Kluczowe osoby i odkrycia zwiÄ…zane z rozwojem genetyki od czasów Mendla Na czerwono ludzie i ich praca, którÄ… wypada pamiÄ™tać do egzaminu Na niebiesko: Nagrody Nobla (koniecznie pamiÄ™tać do egzaminu przynajmniej dekadÄ™ w której nagrodÄ™ przyznano, za co i komu) 1866 G. Mendel OgÅ‚oszenie podstawowych praw genetyki 1869 F. Miescher WyodrÄ™bnienie kwasów nukleinowych ze spermy Å‚ososia H. de Vries 1900 C. Correns Potwierdzenie i oficjalne uznanie praw G. Mendla T. Tschermak 1901 H. de Vries Teoria mutacji T. Boveri, Zachowanie chromosomów w mejozie a prawa Mendla: hipoteza, \e 1902 W. Sutton chromosomy przenoszÄ… czynniki dziedzicznoÅ›ci 1909 W. Johansen Katedra Genetyki, Cambridge - wprowadzenie terminu gen Teoria chromosomowa: potwierdzenie hipotezy Boveri ego i Suttona. Geny na chromosomie le\Ä… liniowo. Geny na jednym chromosomie H. Morgan tworzÄ… grupÄ™ sprzÄ™\eÅ„ i dziedziczÄ… siÄ™ razem (ograniczenia praw 1910- Wraz ze Mendla). Rekombinacja genów w procesie crossing-over, mapy 1933 współpra- fizyczne genów w oparciu o czÄ™stość crossing over i obserwacjÄ™ zmian cownikami prÄ…\ków w gruczoÅ‚ach gliniankowych muszki. 1933 Nagroda Nobla za prace nad rolÄ… chromosomów w dziedziczeniu 1928 F. Griffith DoÅ›wiadczenia z transformacjÄ… bakterii Pneumococcus 1936 T. Casperson Ustalenie, \e DNA jest skÅ‚adnikiem chromosomów Mutacje pokarmowe u Neurospora; hipoteza 1 gen = 1 enzym G. Beadle 1941 1958 Nagroda Nobla: za odkrycie, \e geny dziaÅ‚ajÄ… poprzez regulacjÄ™ E. L. Tatum konkretnych procesów chemicznych S. E. Luria, M. Mutacje spontaniczne u bakterii, test fluktuacyjny, narodziny genetyki 1943 Delbruck mikroorganizmów Potwierdzenie i ostateczny dowód na to, \e DNA jest materiaÅ‚em O. Avery, C. genetycznym na podstawie kontynuacji doÅ›wiadczeÅ„ Griffith a z McLeod, M. poszczególnymi frakcjami komórki. Tylko frakcja DNA M. McCarty 1944 transformowaÅ‚a szczep niezjadliwy w zjadliwy. Rosalin ZdjÄ™cia rentgenowskie struktury DNA: hipoteza, \e DNA to rodzaj Franklin spirali. A. D. Hershey M. Delbruck Rekombinacja genetyczna u bakteriofagów W. T. Bailey 1946 PÅ‚ciowość (koniugacja) bakterii J. Lederberg 1958 Nagroda Nobla za odkrycie genetycznej rekombinacji u E. L. Tatum bakterii (Tatum ju\ wtedy nie \yÅ‚) Nagroda Nobla za odkrycie mutagennego dziaÅ‚ania promieniowania 1946 H. J. Muller jonizujacego A. O. Hershey, wykazanie, \e podczas infekcji komórki bakteryjnej przez bakteriofagi M. Chase do wnÄ™trza komórki wnika wyÅ‚Ä…cznie DNA 1952 N. D. Zinder Transdukcja: fagi przenoszÄ… geny bakterii (Lederberg Nobel, patrz J. Lederberg wy\ej) Analiza jakoÅ›ciowa DNA - wykazanie, \e pary zasad A-T i C-G E. Chargraff wystÄ™pujÄ… w równych iloÅ›ciach D. Watson 1953 F. Crick Model przestrzenny budowy czÄ…steczki DNA: podwójna helisa (Nagroda Nobla 1962 r.) 1954 S. Benzer Ultrastruktura regionu II faga T4 - cistron, rekon, muton Polimeraza DNA (enzym Kornberga) A. Kornberg 1959 Nagroda Nobla za odkrycie biologicznego mechanizmu syntezy S. Ochoa kwasów DNA i RNA 1956 A. Gierer, G. Transfekcja z pomocÄ… RNA wirusa TMV Schramm 1957 F. Sanger Struktura I-rzÄ™dowa insuliny M. Meselson, Semikonserwatywna replikacja DNA in vitro F. Stahl 1958 Centralny Dogmat Biologiczny; przepÅ‚yw informacji genetycznej F. Crick DNA-RNA - biaÅ‚ko S. Brenner F. Jacob mRNA matrycÄ… do syntezy biaÅ‚ek M. Meselson M. Nirenberg dowód na to, \e przy syntezie biaÅ‚ka wykorzystywana jest informacja H. Matthaei zawarta w DNA 1961 S. B. Weiss Zale\na od DNA synteza RNA in vitro J. Hurwitz F. Jacob Model operonu regulacji aktywnoÅ›ci genu bakterii J. Monod F.H. Crick Nagroda Nobla za odkrycie struktury DNA i wyjaÅ›nienie jakÄ… rolÄ™ 1962 J.D. Watson peÅ‚ni w przekazywaniu informacji w komórkach. M.H. Wilkins S. Spiegelmann synteza in vitro aktywnego biologicznie RNA faga 1965 R. W. Holley struktura I-rzÄ™dowa tRNA alaniny F. Jacob Nagroda Nobla za wyjaÅ›nienie mechanizmów kontroli genetycznej 1965 A. Lwoff nad syntezÄ… enzymów i wirusów J. Monod 1966 P. Rous Nagroda Nobla za badania nad wirusami onkogennymi 1967 A. Kornberg Synteza DNA faga in vitro R. Holley H.G. Khorana Nagroda Nobla Za interpretacjÄ™ kodu genetycznego i jego funkcji w 1968 M.W. syntezie biaÅ‚ek Nierenberg J. Beckwith, L. 1969 Eron, J. izolacja genu lac-Z Shapiro M. Delbruck Nagroda Nobla aa wyjaÅ›nienie mechanizmów replikacji i genetycznej 1969 A. Hershey struktury wirusów S.E. Luria H. G. Khorana caÅ‚kowita synteza genu in vitro H. M. Temin Odwrotna transkryptaza D. Baltimore 1975 Nagroda Nobla za wyjaÅ›nienie interakcji wirusów onkogennych S. Spiegelmann z DNA komórki (razem z R. Dulbecco) D. Nathans Wyizolowanie enzymów restrykcyjnych H. O. Smith 1978 Nagroda Nobla za wykrycie enzymów restrykcyjnych i ich 1970 W. Arber zastosowanie do rozwiÄ…zywania problemów genetycznych. M. Nirenberg J. H. Matthaei Ostateczne odczytanie kodu genetycznego, determinujÄ…cego H. G. Khorana przyÅ‚Ä…czanie poszczególnych aminokwasów do polipeptydu F. Crick potwierdzone eksperymentalnie S. Ochoa 1972 Borg i wsp. Otrzymanie pierwszej czÄ…steczki zrekombinowanego DNA S. Cohen Konstrukcja wektora plazmidowego i transformacja nim E. coli H. Bayer 1973 H. Bayer Opracowanie metody ligacji zrekombinowanego DNA P. Leder Izolacja ß-globulin myszy 1975 produkcja insuliny w E. coli R. Schimke i Pierwsze biaÅ‚ko zwierzÄ™ce wytworzone w E. coli in. C. Kohorana Synteza laboratoryjna genu S. A. Narang 1976 K. Itakura Klonowanie w E. coli syntetycznego fragmentu operatora operonu H. M. laktozowego Goodman i inni R. J. Roberts Odkrycie genów mozaikowych P. A. Sharp 1977 W. Gilbert A. Maxam Opracowanie metody sekwencjonowania DNA F. Sanger A. Gilbert Hipoteza o ewolucyjnej roli intronów 1980 J. Abelson Wyizolowanie enzymu wycinajÄ…cego introny Pierwsze próby terapii genowej czÅ‚owieka Produkcja roÅ›lin transgenicznych w oparciu o system Agrobacterium 1982 Opracowanie metody RFLP - Restriction Fragment Length Polimorphism Firma Eli Lilly wprowadzenie insuliny "bakteryjnej" do lecznictwa Barbara Nagroda Nobla za wykrycie ruchomych elementów genetycznych McClintock (transpozonów) Opracowanie metod umo\liwiajÄ…cych ulepszanie odmian roÅ›lin metodami 1983 rekombinowania DNA Pierwsze udane przeniesienie genu z jednego do drugiego gatunku u jÄ…drowych (transformacja genetyczna organizmu Eucariota) K. Mullis opracowanie metody PCR (reakcja Å‚aÅ„cuchowa polimerazy) 1984 A. Jeffreys, Daktyloskopia genetyczna identyfikacja organizmu za pomoca McCormick analizy jego DNA M. Cline, W. Uzyskanie biopestycydów Glaser A. Jeffreys Opisanie techniki DNA fingerprinting 1985 Dopuszczenie dowodu analizy DNA w postÄ™powaniu imigracyjnym (sprowadzanie czÅ‚onków rodzin z kraju pochodzenia). Dopuszczenie w Wielkiej Brytanii dowodu z analizy DNA w dochodzeniu spornego ojcostwa Pierwsze doÅ›wiadczenie polowe z odmianami roÅ›lin uprawnych uzyskanych metodami in\ynierii genetycznej 1986 Dopuszczenie w Wielkiej Brytanii dowodu z analizy DNA do wykrycia sprawcy morderstwa UrzÄ…d Patentowy USA wyra\a zgodÄ™ na patentowanie wielokomórkowych organizmów roÅ›linnych i zwierzÄ™cych, ulepszonych metodami in\ynierii genetycznej (patentowanie GMO) 1987 Pierwsze doÅ›wiadczenie polowe w USA z transgenicznymi roÅ›linami pomidora - gen odpornoÅ›ci na szkodniki Dopuszczenie w Wielkiej Brytanii i USA wyników analizy DNA do postÄ™powania w sÄ…dach Uruchomienie projektu HUGO - Human Genom Organisation 1988 Zastosowanie analizy DNA w badaniach chorób rodzinnych oraz pokrewieÅ„stwa ludzi i caÅ‚ych populacji. J.M. Bishop Nagroda Nobla Za odkrycie komórkowego pochodzenia onkogenów 1989 H.E. Varmus przenoszonych przez retrowirusy Opracowanie metody RAPD - Randomly Amplified Polymorphic DNA 1990 Kongres USA zaakceptowaÅ‚ badania typu DNA fingerprinting Departament Rolnictwa i Wy\ywienia w USA oÅ›wiadcza, \e odmiany roÅ›lin uprawnych uzyskane metodami in\ynierii genetycznej bÄ™dÄ… traktowane w sposób normalny i nie bÄ™dÄ… poddawane specjalnemu sprawdzeniu 1992 Komitet BadaÅ„ Naukowych USA uznaje badania DNA, jako niezmiernie cenne przy identyfikacji indywidualnej Odmiana pomidorów Flavor Savor o przedÅ‚u\onej Å›wie\oÅ›ci owoców dziÄ™ki zahamowaniu wytwarzania enzymów przyspieszajÄ…cych dojrzewanie owoców 1993 W doÅ›wiadczeniach odmianowych znajduje siÄ™ ju\ ok. 350 odmian roÅ›lin uprawnych ulepszonych metodami biotechnologicznymi, w tym przede wszystkim metodami in\ynierii genetycznej R.J. Roberts; P.A. Sharp Nagroda Nobla za odkrycie genów mozaikowych (split genes) RozpoczÄ™cie rutynowego wykonywania badaÅ„ polimorfizmu DNA w ponad 30 krajach E. Lewis, Ch. Neusslein- Nagroda Nobla za odkrycie genów HOX (homeobox) kierujÄ…cych 1995 Volhard i E. wczesnymi etapami rozwoju embrionów u ludzi i krÄ™gowców. Wieschaus Podanie do publicznej wiadomoÅ›ci informacji o narodzinach owcy 1996 J. Wilmut Dolly sklonowanej z komórki somatycznej dorosÅ‚ego organizmu R. 1997 22 myszy sklonowane ze zró\nicowanych komórek somatycznych Yanagimachi Nagroda Nobla Za odkrycie, \e biaÅ‚ka majÄ… sekwencje sygnaÅ‚owe, 1999 G. Blobel które decydujÄ… o ich rozmieszczeniu i transporcie w komórce LH. Hartwell 2001 R. T. Hunt Za odkrycie kluczowych genów regulujÄ…cych cykl komórkowy P. M. Nurse S. Brenner Nagroda Nobla za odkrycia genetycznej regulacji rozwoju organów i 2002 H.R. Horvitz wyjaÅ›nienia roli programowanej Å›mierci komórki J. E. Sulston A. Fire Za odkrycie mechanizmu tÅ‚umienia ekspresji genów ( gene 2006 C.C. Mello silencing ) za pomocÄ… hybrydyzacji RNA-RNA Za specyficzne modyfikacje genów u myszy z u\yciem zarodkowych M. Capecchi komórek macierzystych (embryonic stem cells). Zastosowali do 2007 M. Evans transformacji homologicznÄ… rekombinacjÄ™ zamiast wczeÅ›niej znanych O. Smithies metod. Pokazali tak\e jak wykorzystać wyciszanie genów do poznawania ich funkcji badania na myszach (knock-out mouse). 1. Za poznanie roli wirusa HPV w powstawaniu raka szyjki macicy. DowiódÅ‚, \e DNA wirusa HPV integruje siÄ™ z DNA komórek czÅ‚owieka i mo\na wykazać jego obecność w guzach nowotworowych odpowiednimi testami. Pózniej okazaÅ‚o siÄ™, \e raka powodujÄ… tylko niektóre wirusy z liczÄ…cej ponad 100 czÅ‚onków rodziny HPV (zwÅ‚aszcza wirusy HPV 16 i HPV 18). Opracowano szczepionkÄ™. 1. Harald zur oraz Hausen 2. Za odkrycie wywoÅ‚ujÄ…cego AIDS wirusa HIV. Odkrycie Barre- (Niemiec) Sinoussi oraz Montagniera miaÅ‚o kluczowe znaczenie dla walki z 2. Francoise 2008 AIDS - miÄ™dzy innymi udaÅ‚o siÄ™ opracować testy wykrywajÄ…ce Barre- Sinoussi zaka\enie, co umo\liwiÅ‚o na przykÅ‚ad badania przetaczanej chorym i Luc krwi i mo\liwość stwierdzenia nosicielstwa zanim objawi siÄ™ choroba. Montagnier OkazaÅ‚o siÄ™, \e chodzi o retrowirusa, czyli wirusa, który potrafi (Francuzi) przepisywać wÅ‚asnÄ… informacjÄ™ genetycznÄ… zawartÄ… w RNA - na DNA. Umo\liwia to enzym zwany odwrotnÄ… transkryptazÄ… - blokowanie dziaÅ‚ania tego enzymu za pomocÄ… leków sprawiÅ‚o, \e obecnie, przy wÅ‚aÅ›ciwym leczeniu zaka\eni HIV mogÄ… \yć niemal równie dÅ‚ugo, co osoby zdrowe. Nadal jednak nie ma skutecznej szczepionki przeciw temu wirusowi.