL European Public Law
EPS Europejski Przegląd Sądowy
EuConst European Journal of Constitutional Law
EuGRZ Europ�ische Grundrechte-Zeitschrift
GA Goldtdammers Archiv f�r Strafrecht
GLJ German Law Journal
HL Paper House of Lords Paper
HRRS H�chstrichterliche Rechtsprechung im Strafrecht
ICLQ International and Comparative Law Quarterly
ICLR International Criminal Law Review
IL International Law
ILR Israel Law Review
JA Juristische Arbeitsbl�tter
JCMS Journal of Common Market Studies
JEPP Journal of European Public Policy
JEPP 2007 Journal of European Public Policy Special Issue: Mutual
Recognition as a New Mode of Governance
JMWP Jean Monet Working Papers
JR Juristische Rundschau
JURA Juristische Ausbildung
JurBl Juristische Bl�tter
KritV Kritische Vierteljahresschrift f�r Gesetzgebung und
Rechtswissenschaft
NJW Neue Juristische Wochenschrift
NP Nowe Prawo
NStZ Neue Zeitschrift f�r Strafrecht
NVwZ Neue Zeitschrift f�r Verwaltungsrecht
NZV Neue Zeitschrift f�r Verkehrsrecht
12
Wykaz skrótów
�JZ �sterreichische Juristen-Zeitung
PiP Państwo i Prawo
PPE Przegląd Prawa Europejskiego
Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo
Przegl. Pol. Przegląd Policyjny
PS Przegląd Sejmowy
PZ Przegląd Zachodni
RIDP Revue Internationale de Droit Penal
SE Studia Europejskie
StV Strafverteidiger
ULR Utrecht Law Review
WISTRA Zeitschrift f�r Wirtschafts- und Steuerstrafrecht
ZEuS Zeitschrift f�r europarechtliche Studien
ZIS Zeitschrift f�r Internationale Strafrechtsdogmatik
ZSE Zeitschrift f�r Staats- und Europawissenschaften
ZRP Zeitschrift f�r Rechtspolitik
ZStW Zeitschrift f�r die gesamte Strafrechtswissenschaft
Organizacje i instytucje
BVerfGE Bundesverfassungsgericht
ENA europejski nakaz aresztowania
END europejski nakaz dowodowy
ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości
EUI European University Institute
FTK Federalny Trybunał Konstytucyjny (Niemcy)
PE Parlament Europejski
RE Rada Europy
TK Trybunał Konstytucyjny
UE Unia Europejska
WE Wspólnoty Europejskie
13
Wykaz skrótów
Inne
BGBL Bundesgesetzblatt
Dz. U. Dziennik Ustaw
Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich
Rozdział I
Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
Zagadnienia ustrojowe europejskiego ścigania karnego od dłuższego
czasu przyciągają uwagę nauki prawa oraz praktyki. Stanowią one splot
pytań z pogranicza różnych dyscyplin prawniczych, wymagających syste-
matycznego przedstawienia. Nie wydaje się, aby zagadnienie to rzeczywi-
ście doczekało się już takiej systematyzacji w piśmiennictwie krajowym.
O jej potrzebie świadczy bogactwo piśmiennictwa oraz praktyczny wymiar
pytań, które stawia ono w kontekście procesu tworzenia się europejskiego
ścigania karnego. Pytania te często koncentrują się wokół zasadniczych za-
równo dla prawa karnego, jak i dla ustrojów państwowych pojęć. Wyraża-
ją one podstawowe dylematy, które określić można jako napięcie między
potrzebą reakcji prawnokarnej, która nie ogranicza się do poszczególnych
państw, a potrzebą zapewnienia równie skutecznych gwarancji prawnych,
jakimi jednostki, których proces ten dotyczy, cieszyłyby się na poziomie
narodowym. Dylematy te w sposób nierozerwalny dotyczą zarówno środ-
ków legislacyjnych służących tworzeniu podstaw prawnych europejskie-
go ścigania karnego, jak i represyjnemu oraz gwarancyjnemu celowi tych
uregulowań. Kluczową rolę w rozwiązaniu tych dylematów i odpowiedzi
na stawiane pytania ma rozumienie konstytucyjnego procesu przekazywa-
nia uprawnień prawotwórczych. Jego analiza pozwala na precyzyjniejsze
określenie procesu prawnego, z jakim mamy obecnie do czynienia. Proces
tworzenia się prawa europejskiego ścigania karnego wydaje się na pierwszy
rzut oka znacznie różnić od podobnych procesów towarzyszących tworze-
niu się prawa karnego międzynarodowego. Skłania to do zadania podsta-
wowego, wielowątkowego pytania czy państwa członkowskie, poprzez
delegowanie uprawnień prawotwórczych na Unię Europejską oraz obecne
i przyszłe instrumenty prawne (w znaczeniu formalnym), są w stanie stwo-
rzyć europejskie prawo karne tożsame lub w znacznej mierze zbliżone do
15
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
tego, które obowiązuje w systemie państwowym? Rozwiązaniu tej kwestii
służy w pierwszym rzędzie niniejsze opracowanie.
Prezentowana publikacja opiera się na dynamicznym badaniu dok-
tryn i stanowisk konstytucyjnych odnoszących się do europejskiego ściga-
nia karnego w kontekście przekazywania uprawnień państwowych poza
państwo. Ponieważ samo tworzenie się tego obszaru polega na postępu-
jących zmianach, w tym zwłaszcza zmianach traktatowych, należy moim
zdaniem tak ująć poniższe rozważania, aby dokładnie zanalizować w nich
dokonujące się przejście prawne (mowa tu o wejściu w życie traktatu liz-
bońskiego) oraz pokazać, jak nowy stan prawny wpłynie lub może wpłynąć
na kształt istniejących doktryn konstytucyjnych oraz oficjalnych stanowisk
konstytucyjnych. Należy oczywiście zaznaczyć, że zarówno stanowiska, jak
i doktryny odnoszące się do nowego stanu prawnego znajdują się in statu
nascendi. Uzasadnia to konstrukcję rozprawy, która wychodzi od istnieją-
cych już doktryn i oficjalnych stanowisk konstytucyjnych. Dość szerokie
potraktowanie stanu prawnego i stanowisk przedlizbońskich uzasadnione
jest nie tylko ładunkiem teoretycznym, który tkwi zarówno w orzecznictwie
zapadłym na podstawie poprzedniego stanu prawnego, jak i w niezwykle
obfitej literaturze, jest ono również uzasadnione tym, iż traktat lizboński
przewiduje dla instrumentów prawnych (dawnego) III filara maksymal-
nie pięcioletni okres przejściowy. Rozprawa stara się więc odpowiedzieć
na pytanie, w jaki sposób stanowiska i doktryny konstytucyjne zmieniają
się lub mogą się zmienić w nowym stanie prawnym. Rozważania odno-
szące się do traktatu lizbońskiego dotyczą w zasadniczej mierze postawio-
nego wyżej pytania o możliwość powstania europejskiego prawa karnego,
które będzie zbliżone do tego funkcjonującego w systemie państwowym
lub z nim tożsame.
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne,
zasady podstawowe i główne problemy
międzynarodowego ścigania karnego
Współpraca państw w zwalczaniu przestępczości zawsze opierała się na
zasadzie pełnej dobrowolności i swobodzie wyboru zakresu tej współpracy
oraz środków, jakie mają temu służyć. Państwa rzadko, o ile w ogóle, czu-
ły się zobowiązane do określania wspólnych interesów, których ochronie
16
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
prawnokarnej powinny służyć ich wysiłki prawne i instytucjonalne. Współ-
praca i pomoc w sprawach karnych stanowiła zawsze swojego rodzaju ul-
tima ratio. Społeczność międzynarodowa tylko w ostateczności sięgała więc
po tworzenie opartego na wspólnych zasadach prawa karnego materialne-
go. Państwa stały, w sposób domniemany lub wyrazny, na stanowisku, że
w zakresie zwalczania i przeciwdziałania przestępczości zapewniają sobie
pełną samowystarczalność w ramach funkcjonowania wyłącznie krajowych
instytucji oraz kodeksów karnych i kodeksów procedury karnej, wyrażając
tym samym mniemanie, że wszystkie przestępstwa mają wymiar lokalny 1
i podporządkowując tej zasadzie wybór metod i zakresu współpracy. Jakie-
kolwiek formalne decyzje powzięte w procesie zwalczania przestępczości
miały bezpośredni skutek wyłącznie na terytorium danego państwa, zaś
z punktu widzenia innych państw pozostawały właściwie zupełnie irre-
lewantne, nie mając żadnych skutków prawnych. Wynikało to z uznanej
i istotnej również dla prawa karnego międzynarodowego zasady par im pa-
rem non habet imperium, będącej istotą suwerennego państwa, które nie pod-
daje się niczyjej innej woli2. Właściwie nigdy też państwa co do zasady
1
Zob. przede wszystkim implicite J. Kohler, Internationales Strafrecht, Stuttgart 1917, s. 15, który
jednak zauważa przy tym, że jurysdykcja miejsca popełnienia przestępstwa przeważa nad jurysdyk-
cją obywatelstwa sprawcy. Samo zaś użyte w tekście określenie pochodzi od A. Kapardisa, The Euro-
pean Arrest Warrant in Cyprus and Constitutional Concerns (w:) P. Hofmański, A. Górski (red.), The Euro-
pean Arrest Warrant and its Implementation in the Member States of the European Union, Warszawa 2008,
s. 22. Autor odnosi to stwierdzenie do państw common law, jednak w istocie w najszerszym sensie jest
ono prawdziwe w odniesieniu do wszystkich państw. To obrazowe stwierdzenie tłumaczy bowiem
z jednej strony najbardziej podstawową zasadę jurysdykcyjną, jaką jest zasada terytorialności, z dru-
giej zaś ekstradycyjną przeszkodę terytorialności. Prawo karne jest intuicyjnie, z definicji przypisa-
ne terytorium państwa (nie zaś organizacjom międzynarodowym). Zob. w kontekście krajów com-
mon law, G. Gilbert, Aspects of Extradition Law, Nijhoff Dodrecht 1991, s. 39 43; M. Hirst, Jurisdiction
and the Ambit of Criminal Law, Oxford 2003, s. 3 6. Zob. też bardzo szeroko ogólnie w kontekście eks-
tradycji i przeszkód ekstradycyjnych H. Lammasch, Auslieferungspflicht und Asylrecht, Leipzig 1887,
s. 450 468, zwłaszcza s. 461 468; w kontekście zasad jurysdykcyjnych L. von Bar, Das Internationale Pri-
vat- und Strafrecht, Hannover 1862, zwłaszcza s. 509 510. F. von Martitz, Internationale Rechtshilfe in Straf-
sachen, Leipzig 1988, s. 50, podkreśla podporządkowanie prawa karnego państwowej terytorialności.
2
Odnośnie do pojęcia suwerennego państwa por. zwłaszcza W.G. Vitzthum, Begriff und Geltung
des V�lkerrechts (w:) W.G. Vitzthum (Hrsg.), V�lkerrecht, Berlin 2004, s. 25; I. Brownlie, Principles of Pub-
lic International Law, Oxford 2008, s. 289 299; J.L. Brierly, The Sovereign State Today (w:) The Basis of Ob-
ligation in International Law and Other Papers, Oxford 1958, s. 348 358. Odnośnie do kryzysu pojęcia
M. Koskonniemi, What is International Law for? (w:) M.D. Evans, International Law, Oxford 2003, s. 94 97,
zwłaszcza s. 97. Zob. także ogólnie T. Schweisfurth, V�lkerrecht, Tybinga 2006, s. 14; F. von Liszt,
M. Fleischmann, V�lkerrecht, Berlin 1925, s. 94; M. Soerensen, Manual of Public International Law, Lon-
don 1968, s. 13 i 253; A. Cassese, International Law, Oxford 2005, zwłaszcza s. 49 51; W.K. Geck, Ho-
heitsakte auf fremden Staatsgebiet (w:) K. Strupp, H.J. Schlochauer (Hrsg.), W�rterbuch des V�lkerrechts,
Berlin 1960, s. 795, z wyczerpującym odniesieniem do orzecznictwa. W.K. Geck stwierdza ponadto,
że akty władcze na obcym terytorium mogą być dopuszczone na mocy zwyczajowego prawa mię-
17
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
nie próbowały ustalić ani metodami konwencyjnymi, ani jakimikolwiek
innymi zakresu własnych jurysdykcji karnych, co pozostawało wyłącznie
domeną suwerena3. Można próbować wyliczyć wiele powodów powścią-
gliwości prawnej państw przy ustalaniu wspólnych zasad walki z prze-
stępczością. Poczynając od niekwestionowanej dotąd doktryny prawnej,
według której wyłącznie państwom przysługuje ius puniendi (prawo ka-
rania)4, po niezwykle istotny obecnie, w kontekście rozwoju współpracy
dzynarodowego, nie odnosząc tego jednak do rozstrzygnięć sądów karnych. Stwierdzenie to daje
jednak asumpt do wstępnych rozważań, czy zródła prawa europejskiego sui generis (zwłaszcza de-
cyzje ramowe) mogą dopuszczać własną mocą akty władcze na terytorium państw członkowskich.
Z kolei W. Sauer stwierdza za G. Jellinkiem, że suwerenność nie jest istotną cechą państwa, istnieją
bowiem również państwa półsuwerenne , zob. System des V�lkerrechts, Bonn 1952, s. 72.
3
Zob. jednak istotny wyjątek przewidziany w umowie NATO SOFA, przywoływany przez
O. Lagodnego w ekspertyzie dla Ministerstwa Sprawiedliwości Republiki Federalnej Niemiec, Emp-
fielt es sich, eine europ�ische Kompetenz f�r Strafgewaltskonflikte vorzusehen?, http://www.uni-salzburg.
at/pls/portal/docs/1/460066.PDF, s. 88 97. Odnośnie do rodzajów, istoty i przypisywania jurysdykcji
karnej por. ogólnie: P. Capps, M. Evans, S. Konstadinidis (eds.), Asserting Jurisdiction. International and
European Legal Perspectives, Oxford Portland Oregon 2003, w szczególności rozważania F. Bermana,
s. 3 15. Ogólnie o pojęciu jurysdykcji C. Ryngaert, Jurisdiction in International Law, Oxford 2008, prze-
de wszystkim zawarte tam rozważania dotyczące zasady terytorialności w aspekcie historycznym
i geograficznym, s. 42 83, w szczególności dotyczące jurysdykcji karnej, s. 75 76. M. Hirst, Jurisdic-
tion& , s. 110 201, podejmował tę problematykę ze wskazaniem specyfiki przestępstw transgranicz-
nych. Jeśli chodzi o jurysdykcję państw w stosunku do przestępstw prawa międzynarodowego oraz
konkurencję jurysdykcji w tym zakresie, zob. serię: A. Eser, U. Sieber, H. Kreicker (eds.), National Pros-
ecution of International Crimes, Berlin 2005; H. Fischer, C. Kress, S. Rolf Leder (eds.), International and Na-
tional Prosecution of Crimes under International Law. Current Developments, Berlin 2004, w szczególności
s. 843 859 (odnośnie do jurysdykcji krajowej w stosunku do przestępstw prawa międzynarodowego).
4
W literaturze polskiej wyraznie, również z powołaniem się na suwerenność państwa, A. Zoll,
Die Europ�isierung des Strafrechts aus der polnischen Sicht, ZStW 2005, s. 749 750. A Zoll daje tam jed-
nak przede wszystkim wyraz przekonaniu, iż prawo karne związane jest z kulturą społeczeństwa,
a jego szczególność polega na określaniu granic i zasad ingerencji państwa w dobra jednostki.
W literaturze niemieckiej zob. zwłaszcza H. Jescheck, Die Internationale Rechtshilfe in Strafsachen in Eur-
opa, ZStW 1954, s. 520 (implicite w odniesieniu do współpracy w sprawach karnych). Por. również idem,
Die Strafgewalt �bernationalen Gemeinschaften, ZStW 1953, s. 497, zauważając tendencję rezygnowania
z wyłączności ius puniendi państwa i wskazując jako przykład już Związek Żeglugi na Renie; przykła-
dy kompetencji europejskiej Komisji Żeglugi na Dunaju (Donaukomission) w zakresie prawa wykro-
czeń (�bertretungen) popełnianych przez policję tej żeglugi wskazuje już F. von Liszt, V�lkerrecht& ,
s. 222. Stanowczo za wyłącznością ius puniendi państwa opowiada się D. Oehler, Der Europ�ische Bin-
nenmarkt und sein wirtschaftsstrafrechtlicher Schutz (w:) G. Arzt (Hrsg.), Festschrift f�r J�rgen Baumann zum
70-ten Geburtstag, Bielefeld 1993, s. 561. Podobnie D. Oehler, Internationales Strafrecht, Bonn 1983, s. 128.
Kategorycznie też H. Jung, H.-J. Schroth, Das Strafrecht als Gegenstand der Rechtsangleichung, GA 1983,
s. 242 243; W. Held, Europ�ische Kriminalpolitik (w:) U. Sieber (Hrsg.), Europ�ische Einigung und Europ�-
isches Strafrecht, K�ln i in. 1993, s. 37, ograniczając tę tezę wyraznie do prawa karnego materialnego.
T. Weigend, Strafrecht durch internationale Vereinbarungen, ZStW 1993, s. 785. U. Nellens, Europ�isierung
des Strafverfahrens Strafprozessrecht f�r Europa?, ZStW 1997, s. 727, określa prawo karne jako bastion
państwowej suwerenności . Pośrednio podkreśla tę tezę moim zdaniem również O. Lagodny, Aus-
lieferung und �berstellung deutscher Staatsangeh�riger, ZRP 2000, s. 176, który z kolei z suwerenności
18
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
w sprawach karnych w Unii Europejskiej, wynikający zresztą z owej dok-
tryny prawnej pogląd, według którego tworzenie norm prawa i procesu
karnego winno należeć do suwerena, który wypowiada swoją wolę w tej
kwestii poprzez demokratycznego ustawodawcę (nullum crimen sine lege
parlamentaria)5, w pozostałym zaś zakresie tylko o tyle, o ile państwa zgo-
dzą się na przyjęcie zobowiązania w tym zakresie poprzez jakiś rodzaj do-
puszczenia czy zgody ich parlamentów krajowych lub innych organów6.
Zwalczanie przestępczości międzynarodowej podporządkowane było ra-
czej celom doraznej racji politycznej i zawsze zdominowane przez koncep-
państwowej wywodzi wszystkie przeszkody współpracy w sprawach karnych; B. Hecker, Europ�ische
Strafrecht als Antwort auf transnationale Kriminalit�t? JA 2002, s. 729; S. Braum, Aufbruch oder Abbruch
europ�ischer Strafverteidigung?, StV 2003, s. 576, który stwierdza, że prawo karne jest wyrazem pań-
stwowej suwerenności i nazywa je istotą państwowego monopolu władzy . Zob. też odmienne
w konkluzji rozważania A. Cuerdy, Besitzt EU ein ius puniendi? (w:) B. Sch�nemann (Hrsg.), Bausteine
des europ�ischen Wirtschaftstrafrechts, Madrid Symposium f�r K. Tiedemann, K�ln 1999, s. 377.
5
W kwestii problematyki demokratycznej legitymacji w zakresie tworzenia przestrzeni euro-
pejskiego ścigania karnego zob. przede wszystkim P. Hofmański, Konstytucyjne problemy europejskie-
go nakazu aresztowania (w:) P. Hofmański (red.), Europejski nakaz aresztowania w teorii i praktyce państw
członkowskich Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s. 60 65, o jej braku szczególnie krytycznie B. Sch�-
nemann: Europ�ischer Haftbefehl und EU Verfassungsentwurf auf Schiefer Ebene, ZRP 2003, s. 188 189;
Fortschritte und Fehltritte in der Europ�isierung der Strafrechtspflege, GA 2004, s. 193 209, zwłaszcza
s. 200 202; Europeizacja prawa karnego zagrożeniem dla demokratycznego państwa prawnego?, Jurysta 2004,
nr 7 8, s. 5 11 i 8; Gefahren f�r den Rechtsstaat durch die Europ�isierung der Strafrechtspflege? (w:) E.W. Pły-
waczewski (red.), Aktualne problemy prawa karnego i kryminologii, Białystok 1998, s. 367 370; Die par-
lamentarische Gesetzgebung als Lakai von Brussel? Zum Entwurf des Eurp�ischen Heftbefehlgesetzes, StV
2003, s. 531 533, zwłaszcza s. 552; Implementacja europejskiego nakazu aresztowania w Polsce i Niemczech
w porównaniu szkic krytyczny z niemieckiego punktu widzenia (w:) A.J. Szwarc, J.C. Joerden (red.),
Europeizacja prawa karnego w Polsce i Niemczech podstawy konstytucyjnoprawne, Poznań 2007, s. 274;
idem, Die Implementation des Europ�ischen Haftbefehls in Polen und Deutschland im Vergleich. Eine kritische
Skizze aus deutscher Sicht (w:) A.J. Szwarc, J.C. Joerden (Hrsg.), Europ�isierung des Strafrechts in Polen
und Deutschland. Rechtsstaatliche Grundlagen, Berlin 2007, s. 265 277. Właściwie aprobuje obecny stan
demokratyzacji J. Vogel, Licht und Schatten im Alternativ-Entwurf Europ�ische Strafverfolgung, ZStW
2004, s. 401. Krytycznie również P.A. Albrecht, Die vergessene Freiheit Strafrechtsprinzipien in der eu-
rop�ischen Sicherheitsdebate, KritV 2003, 125 133, zwłaszcza s. 129 131; Die vergessene Freiheit, Berlin
2003, s. 44 45, a także The Forgotten Freedom, Berlin 2003, s. 44; P.A. Albrecht, S. Braum, Deficiencies in
the Development of European Criminal Law, ELJ 1999, no. 3, s. 309; S. Braum w swojej obszernej pracy
Europ�ische Strafgesetzlichkeit, Frankfurt am Main 2003, s. 404, 431 432, oraz Europ�isches Strafrecht im
administratives Rechtsstil, ZRP 2002, s. 508 514, zwłaszcza s. 510 512, gdzie podkreśla znaczenie za-
sady suwerenności narodu i właściwie zrównuje ją z zasadą: nie ma kary bez ustawy parlamentar-
nej (s. 512); K. L�dderssen w klasycznej już publikacji Europ�isierung des Strafrechts und gubernativ
Rechtssetzung, GA 2003, s. 71 84.
6
Stwierdzenie to jest bliskie zasadzie swobody umów, choć nie jest z nią tożsame, wydaje się,
że jest jej logicznym następstwem. O tej zasadzie w literaturze zagranicznej zob. Oppenheim s Inter-
national Law (Lauterpacht), London 1952, s. 812 824; I. Browline, Principles& , s. 611; H. Kelsen, Prin-
ciples of International Law, New York i in. 1966, s. 490 494; D.P. O Connel, International Law, London
1970, s. 220 228.
19
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
cję, zgodnie z którą główną rolę w procesie kreowania polityki zwalczania
przestępczości o charakterze międzynarodowym odgrywała krajowa wła-
dza wykonawcza. Wszystko to sprawiało, że proces zwalczania przestęp-
czości w aspekcie międzynarodowym był żmudny i nieefektywny, a także
w dużej mierze po prostu nieprzewidywalny.
Większość zasad prawa międzynarodowego takich jak np. suweren-
ność państw7, wzajemność i równość8 nie tylko miała zasadniczy wpływ
na kształt prawa karnego międzynarodowego, ale wręcz może być z tymi
zasadami utożsamiana. Na wstępie należy nadmienić, że z tych klasycznych
7
Na temat jej istoty w prawie międzynarodowym zob. jeszcze, obok cytowanych wyżej pozycji,
R. Kwiecień, Suwerenność państwa. Rekonstrukcja i znaczenie idei w prawie międzynarodowym, Warszawa
2004; Oppenheim s International Law& , s. 254 262; H. Kelsen, Principles& , s. 190 194, 247 250; D. An-
zilotti, Lehrbuch des V�lkerrechts, Berlin, Leipzig 1929, s. 116; por. też ogólnie H. Kelsen, Das Problem
der Souver�nit�t und die Teorie des V�lkerrechts, T�bingen 1960; H. Kruger, G. Erler, Zum Problem der
Souver�nitat, Karlsruhe 1957; H.G. Koppensteiner, Die Europ�ische Integration und das Souver�nit�tspro-
blem, Baden-Baden 1963; N. MacCormick, Questioning Sovereignty. Law, State and Nation in the Euro-
pean Commonwealth, Oxford 1999; M. Perkowski, Podmiotowość prawa międzynarodowego współczesnego
uniwersalizmu w złożonym modelu klasyfikacyjnym, Białystok 2008, s. 211 227; U. Schliesky, Souver�nit�t
und Legitimit�t von Herschgewalt, T�bingen 2004. Suwerenność pozostaje więc w centralnym punkcie
rozważań na temat europejskiego ścigania karnego. Na temat suwerenności w kontekście integracji
europejskiej zob. zwłaszcza H.G. Koppensteiner, Die Europ�ische Integration& W literaturze polskiej
zob. J. Helios, W. Jedlicka, Suwerenność w dobie procesów integracyjnych i globalizacyjnych, Wrocław 2004,
w kontekście integracji europejskiej s. 22 31. W tym kontekście zob. również prace J. Barcza, T. Steina,
A. Stent, J. Verhoevena, R. Arnolda, M. Wyrzykowskiego, M. Pechsteina, L. Garlickiego oraz B. Schlo-
ha zamieszczone w zbiorze Suwerenność i integracja europejska (pod red. W. Czaplińskiego, I. Lipo-
wicza, T. Skocznego, M. Wyrzykowskiego), Warszawa 1999; W.J. Wołpiuk (red.), Spór o suwerenność,
Warszawa 2001, w szczególności tamże: K. Wójtowicz, Suwerenność w kontekście integracji europejskiej,
s. 156 176. Zob. też A. Marszałek, Suwerenność a integracja europejska w perspektywie historycznej. Spór
o istotę suwerenności i integracji, Aódz 2000; J. Kranz (red.), Suwerenność i ponadnarodowość a integracja
europejska, Warszawa 2006; A. Mojsiej, Wpływ integracji z Unią Europejską na funkcjonowanie podstawo-
wych władz w Polsce, Ostrowiec Świętokrzyski 2001, s. 11 25; Z. Leszczyński, S. Sadowski (red.), Su-
werenność państwa we współczesnych stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2005.
8
Zob. szerzej na temat istoty tej zasady: H. Kelsen, Principles& , s. 247 251; D.P. O Connel, In-
ternational Law& , s. 320 324; I. Browline, Principles& , s. 291 299. Oppenheim s Intenrnational Law& ,
s. 238 248, zwraca uwagę na wyrazną korelację między zasadą par im parem non habet imperium (a więc
definiującą suwerenność) a zasadą równości państw (Oppenheim s Intenrnational Law& , s. 239), pod-
kreślając, że wykonywanie jurysdykcji jednego państwa nad drugim może nastąpić wyłącznie za
zgodą tego państwa. I. Browline stwierdza też (co jest w prawie międzynarodowym powszechnym
zapatrywaniem), że pojęcie suwerenności wiąże się ściśle z przysługiwaniem państwu jurysdykcji
(także w sprawach karnych), traktując ją jako aspekt suwerenności, Principles& , s. 303. Podobnie im-
plicite S.D. Bedi, Extradition in International Law and Practice, Rotterdam 1966, s. 28. F. Berman stwier-
dza zaś krytycznie powszechność zapatrywania, według którego jurysdykcja jest immanentnym
atrybutem suwerenności, wskazując zarazem na ogólnikowość takiego sądu. Analizowane w tym
opracowaniu orzeczenia trybunałów konstytucyjnych nie wydają się jednak potwierdzać zupełnej
nieprzydatności czy hasłowości tego stwierdzenia, F. Berman, Jurisdiction: the State (w:) P. Capps,
M. Evans, S. Konstandinis, Asserting Jurisdiction& , s. 4.
20
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
zasad wynika zdecydowana większość reguł współpracy w sprawach kar-
nych (zob. rozdział II). W bezpośredniej korelacji z tymi zasadami pozostaje
fakt, że jedyną formą brania na siebie przez państwa obowiązku współpracy
była umowa międzynarodowa, w pozostałym zaś, pozatraktatowym zakre-
sie państwa współpracowały na zasadzie pełnej dobrowolności, o ile same
nie nakładały na siebie reguły współpracy w sprawach karnych, co działo
się tylko wtedy, kiedy wyraznie przewidywała to umowa międzynarodo-
wa9. Struktura tego obowiązku została teoretycznie przedstawiona przez
9
Ogólnie na temat zródeł obowiązku w prawie międzynarodowym zob. J.L. Brierly, The Basis
of Obligation in International Law (w:) The Basis& , s. 1 68. Odnośnie do zródła obowiązku ekstrady-
cyjnego por. L. Gardocki, Zarys prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 1985, s. 163; M.Ch. Bas-
siouni, International Extradition and World Public Order, Leiden 1974, s. 7 (na podstawie orzeczni-
ctwa amerykańskiego, jednak konkluzja Bassiouniego ma walor powszechnego obowiązywania);
J. Kohler, Internationales& , s. 167, zwracając również uwagę na praktykowany niejednokrotnie zakaz
ekstradycji w braku traktatu. Implicite również A. La Forest, Extradition to and from Kanada, Toronto
1991, s. 13. Wyraznie także, z powołaniem się na orzecznictwo, I.A. Schearer, Extradition in Interna-
tional Law, Manchester 1971, s. 23 27, zwłaszcza s. 25. Podobnie, na gruncie modelu europejskiego
ekstradycji, D. Poncet i P. Gully-Hart, Extradition. The European Model (w:) M.Ch. Bassiouni (ed.), In-
ternational Criminal Law. Procedure, New York 1986, s. 465, którzy podkreślają, że wydanie poza trak-
tatem jest wyrazem woli suwerennego państwa. Z ich wywodów wynika, że o ile ogólne zasady
prawa międzynarodowego mogą być zródłem prawa ekstradycyjnego, to tylko umowa międzyna-
rodowa może kreować obowiązek ekstradycji. Inaczej E. Clarke, który uważa, że wydanie jest co
najmniej obowiązkiem publicznej moralności, nieograniczonym przez traktaty międzynarodowe ,
Upon Extradition, London 1888, s. 11. Omawiając te zródła prawa jako zródło prawa ekstradycyjne-
go, powtórzyć wypada za L. Ehrlichem, iż żadne państwo nie ma w stosunku do innych państw
obowiązków prawnych, których samo nie przyjęło, nie podlega też w stosunku do innych podmio-
tów prawa międzynarodowego normom, którym samo się nie poddało. Przyjęcie tych obowiązków
może nastąpić wyraznie lub w sposób domniemany, czyli wynikający z okoliczności , Interpretacja
traktatów, Warszawa 1957, s. 6. Wydaje się, że w klasycznym prawie karnym międzynarodowym
państwa zaciągają zobowiązania wyraznie przewidziane w umowie międzynarodowej, dotyczącej
ścigania karnego, w pozostałym zaś zakresie o tyle tylko, o ile tak stanowi prawnomiędzynarodo-
wy zwyczaj (to ostatnie nie dotyczy samego obowiązku wydania). Nie dotyczy to natomiast norm
ius cogens odnoszących się do praw człowieka, również, a może przede wszystkim, ich relacji do
współpracy w sprawach karnych. Wydają się one jednak obejmować wyłącznie zakaz tortur. Oczy-
wiście powyższe stwierdzenie L. Ehrlicha wymaga dodatkowej analizy, jeśli chodzi o przyjęcie przez
państwa obowiązku w zakresie ścigania karnego poprzez instrument decyzji ramowej, co zostanie
w niniejszym rozdziale uczynione. Jednak zasadnicza różnica pojawia się w wypadku traktatów
europejskich: z ich ogólnych postanowień wynikać mogą szczegółowe dyrektywy zawarte w od-
rębnych instrumentach prawnych, stanowionych na gruncie danego traktatu, a nieprzewidziane
w nim lub przewidziane w sposób bardzo ogólny. Ów wtórny obowiązek uczestnictwa w obszarze
europejskiego ścigania karnego wynika z zapisanego traktatach celu UE, jakim jest budowa obsza-
ru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, zob. np. J. Vogel (w:) Gr�tzner, P�tz, IRG Kommentar,
3 Aufl., Heidelberg Karlsruhe 2001, s. 44 45. Autor wyraznie oddziela ów obowiązek od obowiązku
wynikającego z klasycznego prawa międzynarodowego, stwierdzając, że z ogólnej regulacji ar-
tykułu VI TEU wynika obowiązek prawny świadczenia pomocy prawnej . Zagadnienie to zostanie
rozwinięte w dalszym toku wywodu, ma ono bowiem zasadniczy wpływ na kształt europejskiego
ścigania karnego. Powstaje wówczas dwojaki problem. Po pierwsze, czy rzeczywiście państwo samo
21
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
O. Lagodnego10. Nałożenie na państwa obowiązku jakiegokolwiek świad-
czenia w zakresie pomocy prawnej czy współpracy w sprawach karnych11
następowało po żmudnych procesach negocjacyjnych w zakresie, w jakim
osiągnięto w tej kwestii konsens na forum międzynarodowym. Owa trak-
tatowość międzynarodowego ścigania karnego oznacza też, że wynegocjo-
wany zakres współpracy jest stosunkowo wąski, zaś, jak już wspomniano,
do jego akceptacji (wewnętrznej) konieczna jest zawsze wyrazna zgoda
państwowych parlamentów. Dodatkowo jedyną zasadą prawa międzyna-
rodowego, jaka ma służyć pełnej realizacji tych zobowiązań na płaszczyz-
nie międzynarodowej, jest zasada pacta sunt servanda12. Oznacza ona jed-
nak wyłącznie (konstytucyjne) zobowiązanie państwa do przestrzegania
umów międzynarodowych i nie przesądza prawnej skuteczności umowy
międzynarodowej na płaszczyznie wewnętrznej.
Opisane tu pokrótce zasady współpracy kształtowały się przez wieki,
jednak zasadniczy wpływ na ich utrwalenie miał pokój westfalski, który
zapoczątkował zjawisko porządku westfalskiego13. Polegało ono na utwier-
dzeniu wynikającego z prawa międzynarodowego przekonania, że żaden
akt władczy jednego państwa nie powinien mieć jakiegokolwiek skutku
nałożyło na siebie niekwestionowany obowiązek prawny w sferze prawa europejskiego ścigania
karnego , po wtóre zaś pozostaje problem relacji tych unormowań do porządku krajowego. Oba te
problemy zostaną przedyskutowane niżej.
10
Zob. O. Lagodny, Die Rechtsstellung des Auszuliefernden in der Bundesrepublik Deutschland, Frei-
burg im Breisgau 1987, s. 20 z dokładnym przedstawieniem wzajemnych obowiązków państw, wy-
nikających z umowy ekstradycyjnej.
11
Wyjaśnienie pojęć pomoc i współpraca zob. A. Lach, Europejska pomoc prawna w sprawach
karnych, Toruń 2007, s. 37 54, zwłaszcza s. 38. Autor przedstawia poglądy doktryny w kwestii zakre-
su znaczeniowego tych pojęć. Określa on współpracę (cooperation) w sprawach karnych jako pojęcie
najszersze i zwraca zarazem uwagę na niejednolite stosowanie obu przywołanych pojęć. Problem
ten nie ma jednak znaczenia dla precyzji używanych w niniejszym opracowaniu pojęć.
12
Por. na ten temat w literaturze polskiej w szczególności A. Wasilkowski, Przestrzeganie prawa
międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP) (w:) K. Wójtowicz (red.), Otwarcie Konstytucji RP na prawo
międzynarodowe i procesy integracyjne, Warszawa 2006, s. 9 31. Obowiązek ten jest typowym obo-
wiązkiem ustrojowym, zawieranym co do zasady w konstytucjach krajów członkowskich Unii
Europejskiej.
13
O definicji porządku westfalskiego W. Mattli, Sovereignty Bergains in Regional Integration, In-
ternational Studies Review 2000, vol. 2 (Westphalian Issue), s. 149 150. Powołując się na Krasnera,
W. Mattli stwierdza, że państwo westfalskie jest definiowane jako system władzy politycznej opar-
tej na terytorium i autonomii ; Ch. Rudolph, Sovereignty and Territorial Borders in a Global Age, Inter-
national Studies Review 2005, no. 7, s. 1 20 oraz szczególnie J. Caporaso, Changes in the Westphalian
Order: Territory, Public Authority and Sovereignty, International Studies Review 2000, vol. 2, s. 1 28,
który podaje taką samą definicję westfalskiego państwa (porządku), jak W. Mattli (Sovereignty& , s. 2).
O pojęciu westfalskiej państwowości również L. Friedman-Goldstein, Constituting Federal Sovereignty.
The European Union in Comparative Context, Baltimore 2001, s. 7 9.
22
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
na terytorium innego państwa bez zgody tego państwa14. Co za tym idzie,
porządek westfalski ugruntował zapatrywanie, że norma prawa między-
narodowego nie ma i nie może mieć charakteru ponadnarodowego 15,
wynikającego z jakiejś wyższej władzy , bowiem wynika ona wyłącznie
z woli całkowicie suwerennych państw16. To, co nieznane przez porządek
krajowy, jest według tego zapatrywania niebytem prawnym , niezależnie
od tego, czy realizuje konieczne cele i w jaki sposób usiłuje się owe regu-
lacje legitymizować. Wszystko to sprawiało, iż wielość koncepcji17 i ogrom
opracowań odnoszących się do powstania ponadnarodowego prawa kar-
nego były przez długie lata odwrotnie proporcjonalne do rzeczywistych
działań i osiągnięć w tym względzie.
Mimo dominacji tego typu myślenia o międzynarodowym ściganiu
karnym z biegiem czasu państwa zaczęły przejawiać wolę współdziała-
nia na forum różnego rodzaju organizacji międzynarodowych, a także na
forach regionalnych, co poniekąd wymuszane było zupełnie podstawo-
wymi potrzebami w tym względzie. W pracy tego typu trudno o szcze-
14
W kontekście międzynarodowej współpracy w sprawach karnych wyraznie stwierdza to
przede wszystkim D. Spinellis, Securing Evidence Abroad. European Perspective (w:) M.Ch. Bassiouni,
International Criminal Law& , s. 351 i cytowana tam literatura.
15
Chyba że coś innego wyraznie wynika z unormowań konstytucyjnych. Co interesujące, ter-
min prawo karne ponadnarodowe w kontekście prawa europejskiego używany był już wiele lat
temu w literaturze niemieckiej, zob. K. Tiedemann, Der Allgemeine Teil des europ�ischen supranationa-
len Strafrechts (w:) T. Vogler (Hrsg.), Festschrift f�r Hans-Heinrich Jescheck zum 70. Geburtstag Ber-
lin 1985, s. 1411 1440.
16
Tego typu podejście do międzynarodowych systemów regulacyjnych w obecnym systemie
prawnym krytykuje N. Walker, The Idea of Constitutional Pluralism, The Modern Law Review 2002,
vol. 65, s. 334. Jest to krytyka typowa dla zwolenników teorii multikonstytucyjnych i ogólnie multi-
centrycznych teorii prawnych, o których niżej.
17
Zob. M.Ch. Bassiouni, E. Wise, Aut Dedere Aut Judicare: The Duty to Extradite or Prosecute in In-
ternational Law, Dordrecht i in. 1995, z niezwykle interesującym przeglądem teoretycznych koncep-
cji odnoszących się do ponadnarodowego ścigania karnego oraz rozważaniami odnoszącymi się do
wspólnego interesu państw w zwalczaniu przestępczości; M.Ch. Bassiouni, International Criminal
Law, 3rd ed., vol. I III, Leiden 2008; Ch. Maierhofer, Aut dedere aut iudicare . Herkunft, Rechtsgrund-
lagen und Inhalt des v�lkerrechtlichen Gebotes zur Strafverfolgung oder Auslieferung, Berlin 2006; A. Eser,
O. Lagodny (eds.), Principles and Procedures for a New Transnational Criminal Law, Freiburg im Breis-
gau 1992; M.Ch. Bassiouni, A Comprehensive Strategic Approach on International Cooperation for the Pre-
vention, Control and Suppression of International and Transnational Criminality, Nova Law Review 1991,
no. 2, s. 356 371, z opublikowanym tam projektem statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego;
R. Cryer i in., An Introduction to International Criminal Law and Procedure, Cambridge 2007; K. Ambos,
Der Allgemeine Teil des V�lkerstrafrechts. Ans�tze der Dogmatisierung, Berlin 2004; R. Havelman, O. Kar-
van, J. Nicholls (eds.), Supranational Criminal Law: A System Sui Generis, Antwerpen i in. 2003; N. Pas-
sas, International Crimes, Darmout 2003; idem (ed.), Transnational Crime, Darmouth 1999.
23
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
gółowy opis zarówno ewolucji prawa karnego międzynarodowego18, jak
i samej współpracy w sprawach karnych, podejmowanej w różnych for-
mach. Znajduje się on przede wszystkim w książce A. Cassese19, cytowa-
nej już pracy D. Oehlera20, zaś jeśli chodzi o współpracę i pomoc prawną
w sprawach karnych, w opracowaniu J. Kohlera21 oraz w publikacji F. von
Martitza22. Bogate w wątki historyczne jest również opracowanie H. Lam-
mascha23 oraz F. Meiliego24. Istotną wartość informacyjna w tym względzie
18
Zarówno pojęcie prawa karnego międzynarodowego, jak i przestępstw prawa karnego mię-
dzynarodowego (delicta iuris gentium) jest dalekie od jednoznaczności. Zob. w tej kwestii L. Gardo-
cki, Zarys prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 1985, s. 7 16. L. Gardocki do materialnej części
prawa karnego międzynarodowego zalicza delictae iuris gentium, przestępstwa przeciwko pokojowi,
zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Zob. również idem, �ber den Begriff des Internatio-
nalen Strafrechts, ZStW 1986, s. 703 709. G. Werle podkreśla, iż do przestępstw prawa międzynaro-
dowego zalicza się tzw. core crimes, natomiast przynależność do tej grupy takich deliktów, jak han-
del narkotykami jest sporna, zob. Principles of International Criminal Law, Haag 2005, s. 25 26. Z kolei
M. Bassiouni rozumie przedmiot prawa karnego międzynarodowego ekstensywnie, wliczając w to
przestępczość zorganizowaną, przestępstwa związane z obrotem narkotykami, prawnokarną ochro-
nę środowiska, International Criminal Law, Leiden 2008, s. 129 205, zwłaszcza 152 155. Również eks-
tensywnie wydaje się rozumieć to pojęcie A. Cassese, International& , s. 15. Bardziej kategorycznego
podziału dokonuje N. Boister, rozumiejąc międzynarodowe prawo karne jako sensu stricto core cri-
mes oraz przestępstwa o zasięgu międzynarodowym (crimes of international concern), które proponu-
je utożsamiać z kryminologicznym pojęciem prawo karne transnarodowe , Transnational Criminal
Law, EJIL 2003, no. 5, s. 953 976.
19
Odnośnie do ewolucji prawa karnego międzynarodowego por. N. Boister, International Crimi-
nal Law, Oxford 2003, s. 37 42, z cytowaną tam literaturą.
20
Idem, Internationales& , w szczególności s. 60 62 oraz 141 150.
21
Ibidem, s. 142 187. Wydaje się to być do dzisiaj najbardziej miarodajna pozycja dotyczącą histo-
rii międzypaństwowej współpracy w sprawach karnych. J. Kohler zwraca zarazem uwagę na słabe
opracowanie historii pomocy i współpracy w sprawach karnych w tak podstawowych opracowa-
niach, jak cytowane niżej prace J.B. Moore a czy F. Billota.
22
Idem, Internationale& , s. 146 i n. Z punktu widzenia historycznego interesujące może być rów-
nież opracowanie F. Koeniga, Grundz�ge des Internationalen Strafrechts, Bern 1915 oraz J. Heimber-
gera, Einige Fragen des Internationalen Strafrechts im Vorentwurf zu einem Deutschen Strafgesetzbuch (w:)
Festgabe f�r Paul Kr�ger, Berlin 1911; zupełnie fragmentarycznie z punktu widzenia historycznego
interesować może opracowanie S. Heimgartena, Auslieferungsrecht, Erich 2002, s. 5 8.
23
Zob. ibidem, s. 11 27. Warto podkreślić, iż wciąż aktualne jest zawarte tam pod koniec XIX w.
w jednym z przypisów stwierdzenie, że dogłębne przedstawienie historii instytucji ekstradycji
wymaga samodzielnego opracowania. Do tej pory brak takowego [tłum. moje A.G.] . W 1899 r.
powstało jednak dość skrótowe opracowanie odnoszące się do powstawania doktryn prawa mię-
dzynarodowego prywatnego i karnego, nie zaś samej ekstradycji, zob. F. Meili, �ber das Historische
Debut der Doktrin des Internationaloen Privat- und Strafrechts, Lipsk 1899; zob. również jego pózniejsze
opracowanie Die hauptsachlichen Entwicklungen des Internationalen Strafrechts seit der mittelalterisch-ita-
lienischen Doktrin, Z�rich 1908.
24
Zob. ogólnie F. Meili, Lehrbuch des Internationalen Strafrechts und Strafprozessrechts, Z�rich 1910.
24
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
ma też książka K. Neumeyera25. Sporą poznawczą wartość historyczną ma
opracowanie Ch.L. Blakesleya26 oraz M. Płachty27.
Jeśli chodzi o pierwszą wymienioną formę współdziałania (na forum
organizacji międzynarodowych), dość powszechnie przyjmuje się, iż zapo-
czątkowała ją współpraca na forum Ligi Narodów, zaś w drugim przypad-
ku modelowym przykładem współpracy regionalnej w sprawach karnych
był Związek Żeglugi na Renie28. W żaden sposób nie miało to wpływu na
modyfikację wyżej skrótowo nakreślonych zasad współpracy, które zakła-
dały brak automatyczności wykonania orzeczeń29.
To samo można by początkowo powiedzieć o wysiłkach podejmowa-
nych w łonie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Traktaty założy-
cielskie nie przewidywały w ogóle jakiejkolwiek roli Wspólnoty w podej-
mowaniu działań na rzecz przeciwdziałania i zwalczania przestępczości.
W tej fazie ewolucji Wspólnoty trudno w ogóle mówić nawet o próbie wy-
znaczania ram instytucjonalnych współpracy i określenia istoty wspólnego
interesu tego organizmu w przeciwdziałaniu i zwalczaniu przestępczości30.
Wspólnoty nie były wówczas oczywiście w żadnej mierze organizmem po-
litycznym, tylko zaś twór polityczny podejmuje ze swej natury działania
25
Zob. idem, Die gemeinrechtliche Entwicklung des internationalen Privat- und Strafrechts bis Barto-
lus, M�nchen 1901.
26
Idem, The Law of International Extradition. A Comparative Study, RIDP 1991, no. 62, w szczegól-
ności s. 38 390.
27
Zob. idem, Development and main Tendencies in the Polish Bilateral Treaties on Extradition: 1925 1989,
RIDP 1991, no. 62, s. 635 669.
28
M. Płachta, Wykonywanie zagranicznych wyroków karnych. Zarys historycznego rozwoju instytucji,
NP 1985, nr 11 12, s. 106 121, zwłaszcza s. 106 108. Autor zauważa (s. 107), że jeszcze nawet pod
koniec XIX w. uznawanie orzeczeń innych państw było rzadkim wyjątkiem.
29
Historycznie wyjątkiem od takiego podejścia w zakresie wykonywania obcych orzeczeń kar-
nych była konwencja podpisana w Paryżu 12 kwietnia 1912 r. między Francją a księstwem Monako
w zakresie ceł i sąsiedztwa, która nie przewidywała procedury exequatur i tym samym nie przewi-
dywała prawa, według jakiego ma być wykonane orzeczenie, ibidem, s. 108. Rozwiązanie to potrak-
tować można jako swoisty prototyp zasady wzajemnego uznawania.
30
Chodzi tu o to, jakie dobra prawne (i czy w ogóle jakiekolwiek) wynikające z traktatów o Unii
Europejskiej oraz o Wspólnotach Europejskich powinny być chronione przez prawo represyjne,
pochodzące z prawa Wspólnot i Unii, stosowane bezpośrednio lub inkorporowane do porządków
krajowych państw członkowskich Unii. Z chwilą wejścia w życie traktatu lizbońskiego pytanie to
nabiera nowego wymiaru. Jego najbardziej doniosłym (choć nie jedynym) nowatorskim rozwiąza-
niem w odniesieniu do prawa karnego jest zniesienie struktury filarów . W dużej mierze oznacza
to, iż pod rządami nowego traktatu dawny, przedstawiony niżej problem bitwy filarów nie tyle
zniknie, co przybierze zupełnie nowe oblicze, prawo karne w świetle traktatu lizbońskiego staje
się bowiem jednolitą polityką, której wdrożeniu towarzyszyć powinna zasada pierwszeństwa oraz
bezpośredniego skutku dyrektyw, zastępujących omawiane w tej pracy szeroko decyzje ramowe.
Wątek ten zostanie rozwinięty w dalszej części wywodu.
25
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
w zakresie tworzenia i stosowania prawa represyjnego. Inną natomiast jest
rzeczą, w jaki sposób owo prawo represyjne ocenią sądy konstytucyjne.
Pierwsze działania Wspólnot Europejskich mające na celu przeciwdzia-
łanie i zwalczanie przestępczości miały charakter nie tyle prawny, co po-
lityczny i zapoczątkowane były spotkaniem Rady Europejskiej w dniach
1 2 grudnia 1975 r. w Rzymie. Powstała tam nieformalna grupa współ-
pracy między ministrami sprawiedliwości i spraw wewnętrznych państw
członkowskich Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziałania i zwalcza-
nia zjawiska terroryzmu, radykalizmu, ekstremizmu i przemocy (tzw. gru-
pę TREVI)31. Tego typu nieformalna współpraca została zakończona wraz
z wejściem w życie traktatu z Maastricht. Z uwagi na brak podstaw trak-
tatowych dla rozwoju współpracy w sprawach karnych, przy jednoczes-
nych rosnących potrzebach w tym względzie, podjęto wysiłek współpra-
cy niejako obok struktur wspólnotowych, w ramach grupy Schengen,
stworzonej początkowo przez pięć państw32. Podpisano wówczas dwie
międzynarodowe konwencje, które znosząc kontrolę na granicach we-
wnętrznych, miały też istotne znaczenie dla zwalczania i przeciwdziała-
nia przestępczości w najszerszym tego słowa rozumieniu. Były to Układ z
Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. oraz Konwencja wykonawcza do tego
Układu z dnia 19 czerwca 1990 r.33
31
Szerzej na ten temat zwłaszcza W. Czapliński, Obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
Współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, Warszawa 2005, s. 5 7; B. Heben-
ton, T. Thomas, Policing Europe. Co-operation, Conflict and Control, Houndmills London 1995; J. Men-
kes, Od współpracy policyjnej do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, Sprawy Międzyna-
rodowe 1997, nr 3, s. 61 i n.; A. Gruszczak, III filar Unii Europejskiej po Tampere: wnioski i perspektywy,
SE 2000, nr 3, s. 3 i n.; A. Grzelak, Unia Europejska a prawo karne, Warszawa 2002, s. 22 23; M. Kula,
A. Sołtysińska, Ewolucja III filaru Unii Europejskiej (w:) A. Górski, A. Sakowicz (red.), Zwalczanie prze-
stępczości w Unii Europejskiej. Współpraca sądowa i policyjna w sprawach karnych, Warszawa 2006, s. 25.
A. Górski, A. Sakowicz, Geneza i istota Europejskiego Nakazu Aresztowania (w:) P. Hofmański (red.), Eu-
ropejski nakaz aresztowania w teorii& , s. 19. W 1993 r. grupy TREVI zostały zastąpione posiedzeniami
Rady Ministrów Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
32
Następnie do grupy państw Schengen przystąpiły następujące państwa Wspólnoty: Włochy,
Hiszpania, Portugalia, Grecja, Austria, Dania, Finlandia, Szwecja, Czechy, Estonia, Litwa, Aotwa, Mal-
ta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry, ponadto stowarzyszone z nimi są Norwegia i Islandia, a także
Szwajcaria (tymczasowo od 2004 r.), zaś Wielka Brytania i Irlandia biorą udział tylko w niektórych
inicjatywach, podobnie zresztą jak Rumunia, Bułgaria i Cypr.
33
Umowa z dnia 14 czrwca 1985 r. pomiędzy Rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Re-
publiki Federalnej Niemiec i Republiki Francuskiej o stopniowym znoszeniu kontroli na wspólnych
granicach oraz Konwencja z dnia 19 czerca 1990 r. pomiędzy Królestwem Belgii, Republiką Federal-
ną Niemiec, Republiką Francuską, Wielkim Księstwem Luksemburga i Królestwem Holandii, wpro-
wadzająca w życie umowę o stopniowym znoszeniu kontroli na wspólnych granicach, podpisana
w Schengen dnia 14 czerwca 1985 r., Dz. Urz. UE L 239 z 22.09.2000. Zob. K. Heilbronner, P. Weil, Von
Schengen nach Amsterdam, Trewir 1999; N. Haas, Die Schengen Abkommen und Ihre strafprozessualen Im-
26
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
Nie bagatelizując znaczenia dotychczas opisanych inicjatyw w zakresie
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości, należy podkreślić, że istotną
cezurę stanowiło przyjęcie traktatu z Maastricht, dał on bowiem początek
koncepcji współpracy w sprawach karnych w ramach tzw. III filara UE34
i objął, zgodnie z art. K.1 TUE, politykę azylową, zasady przekraczania gra-
nic zewnętrznych UE i ich kontrolę, politykę migracyjną, walkę z narkoty-
kami, zwalczanie nadużyć finansowych, współpracę sądową w sprawach
cywilnych oraz karnych, współpracę celną, a także współpracę policyjną
w zakresie zwalczania terroryzmu oraz innych form przestępczości mię-
dzynarodowej, a nadto organizację systemu wymiany informacji w ramach
Europolu35. Traktat z Maastricht w zakresie współpracy w sprawach kar-
nych przewidywał tzw. metodę międzyrządową, wyrażającą się w formal-
nej postaci wspólnych stanowisk, wspólnych działań oraz konwencji. Ża-
den z tych aktów nawet z wielką dozą dobrej woli nie może być uznany za
istotowo odmienny od tych, które klasycznie, poza UE, kształtowały współ-
pracę w sprawach karnych. Zmianę istotową zdaje się dopiero przynosić
traktat amsterdamski, zasadniczo reorganizujący strukturę III filara UE36.
plikationen, Wien 2001; A. Achermann, R. Bieber, A. Epiney, R. Wehner, Schengen und die Folgen. Der
Abbau der Grenzkontrollen in Europa, Berno 1995; H.C. Taschner, Schengen. Die �bereinkommen zum Ab-
bau der Personenkontrollen an den Binnengrenzen von EU-Staaten, Baden-Baden 1997. Zob. też ogólnie
opinie zamieszczone w zbiorze: Polska droga do Schengen. Opinie ekspertów, Warszawa 2001.
34
W pracy tej konsekwentnie używam terminu III filar UE . Mimo że nie nie występuje on
w TUE, jego konotacja znaczeniowa nie budzi wątpliwości.
35
Zob. szerzej m.in. P. M�ller-Graff, The Legal Bases of the Third Pillar and its Position in the Frame-
work of the Union Treaty (w:) J. Monar, R. Morgan (eds.), The Third Pillar of the European Union, Brus-
sels 1994, s. 21 i n. oraz F. Snyder, Institutional Development in the European Union: Some Implications of
the Third Pillar (w:) J. Monar, R. Morgan (eds.), The Third Pillar& , s. 85 i n.; G. Barrett, Cooperation in
Justice and Home Affairs in the European Union an Overview and a Critique (w:) G. Barrett (ed.), Justice
Cooperation in the European Union, Institute of European Affairs 1997, s. 8 10; M. Kula, A. Sołtysińska,
Ewolucja... (w:) A. Górski, A. Sakowicz (red.), Zwalczanie& , s. 34; A. Górski, A. Sakowicz, Geneza i isto-
ta Europejskiego Nakazu Aresztowania (w:) P. Hofmański (red.), Europejski& ; A. Walczak-Żochowska,
Współpraca sądowa w sprawach karnych (w:) T. Bieńkowska, D. Szafrański (red.), Europeizacja prawa
polskiego wybrane aspekty, Warszawa 2007, s. 161 172; P. Saganek, Współpraca w dziedzinie wymiaru
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (w:) D. Milczarek, A. Nowak (red.), Integracja europejska. Wybra-
ne problemy, Warszawa 2003, s. 207 233; Z.J. Pietraś, Prawo wspólnotowe i integracja europejska, Lublin
2005, s. 588 598.
36
Por. ogólnie na temat instrumentów prawnych traktatu amsterdamskiego S. Peers, EU Justice
and Home Affaires, Oxford 2006, s. 72 77; M. Wasmeier (w:) H. von den Groeben, J. Schwarze, Kom-
mentar zum Vertrag �ber die Europ�ische Union und zur Gr�ndung der Europ�ischen Gemeinschaft, Ba-
den-Baden 2003, s. 350 391; H. Satzger (w:) Streinz EUV/EGV Kommentar, M�nchen 2003, s. 114 142;
M. B�se (w:) J. Schwarze, EU Kommentar, Baden-Baden 2000, s. 125 172 oraz M. Płachta, W. van Bal-
legooij, The Framework Decision on the European Arrest Warrant and Surrender Procedures between Mem-
ber States of the European Union (w:) R. Blekxtoon (ed.), Handbook on the European Arrest Warrant, Haag
2005, s. 26 29; W. Czapliński, Acquis communataire w zakresie III Filara Unii Europejskiej z perspektywy
27
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
Traktat ten przede wszystkim przeniósł do I filara materię polityki azylo-
wej, przekraczania granic, polityki migracyjnej, współpracy w sprawach
cywilnych oraz współpracy celnej. Niemniej ważne zmiany dokonały się
w sferze podejmowania decyzji w przedmiocie polityk pozostałych w za-
kresie III filara UE (zapobieganie i zwalczanie przestępczości, współpraca
policyjna i współpraca sądowa w sprawach karnych, zwalczanie rasizmu
i ksenofobii). Na szczególną uwagę zasługuje treść art. 34 TUE, w którym
na nowo zostały uregulowane formy działania w obszarze III filara UE.
Traktat nie przewidywał już wspólnych działań, pozostawiając w mocy
wspólne stanowiska (art. 34 ust. 2 TUE). Ich celem było określenie sposo-
bu postępowania Unii Europejskiej w konkretnej sprawie i miały one cha-
rakter zobowiązania politycznego państw członkowskich. Co ważniejsze,
traktat amsterdamski w art. 34 ust. 2b TUE wprowadził obok decyzji nową
formę normowania kwestii leżących w kompetencji należących do III fi-
lara UE decyzję ramową w celu zbliżania przepisów ustawowych i wy-
konawczych państw członkowskich 37, utrzymując przy tym jako formę
działania konwencję.
polskiego prawa wewnętrznego (w:) C. Mik (red.), Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych
porządkach prawnych, Toruń 1998, s. 97 109; idem, Uwagi na temat funkcjonowania III Filara (Wymiar
Sprawiedliwości i Sprawy Wewnętrzne) z perspektywy akcesji Polski do Unii Europejskiej, Biuletyn CE UW
1998, nr 3 4; idem, Obszar& ; P.J. Kuiper, The Evolution of the Third Pillar from Maastricht to the European
Constitution. Institutional Aspects, CMLRev 2004, no. 41, s. 609 626; A. Aazowski, Implementation of
the Third Pillar Acquis. A Challenge for the Applicant Countries? (w:) G. de Kerkchove, A. Wyembergh
(eds.), S�curit� et justice: enjeu de la politique ext�rieure de l Union europ�enne, Brussels 2003, s. 157 171;
J. Monar, Justice and Home Affairs in the Treaty od Amsterdam: Reform at the Price of Fragmentation, ELR
1998, no. 23, s. 320 i n.
37
Na temat decyzji ramowej jako instrumentu prawnego zob. przede wszystkim S. Biernat,
Framework Decision as a Legal Instrument within the Third Pillar (w:) P. Hofmański, A. Górski (red.), The
European Arrest Warrant& ; J. Barcz, Europejski nakaz aresztowania konsekwencje braku transpozycji lub
wadliwej transpozycji decyzji ramowej w państwie członkowskim UE, EPS 2005, nr 1, s. 12 16; W. Postulski,
Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (III Filar Unii Europejskiej) (w:) A. Wróbel (red.), Wpro-
wadzenie do prawa Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej), Kraków 2004, s. 641; M. Szwarc, Decyzje
ramowe jako instrument harmonizacji prawa karnego w UE, PiP 2005, z. 7, s. 22 38; W. Czapliński, Obszar
wolności..., s. 58 59; C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. I, Warszawa
2000, s. 365; P. Filipek, Komentarz do Postanowień dotyczących współpracy policyjnej i sądowej w sprawach
karnych (w:) K. Lankosz (red.), Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2003, s. 433; A. Aazow-
ski, yródła prawa Unii Europejskiej (w:) M. Perkowski (red.), Wymiar sprawiedliwości UE. Wybrane zagad-
nienia, Warszawa 2003, s. 33; A. Grzelak, Trzeci Filar Unii Europejskiej. Instrumenty prawne, Warszawa
2008, s. 101 133; H. Kuczyńska, Wspólny obszar postępowania karnego w Unii Europejskiej, Warszawa 2008,
s. 31 33; F. Zeder, Der Rahmenbeschluss als Instrument der EU Rechtsangleichung im Strafrecht am Bei-
spiel des Rahmenbeschlusses gegen Geldf�lschung, �JZ 2001, H. 3, s. 83 92; C. Tinkl, Die Rechtsstellung des
Einzelnen nach dem Rahmenbeschluss �ber den Europ�ischen Haftbefehl, Frankfurt 2007, s. 91 125, gdzie
autorka w szczególności analizuje relacje zachodzące między decyzją ramową a umową międzyna-
rodową oraz z drugiej strony dyrektywą. Zob. także M. Adam, Die Wirkung von Rahmenbeschlussern
28
1. Uwagi ogólne. Podstawy prawne, zasady podstawowe...
Traktat lizboński zasadniczo reorganizuje prawne formy działania
w dawnym III filarze, który obecnie przyjmuje niemal tę sama struktu-
rę prawną, co inne traktatowe sfery działania. Ponieważ będzie jeszcze
mowa o regulacji rozdziału 4 traktatu lizbońskiego, tutaj należy ograni-
czyć się do stwierdzenia, iż zasadniczą formą działania jest stanowienie
dyrektyw przez Parlament Europejski i Radę, zgodnie ze zwykłą proce-
durą prawodawczą ustalających normy minimalne, które odnoszą się do
określania przestępstw oraz kar w dziedzinach szczególnie ważnej prze-
stępczości o charakterze transgranicznym. Artykuł 82 TFUE, o którym
mowa, wymienia dalej poszczególne dziedziny przestępczości, to jest ter-
roryzm, handel ludzmi oraz seksualne wykorzystywanie kobiet i dzieci,
nielegalny handel narkotykami, nielegalny handel bronią, pranie pienię-
dzy, korupcję, fałszowanie środków płatniczych, przestępczość kompu-
terową i przestępczość zorganizowaną. W zwykłym procesie prawodaw-
czym przy stanowieniu dyrektyw nie jest już wymagana jednomyślność
wszystkich państw. Będzie ona wymagana i to po uzyskaniu zgody Parla-
mentu Europejskiego, gdyby miało dojść do rozszerzenia dziedzin prze-
stępczości objętej przedmiotem regulacyjnym dyrektyw. Co do zasady
zwykła (a więc niewymagająca jednomyślności) lub specjalna (a więc
w dalszym ciągu wychodząca z przesłanki jednomyślności) procedura
prawodawcza służyła będzie również ustanawianiu norm minimalnych
odnoszących się do określania przestępstw oraz kar w dziedzinach prze-
stępstw objętych harmonizacją. Warto zwrócić uwagę, iż pojęcie nor-
my minimalne odnoszące się do określania przestępstw oraz kar będzie
podlegało procesowi niewątpliwie kontrowersyjnej i spornej wykładni,
w szczególności w świetle bezdyskusyjnego chyba przymiotu dyrektyw
unijnych, jakim jest, w odróżnieniu od decyzji ramowych, bezpośredni
skutek i pierwszeństwo w stosunku do krajowego systemu prawnego.
in Mitgliedstaatlichen Recht, EuZW 2005, s. 558 561; M. Wasmeier (w:) H. von den Groeben, J. Schwa-
rze, Kommentar zum Vertrag& , s. 380 381; W. Schroeder, Der Rahmenbeschluss als Rechtssatzform in
den Vertr�egen (w:) O. Lagodny, E. Wiederin, R. Winkler (Hrsg.), Probleme des Rahmenbeschlusses am
Beispiel des Europ�ischen Haftbefehls, Graz 2007, s. 37 59 oraz M. Wasmeier, Der Rahmenbeschluss als
Rechtssatzform in der Praxis, ibidem, s. 59 71; S. Gless, Rechtsakte der EU (w:) W. Schomburg, O. Lagod-
ny, S. Gless, T. Hackner, Internationale Rechtshilfe in Strafsachen, M�nchen 2006, s. 900 901; M. B�se
(w:) H. Gr�tzner, P.G. P�tz, K. Kre� (Hrsg.), Internationaler Rechtshilfeverkehr in Strafsachen, Karlsruhe
2008, s. 9; B. Kurcz, A. Aazowski, Two Sides of the Same Coin? Framework Decisions and Directives Com-
pared, Yearbook of European Law 2006, no. 25, s. 177 204; A. Hinarejos, On the Legal Effects of Frame-
work Decisions and Decisions: Directly Applicable, Directly Effective, Self-executing, Supreme?, ELJ 2008,
no. 5, s. 620 643. Ostatnio również monograficzne opracowanie J. Schreibera, Strafrechtsharmonisie-
rung durch europ�ische Rahmenbeschlusse, Hamburg 2008.
29
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
Pojęcie to prowokować więc będzie dyskusję, na ile normy minimalne
wymagały będą uzupełnienia ustawowego, mimo przymiotu bezpośred-
niego skutku i pierwszeństwa dyrektyw.
2. Metody, środki prawne i instrumenty tworzenia prawa
(obszaru) europejskiego ścigania karnego
2.1. Pojęcie ścigania karnego w Unii Europejskiej
(dlaczego europejskie ściganie karne ?)
Zanim dokonana zostanie analiza znaczenia decyzji ramowej jako in-
strumentu prawnego kształtującego wspólne ściganie karne w Unii Euro-
pejskiej, należałoby rozważyć przedstawienie podstawowych regulacji do-
robku prawnego w tym zakresie, jaki ukształtował się na podstawie opisa-
nych tu przepisów oraz instrumentów prawnych traktatu amsterdamskie-
go. Ponadto w niniejszej pracy wielokrotnie i to niekiedy zamiennie
z używanym w Traktacie o Unii Europejskiej pojęciem współpraca w spra-
wach karnych pojawia się pojęcie europejskiego ścigania karnego (lub
ścigania karnego w Unii Europejskiej)38. Jest to zabieg celowy, należy jed-
nak wyjaśnić zakres rozumienia tych pojęć. Pewne zagrożenie w swobod-
nym operowaniu nimi polega na tym, iż łatwo można narazić się na zarzut
daleko idącego uproszczenia, a jednocześnie wręcz nadawania zastanym
już, opisanym i zdefiniowanym pojęciom innego znaczenia (Etikettens-
chwindel). Ściganiem karnym w Unii Europejskiej albo też europejskim ści-
ganiem karnym przed rządami traktatu lizbońskiego nazywam zespół środ-
ków podjętych na podstawie traktatu amsterdamskiego (zasadniczo) w III oraz
wyjątkowo w I filarze, służących zwalczaniu przestępczości, jaką na pod-
stawie traktatu może (ma prawo) zająć się Unia Europejska. Trzeba tutaj
zaznaczyć, iż sama kompetencja zarówno Wspólnot Europejskich, jak i Unii
Europejskiej w dziedzinie tworzenia norm prawa karnego, a więc w skró-
cie problem ius puniendi Wspólnot i Unii, była kwestią niezwykle kontro-
wersyjną i dyskusyjną. Chodzi tu więc o szereg instrumentów zwalczania
38
Zasadniczo poza zakresem tego opracowania pozostaje regionalny system współpracy w spra-
wach karnych Rady Europy. Konsekwentnie zatem pisząc o prawie europejskiego ścigania karne-
go, rozumiem przez to pojęcie wszystkie instrumenty Unii Europejskiej (nie zaś Rady Europy) oraz
w drugim rzędzie instrumenty prawne Wspólnot, mające znaczenie dla prawa karnego.
30
2. Metody, środki prawne i instrumenty tworzenia prawa...
przestępczości, regulowanych konwencjami lub decyzjami ramowymi, któ-
re normalnie, z punktu widzenia porządku krajowego, zalicza się albo do
prawa karnego materialnego, albo też do instrumentarium procedury kar-
nej. Prawo normujące ów zespół środków nazywam w pracy europejskim
ściganiem karnym czy ściślej prawem europejskiego ścigania karnego,
nie zaś współpracą regionalną (w ramach Unii Europejskiej), również dla-
tego, aby podkreślić socjologicznoprawny fenomen tego obszaru. Ściganie
karne w Unii Europejskiej (europejskie ściganie karne) nie jest bynajmniej
określeniem użytym pierwszy raz w tej pracy, jest ono bowiem stosowane
co prawda incydentalnie zarówno w literaturze polskiej39, jak i stosun-
kowo często w literaturze zagranicznej40, właściwie zamiennie z pojęciem
europejski wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych (europ�ische
Strafrechtspflege)41. To drugie pojęcie wydaje się jednak znacznie mniej za-
korzenione w języku polskim niż ściganie karne w Unii Europejskiej ,
mimo że być może bardziej obrazowo opisuje fenomen, z którym przyszło
mi się w tej pracy zmagać. Ściganie karne w Unii Europejskiej bądz euro-
pejski wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych jest w moim przeko-
naniu czymś więcej niż współpraca w sprawach karnych o walorze regio-
nalnym. O ile bowiem to ostatnie pojęcie, na co przynajmniej pośrednio
zwrócono już uwagę, charakteryzuje się zupełnie marginalnym znacze-
niem wspólnych celów i wspólnej aksjologii zwalczania przestępczości,
o tyle ściganie karne w Unii Europejskiej zakładać musi istnienie pewnego
aksjologicznie wspólnego obszaru, który wykazuje się, na co również już
zwrócono uwagę, zasadniczą odmiennością od jakiegokolwiek innego ob-
39
P. Hofmański, Przyszłość ścigania karnego w Europie, EPS 2006, nr 12, s. 4. Autor używa też sfor-
mułowania jednolity wspólny system ścigania karnego i wymierzania sprawiedliwości w sprawach
karnych w skali ogólnoeuropejskiej , jednakże w kontekście niemożliwości utworzenia obecnie ta-
kiego systemu i obszaru, s. 9. Zob. także opracowanie Europejskie ściganie karne. Projekt alternatywny,
pod red. B. Sch�nemanna, Poznań 2006, z przedmową A.J. Swarca, s. 11 14, w którym używa on
również pojęcia europejskie ściganie karne .
40
W szczególności w piśmiennictwie B. Sch�nemanna, Ein Alternativ-Entwurf zur Regelung der
europ�ischen Strafverfolgung im Verfassungsvertrag der EU (w:) E. Pache (Hrsg.), Die Europ�ische Union
Ein Raum der Freiheit, der Sicherheit und des Rechts?, Baden-Baden 2005, s. 81 100.
41
Zob. B. Sch�nemann, Fortschritte und Fehltritte& ; idem, Gefahren f�r den Rechtsstaat durch die
Europ�isierung der Strafrechtspflege? (w:) E.W. Plywaczewski (Hrsg.), Aktuelle Probleme des Strafrechts
und der Kriminologie, Bialystok 2005, s. 359 380; idem, Ein Gesamtkonzept f�r die europ�ische Strafrechts-
pflege (w:) B. Sch�nemann (Hrsg.), Ein Gesamtkonzept f�r die europ�ische Strafrechtspflege, K�ln, Berlin,
M�nchen 2006, s. 61 64.
31
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
szaru prawnego42 dotyczącego prawa karnego. Ów wspólny obszar43 może
być w moim przekonaniu uważany za swoistą hybrydę systemu wyłącznie
państwowego i systemu ściśle międzynarodowego, której z pewnością nie
można (jeszcze) nazwać systemem ścigania karnego w Unii Europejskiej.
Uściślijmy tu wcześniejsze rozważania, stwierdzając, iż za pojęciem euro-
pejskiego ścigania karnego kryje się pewien nowy fenomen, który wyma-
ga nie tylko przyczynkowego traktowania i opisowych dywagacji, ale też
systematycznej analizy, w szczególności z punktu widzenia prawnokon-
stytucyjnego. Jest to mianowicie fenomen tworzenia prawa represyjnego
przez niepaństwo (niepaństwa), zasadniczo w celu ochrony pewnych
wspólnych interesów. Potrzeba takiej ochrony pojawiła się z pewnością
wcześniej i istnieje na różnych forach międzynarodowych, jednak pierw-
szy raz podjęto próbę systematyzacji i definicji tej potrzeby w opisanej już
wyżej pokrótce formie prawnej. Z jednej strony można oczywiście bronić
tezy, iż ściganie karne w Unii Europejskiej jest po prostu odmianą regio-
nalnej współpracy w sprawach karnych, z drugiej zaś łatwo jest wyodręb-
nić pewne cechy określające różnice tego obszaru w stosunku do regional-
nej współpracy w sprawach karnych. Można wstępnie ocenić, że oba te
punkty widzenia mają istotną wartość poznawczą i wymagają rozważenia.
Przewaga jednych argumentów (ściśle prawnomiędzynarodowych) nad
drugimi (które można by tu nazwać wspólnotowymi ) ma podstawowe
znaczenie dla zagadnień natury konstytucyjnej i oczywiście odpowiedzi
na nie. Opieranie się w naszej analizie prawnokonstytucyjnej wyłącznie na
argumentach przedstawionych przez sądy konstytucyjne byłoby mimo
wszystko zubożeniem przestrzeni rozważań. Po pierwsze bowiem dopiero
przedstawienie dorobku UE w zakresie budowy przestrzeni ścigania kar-
nego w Unii Europejskiej pozwoli rozważyć intencje (lub ich brak), jakie
towarzyszyły przyjmowaniu kolejnych instrumentów zwalczania przestęp-
czości. Pozwoli oddać też ogólnego ducha tego procesu, zrozumieć prze-
szkody i rozbieżności w treści przyjmowanych instrumentów oraz zastrze-
żenia natury konstytucyjnej podnoszone przez poszczególne państwa. Na
dorobek ten składają się zarówno normy współpracy w sprawach karnych,
42
Trzeba mieć oczywiście świadomość, że dyskusyjna jest przynależność tego pojęcia do języ-
ka prawnego.
43
Zob. tytuł pracy H. Kuczyńskiej, Wspólny obszar postępowania karnego w prawie Unii Europej-
skiej, Warszawa 2008. Pojęcie wspólnego obszaru prawnego wydaje się więc zyskiwać w literaturze
polskiej w kontekście prawa karnego prawo obywatelstwa. Zob. też wstęp do tej pracy autorstwa
J. Skupińskiego, w którym używa on terminu uwspólnianie , odnoszonego do reguł funkcjono-
wania postępowania karnego oraz organów stosujących te reguły, s. 9.
32
2. Metody, środki prawne i instrumenty tworzenia prawa...
jak i normy materialnoprawne, przy czym dla tych ostatnich znaczenie
miały zarówno instrumenty I, jak i III filara UE. Z jednej strony takie kom-
pleksowe ujęcie problemu widoczne w stosowanej w pracy terminologii
pozwala określić jego złożoność, z drugiej zaś naraża na zarzut brzemien-
nego w skutkach braku precyzji terminologicznej. Należy zauważyć, iż sta-
nowiska konstytucyjne państw członkowskich oraz tworzone w tych pań-
stwach doktryny ustrojowe nierzadko nie odnoszą się wyłącznie do współ-
pracy w sprawach karnych, siłą rzeczy dotykając również problematyki
prawa karnego materialnego. Do tej ostatniej problematyki należy choćby
badanie i definiowanie istoty zasady podwójnej karalności. Użycie w pra-
cy takiego pojęcia jest też wskazane z uwagi na wiele podobieństw między
dawnym prawem I i III filara UE oraz widocznej gołym okiem tendencji do
zniwelowania, a nawet zniesienia różnic między prawem unijnym a wspól-
notowym, mającego swój wyraz przede wszystkim w traktacie lizbońskim.
Wejście w życie traktatu lizbońskiego wydaje się jeszcze bardziej uzasad-
niać używanie pojęcia europejskie ściganie karne . Nowością staje się, to,
iż tworzenie zarówno prawa karnego sensu stricto (europejskiego prawa
karnego materialnego), europejskiego prawa procesowego, jak i prawa
współpracy w sprawach karnych (przed traktatem lizbońskim głównej do-
meny III filara) następuje za pomocą tych samych środków prawnych
i dawne zróżnicowanie filarowe przestaje mieć zasadnicze znaczenie, przy-
najmniej z punktu widzenia aktów prawnych (form działania w kształ-
towaniu) europejskiego ścigania karnego. Jak wiadomo, w dawnym III fi-
larze decyzję ramową zastępuje dyrektywa, która w sposób bezpośredni
regulowała będzie zarówno materię współpracy w sprawach karnych, jak
i materię (europejskiego) prawa karnego materialnego oraz procesowego.
Dualizm regulacyjny istniejący przed rządami traktatu z Lizbony był czę-
sto uważany za swoisty hamulec rozwoju prawa europejskiego ścigania
karnego. Jak zauważono również w tej pracy, dla pewnej grupy obserwa-
torów nie ulegało wątpliwości, iż UE nie miała kompetencji do stanowienia
bezpośrednio przepisów prawa karnego materialnego w obszarze będącym
niegdyś domeną I filara, kompetencja zaś do kształtowania prawa karnego
w III filarze była ogólnie określona i odnosiła się w zasadniczej mierze do
współpracy w sprawach karnych. Objęcie tą kompetencją innych dziedzin
szeroko rozumianego prawa karnego (a więc materialnego i procesowego)
w znacznej mierze zależało od (rozszerzającej) wykładni kompetencji trak-
tatowej. Obecnie, pod rządami traktatu lizbońskiego, tracą zupełnie lub
w dużej mierze na znaczeniu pewne grupy problemów, zaś zyskują nowe.
33
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
Do problemów, które zasadniczo tracą na znaczeniu, należą przede wszyst-
kim wszelkie tożsamości i różnice między prawem I i III filara i wynikające
z nich konsekwencje dla doktryn i stanowisk konstytucyjnych. Ich twórcy
będą więc musieli na nowo przemyśleć znaczenie, jakie nadawali (ograni-
czonej) doktrynie pierwszeństwa i bezpośredniego skutku dyrektyw, oraz
co do zasady brak tych przymiotów w odniesieniu do decyzji ramo-
wych, a więc do prawa karnego. Znika też używany często i dyskutowany
w tej pracy argument, zgodnie z którym szczególne cechy dyrektyw odno-
szą się wyłącznie do uprawnień, jakie te ze sobą niosą, nie zaś do obowiąz-
ków. Wydaje się, iż te nowe cechy dyrektyw i rozciągnięcie ich również
na dawne prawo III filara, są akceptowalne wobec prawa karnego przede
wszystkim w następstwie względnej demokratyzacji procesu prawotwór-
czego, przy względnym określeniu rodzajów przestępczości, w której wol-
no Unii Europejskiej stanowić dyrektywy. Sposób ich akceptacji zależał
będzie od sposobu rozumienia owego procesu demokratyzacji. Argument
demokratyzacji będzie więc bezwzględnym novum w myśleniu o europej-
skim ściganiu karnym i powinien nadawać kształt doktrynom i oficjalnym
stanowiskom konstytucyjnym. Będzie on determinował rozumienie bez-
pośredniego skutku i pierwszeństwa tych instrumentów w tak osobliwej
i szczególnej dziedzinie, jak prawo europejskiego ścigania karnego. Z dru-
giej strony szczególną uwagę poświęcić należy utracie przez instrumenty
przewidziane w traktacie lizbońskim pewnych cech, które bywały uzna-
wane za swoistą gwarancję demokratycznej legitymacji, choć przez wielu
komentatorów postrzegane były jako niewystarczające. Mowa tu miano-
wicie o (bezwzględnej) zasadzie jednomyślności, która znika w wypadku
dyrektyw prawnokarnych stanowionych według zwykłej procedury pra-
wodawczej. Można powiedzieć, że jest ona poniekąd zastępowana przez
wspólnotę działania Parlamentu Europejskiego i Rady w procesie tworze-
nia dyrektywy regulującej zagadnienia prawnokarne. Warto i należy zatem
określić, czy ta cecha zastępuje niejako cechę jednomyślności, w szczegól-
ności przy wzmożonym udziale parlamentów krajowych w kontroli sub-
sydiarności dyrektyw oraz przy możliwości kwestionowania proponowa-
nego rozwiązania z punktu widzenia podstawowych aspektów wymiaru
sprawiedliwości w sprawach karnych danego państwa. Przypomnijmy też
tylko w tym miejscu, iż jednomyślność pozostaje w pewnych wypadkach
sposobem tworzenia dyrektyw w interesującym nas obszarze prawnym.
Wszystkie te problemy, rzutujące na ostateczny kształt pojęcia europej-
skiego ścigania karnego oraz oczywiście samego prawa europejskiego ści-
34
2. Metody, środki prawne i instrumenty tworzenia prawa...
gania karnego, zostaną przeanalizowane w odpowiednich częściach pracy.
Ilekroć zaś pojęcie europejskiego ścigania karnego okaże się zbyt wąskie,
by opisać kompleksowe zjawiska ustrojowe, zostanie to zaznaczone lub też
będzie wyraznie wynikało z kontekstu.
Poniższe przedstawienie status quo w zakresie rozwoju prawa europej-
skiego ścigania karnego z założenia nie może mieć wyłącznie charakteru
deskryptywnego. Dopiero jednak próba przedstawienia zrębów dorobku
prawnego UE w tym względzie pozwoli zrozumieć wagę orzeczeń sądów
konstytucyjnych (oficjalnych stanowisk konstytucyjnych) dla całości for-
mowanego w ten sposób obszaru i umożliwi z dużym prawdopodobień-
stwem doszukanie się racji w argumentach doktryn konstytucyjnych lub
wskazanie na niewłaściwość całości albo części tej argumentacji. Co nie
mniej istotne, być może, choć nie jest to zasadniczym celem tego opraco-
wania, analiza przyjętych instrumentów pozwoli na znalezienie innych
potencjalnych pytań czy problemów konstytucyjnych (problemów natu-
ry ustrojowej). Nie sposób zamknąć się w rozważaniach ustrojowych bez
znajomości stopnia rozwoju oraz zniuansowania prawa ścigania karnego
w Unii Europejskiej. To ostatnie stwierdzenie nie oznacza jednak systema-
tycznego opisu instrumentów prawnokarnych i procesowych, które skła-
dają się na prawo tego obszaru, a tylko przybliżenie ogólnych założeń in-
strumentów procesowych. Warto natomiast bliżej przyjrzeć się metodom
tworzenia tego prawa.
Już na początku istnieje potrzeba wyjaśnienia, co rozumiem pod poję-
ciem prawa ścigania karnego w Unii Europejskiej. Jest to problem zasad-
niczy, tego typu sformułowaniu można bowiem postawić zarzut zbytniego
uproszczenia i zamazania granic między prawem krajowym a międzynaro-
dowym. Również dlatego, że granice te w pewnym stopniu zamazują się,
należy wyjaśnić, o który aspekt prawa ścigania karnego w Unii Europejskiej
w istocie chodzi: przetworzony do porządku krajowego w postaci ustaw,
tworzony poprzez instrumenty unijne lub wspólnotowe czy też mający
postać dyrektywy unijnej stanowionej przez Parlament Europejski i Radę
w trybie zwykłej lub szczególnej procedury prawodawczej. W wypadku
dyrektyw unijnych granice między prawem krajowym a prawem unijnym
mogą zamazywać się jeszcze bardziej, ponieważ z jednej strony przymiot
pierwszeństwa i bezpośredniego skutku czyni z dyrektywy autonomiczny
i bezpośrednio stosowalny instrument prawny, z drugiej zaś w tej formie
prawnej stanowi się normy minimalne , których możliwość zastosowania
zwłaszcza w tak newralgicznym obszarze, jak prawo karne wydaje się
35
Rozdział I. Zarys problematyki. yródła pytań ustrojowych
być dyskusyjna. Wzmianka dotycząca tego, czy w danym wypadku cho-
dzi o regulację krajową, czy unijną będzie czyniona, ilekroć będzie to miało
zasadniczy wpływ na tok rozważań. Zasadniczo jednak przez prawo eu-
ropejskiego ścigania karnego rozumiem instrumenty prawa europejskiego
i wyjątkowo wspólnotowego (w dawnym stanie prawnym) oraz jednoli-
te instrumenty prawa unijnego w obecnym stanie prawnym pod rządami
traktatu lizbońskiego, nie zaś zródła prawa krajowego.
2.2. Metody tworzenia prawa europejskiego ścigania karnego
i ich ustrojowe konsekwencje
2.2.1. Uwagi ogólne
Zanim przystąpimy do definiowania i przedstawiania znaczenia zarów-
no materialnoprawnych, jak i procesowych instrumentów europejskiego
ścigania karnego, nie sposób w tego typu pracy nie zgłębić sposobów i mo-
deli tworzenia prawa europejskiego ścigania karnego. Na pierwszy rzut oka
zasady te wydają się być bowiem zupełnie nowym co do metody podej-
ściem do zjawiska internacjonalizacji przestępczości, w którym widzi się
często rodzaj kopernikańskiej zmiany w myśleniu o prawie karnym poza
państwem lub wręcz, jak wynikałoby to z niektórych rozważań, ponad
państwem. Chodzi tu rzecz jasna o zasadę wzajemnego uznawania, która
z chwilą wejścia w życie traktatu lizbońskiego stała się w sposób dobitny
wartością traktatową. Artykuł 82 stanowi, iż współpraca sądowa w spra-
wach karnych opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania wyroków
i orzeczeń sądowych44 oraz obejmuje zbliżanie przepisów ustawowych
i wykonawczych państw członkowskich. Interesujące jest to, iż w świetle
traktatu lizbońskiego zasada wzajemnego uznawania (wyraznie zresztą
odnosząca się do orzeczeń, co można uznać za normatywny refleks dys-
kusji na temat pojemności znaczeniowej tej zasady) może być rozumiana
jako ograniczona przedmiotowo i odnosząca się, przynajmniej na pierw-
szy rzut oka, tylko do określonej w art. 83 materii unijnej . Ta norma trak-
tatowa przysparzać może problemów interpretacyjnych. W zależności od
44
Należy mieć na uwadze niefortunność użycia w języku polskim w formie koniunkcji pojęcia
wyroków i orzeczeń, ponieważ pierwsze mieści się w drugim. Nie wydaje się to jednak mieć zna-
czenia dla praktycznej roli tej normy traktatowej.
36
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com.

Wyszukiwarka