dziady (2) Nieznany

Adam Mickiewicz "Dziady" cz. II, IV, I ???

"Dziady kowie�ąsko-wile�ąskie", wydane zosta�ły obok "Gra�żyny" w 1823 r. w II tomie "Poezyj".

Ca�łoœ�Ś poprzedza wiersz "Upiór"

Wed�ług opowieœci tych, "którzy bli�żej cmentarza mieszkali" (w.13), corocznie, noc�ą "na niedzielê czwart�ą" (w.17) ukazywa�ł siê upiór. Samobójca, "z piersi�ą skrwawion�ą" (w.19) �żali siê na los, który ka�że mu "Ujrze�Ś j�ą znowu, pozna�Ś siê, roz�ł�ączy�Ś" (w.38). Tak jak z �życia ze strony ludzi spotyka go tylko drwina lub litoœ�Ś; ma to za nic je�żeli mi�ł�ą przyjmie go �życzliwie.

Odautorskie wyjaœnienie obrzêdu Dziadów - ludowej uroczystoœci obchodzonej na Litwie, w Prusach i w Kurlandii dla uczczenia pamiêci zmar�łych przodków. Obrzêd siêga czasów poga�ąskich i zwa�ł siê "uczt�ą koz�ła".

Dziady. Czêœ�Ś II

Motto z "Hamleta" Szekspira: "S�ą dziwy w niebie i na ziemi, o których ani œni�ło siê waszym filozofom"

Chór dwuwierszem "Ciemno wszêdzie, g�łucho wszêdzie/ Co to bêdzie, co to bêdzie?" rozpoczyna obrzêd. Guœlarz nakazuje zamkn�ą�Ś drzwi i szczelnie zas�łoni�Ś okna. Wykonanie polece�ą potwierdza Starzec, a chór powtarza dwuwiersz.

Guœlarz rozpoczyna zaklêcia wywo�łuj�ąc dusze czyœ�Ścowe. Wpierw, na znak spalonej k�ądzieli, przyzywa duchy lekkie (styl �łagodny, pe�łen zdrobnie�ą). Chór nawo�łuje, by wyrazi�ły, czego im brakuje do zbawienia. Pojawia siê para dzieci - Anio�łków, Józio i Rózia. Drêczy ich "nuda" - troska wynikaj�ąca z braku dope�łnienia, ustalenia losu i "trwoga" - z niepewnoœci zbawienia wiecznego. Prosz�ą o dwa ziarnka gorczycy, bowiem zgodnie z wola bosk�ą: "Kto nie dozna�ł goryczy ni razu/ Ten nie dozna s�łodyczy w niebie".Guœlarz, a za nim Chór, obdarowawszy dzieci zgodnie z ich �życzeniem, odsy�łaj�ą je.

Zbli�ża siê pó�łnoc, Guœlarz nakazuje rozpalenie kadzi z wódk�ą. Teraz wzywa najciê�ższe duchy. Zza okna dochodzi g�łos w�żywaj�ącego o litoœ�Ś. Przemawia Widmo Pana(groza, makabryzm) - dziedzica wioski, który trzy lata temu zmar�ł. Cierpi potêpienie skazany na wieczny g�łód. "�Żar�łoczne ptactwo" - duchy ludzi , których przywiód�ł do œmierci swym okrutnym postêpowaniem (bia�łe - jeœli byli dobrzy, czarne - jeœli Ÿli), odbieraj�ą mu ka�żd�ą okruszynê strawy. i krople wody. Chór Ptaków Nocnych ("Sowy, kruki i puchacze") zapowiadaj�ą, i�ż mêka jego bêdzie wieczna. Kruk - zakatowany na œmier�Ś mê�żczyzna, który g�łoduj�ąc siêgn�ą�ł po pa�ąskie jab�łka, Sowa - nieszczêœliwa wdowa z male�ąkim dzieckiem, któr�ą w mróz najgorszy nakaza�ł wyrzuci�Ś, bo przeszkadza�ła mu swym �żebraniem w zabawie - potwierdzaj�ą okrucie�ąstwo dziedzica. Widmo puentuje: "Bo kto nie by�ł ni razu cz�łowiekiem,? Temu cz�łowiek nic nie pomo�że.".

Guœlarz i Chór odsy�łaj�ą ducha. Guœlarz podpala wianek z "cz�ąbru (macierzanki) i œlazy" - zió�ł nie przynosz�ących po�żytku ani ludziom ani zwierzêtom. W ten sposób przywo�łuje ducha Dziewczyny. (œpiewa piosenki, styl sentymentalny) Strojna, lekka i bardzo piêkna pojawia siê w kaplicy. Zosia by�ła wieœniaczk�ą, która nie zaznaj�ąc mi�łoœci, lekcewa�ż�ąc zaloty ch�łopców zmar�ła w wieku 19 lat. Nie cierpi m�ąk, lecz lekka jak piórko fruwa miotana po œwiecie nie mog�ąc "Ani wzbi�Ś siê pod niebiosa, / Ani ziemi dotkn�ą�Ś..". Prosi, by pochwycili j�ą m�łodzie�ący i przyci�ągnêli ku ziemi. Jednak zabiegi s�ą bezowocne, bowiem: "Kto nie dotkn�ą�ł ziemi ni razu/ Ten nigdy nie mo�że by�Ś w niebie". Guœlarz wyznaje, i�ż zgodnie z wol�ą nieba cierpie�Ś bêdzie jeszcze 2 lata, po tym czasie dane jej bêdzie stan�ą�Ś "za niebiesim progiem".

(Scena dodana po napisaniu cz. IV, przez autora nazwana "przejœciem")). Guœlarz po raz ostatni zaklina dusze rzucaj�ąc w k�ąt kaplicy garœ�Ś maku i soczewicy. W tej chwili ku jednej z wieœniaczek "w �ża�łobie" zaczyna iœ�Ś Widmo. Wzrok ma "dziki i zasêpiony", bez s�łowa wpatruje siê w twarz dziewczyny., a "Od piersi a�ż do nóg siêga" "p�ąsowa wstêga". Guœlarz wzywa, by Widmo objawi�ło czego mu potrzeba, duch jednak milczy i cho�Ś wypowiadane s�ą zaklêcia - nie odchodzi równie�ż. Wreszcie Guœlarz zwraca siê do pasterki, która zachowuje siê równie dziwnie: zdrêtwia�ł�ą milczy i uœmiecha siê. Kiedy , zgodnie z nakazem Guœlarza, wyprowadzano dziewczynê z kaplicy, ta spogl�ąda�ła na Widmo pod�ą�żaj�ące krok w krok za ni�ą.

Dziady. Czêœ�Ś IV

Historia poœmiertnego losu m�łodzie�ąca z wiersza "Upiór"

Motto: "Podnios�łem wszystkie zmursza�łe ca�łuny le�ż�ące w trumnach; oddali�łem wznios�ł�ą pociechê rezygnacji, jedynie po to, by sobie wci�ą�ż mówi�Ś: - Ach, przecie�ż to tak nie by�ło! Tysi�ąc radoœci zrzucono na zawsze w do�ły grobowe, a ty stoisz tu sam i przeliczasz je. Nienasycony! nienasycony! Nie otwieraj ca�łkowicie podartej ksiêgi przesz�łoœci!... Czy�ż nie doœ�Ś jeszcze jesteœ smutny?"

Ksi�ądz (greckokatolicki) wzywa dzieci do modlitwy zgodnej z "dniem dzisiejszym" - Zaduszkami. Czytanie odpowiedniego rozdzia�łu Ewangelii przerywa pukanie do drzwi. Wchodzi dziwacznie odziany m�łodzieniec. Dzieci s�ądz�ą, �że jest upiorem. Ten zaœ przedstawia siê jako "Umar�ły dla œwiata" pustelnik. Pytany o imiê przyznaje, �że przed 3 laty goœci�ł w tych stronach, teraz zaœ powróci�ł. Nastêpnie œpiewa �ża�łosn�ą pieœ�ą mi�łosn�ą. Ksi�ądz widz�ąc dziwny nastrój przybysza próbuje go uspokoi�Ś, przywo�łuje dzieci. Jedno z nich beztrosko pyta o strój przyby�łego ("Z ró�żnych kawa�łków sukmany,/ Na skroniach trawa i liœcie,/ Wytarte p�łótno, przy piêknej kitajce (tafta)?/ ... na sznurku blacha?/ Ró�żne paciorki, wst�ą�żek okrajce?" Zdenerwowany Pustelnik upomina dziecko, przypomina znana sobie niegdyœ oszala�ł�ą z mi�łoœci kobietê, która wygl�ąda�ła równie dziwnie jak on teraz. I on j�ą wyœmiewa�ł, by doœwiadczywszy nieszczêœcia sam skazywa�Ś siê na drwiny. Ksi�ądz próbuje namówi�Ś go do jad�ła, jednak przybysz wspominaj�ąc powieœci Goethego i Roussea chwyta za nó�ż.. Odbiera mu go ksi�ądz. Wreszcie, spogl�ądaj�ąc na trzy p�łon�ące œwiece, rozpoczyna swe wyznanie.

Opowieœ�Ś Gustawa jest bez�ładna, przerywana wybuchami rozpaczy i namiêtnoœci: m�łodzieniec zdolny i wra�żliwy pozna�ł dziewczynê. Po�ł�ączy�ło ich podobie�ąstwo upodoba�ą i wzajemne zrozumienie. Ze strony ch�łopca by�ła to wielka mi�łoœ�Ś, jednak dziewczyna wysz�ła za innego (historia nieszczêœliwego kochanka). Miota nim mi�łoœ�Ś i rozpacz; rozpamiêtuje nieszczêœcie z niezwyk�ł�ą intensywnoœci�ą.

M�łodzian nie rozumie dlaczego to uczyni�ła. Oskar�żenia ukochanej o zdradê miesza ze s�łowami czu�łej wyrozumia�łoœci. Jego wyznania zawieraj�ą wielki �ładunek moralnego niepokoju. Ma poczucie, �że jego nieszczêœcie nie jest tylko spraw�ą prywatn�ą, �że poci�ąga za sob�ą zagag�ładê wartoœci ogólniejszych. By�ł ch�łopcem uzdolnionym, pe�łnym zapa�łu (deklamuje "Odê do m�łodoœci"), a nieszczêœcie z�łama�ło go i zniszczy�ło. Ze swoim samotnym cierpieniem znalaz�ł siê poza obrêbem spo�łecznoœci. Jest romantycznym indywidualist�ą, który jednak samotnoœ�Ś prze�żywa bardzo tragicznie i traktuje jako grzech.

Udrêczony zwraca siê o pomoc do ksiêdza (z powo�łania i zawodu jest znawc�ą spraw ludzkiego sumienia; by�ł nauczycielem Gustawa i wpoi�ł mu wiarê w idea�ły). Ich dialog nale�ży do najdramatyczniejszych w polskiej literaturze dramatycznej. Ksi�ądz - racjonalista pe�łen wiary w rozumny porz�ądek œwiata i spo�łecze�ąstwa, potrafi�ący pogodzi�Ś to przekonanie z zasadami religii, traktuje go jako szale�ąca. Gustaw przebija siê sztyletem, ale pozostaje �żywy. Ksi�ądz ociera siê o sferê niesamowitoœci i wobec tych zjawisk jest bezsilny. Jego postawa zostaje skompromitowana.

Gustaw na koniec, niczym duchy z "Dziadów" cz. II, wyg�łasza maksymê: "Bo s�łuchajcie i zwa�żcie u siebie, / �Że wed�ług bo�żego rozkazu: / Kto za �życia cho�Ś raz by�ł w niebie, / Ten po œmierci nie trafi od razu." i z wybiciem godziny dwunastej - znika. By�ł wiêc upiorem.

"Dziady" czêœ�Ś I

Pierwsza czêœ�Ś cyklu nigdy nie ukaza�ła siê za �życia autora. Wydano j�ą po jego œmierci w 1860 r. w Pary�żu (w wydaniu zbiorowym "Pism" Mickiewicza). Sk�ładaj�ą siê na ni�ą luŸne sceny nie daj�ące jednoznacznej ca�łoœci.

Sc.1. Dziewica, przysz�ła kochanka, oddaje siê marzeniom. W przyrodzie obowi�ązuje zasada p�łciowoœci, rozumianej jako mi�łoœ�Ś i harmonia. Zatem i wœród ludzi, je�żeli dwie istoty s�ą sobie przeznaczone, to wed�ług powszechnego prawa musz�ą siê spotka�Ś.

Sc.2. Na obrzêd Dziadów idzie pochód ludzi. Guœlarz, powtarzaj�ąc s�łowa "Ciemno wszêdzie, g�łucho wszêdzie" prowadzi gromadê, Chór j�ą powtarza.

M�łodzie�ący prosz�ą dziewczynê z "Romantycznoœci" (to�żsam�ą z Karusi�ą), by na pró�żno nie rozpacza�ła po zmar�łym kochanku ("Dla niego na mszê daj, m�łoda wdowo, / A dla nas �żywych piêkne daj s�łowo."), a do Starca - by nie rozpacza�ł po bliskich ("WeŸ trochê szczêœcia od nas szczêœliwych, / Szukaj umar�łych poœród nas �żywych").

Ponownie Guœlarz wzywa wszystkich, "kto rozpacz�ą, / Kto wspomina i kto �życzy", by "ze œwiata mêdrców" przyszli na Dziady.

Dziecko, które nie pamiêta, zmar�łej przy jego narodzinach, matki prosi Starca, by powrócili do domu. Lecz ten �żegnaj�ąc z gorycz�ą wnuka ("Bo�że! (...) Pob�łogos�ław wnukowi - niechaj umrze m�łodo!") idzie na uroczystoœ�Ś.

M�łodzieniec Zaklêty snuje dziwna opowieœ�Ś o rycerzu, który dobrowolnie podda�ł siê zaklêciu w kamie�ą.

Chór M�łodzie�ży przypomina o prawach rz�ądz�ących œwiatem; "Zgubionymi" dla�ą s�ą wszyscy, którzy "w m�łode lata": �" byli bezczynni, �" izolowali siê od otoczenia, �" nie potrafili cieszy�Ś siê m�łodoœci�ą.

Do gromady do�ł�ącza Strzelec("Pieœ�ą Strzelca") i Gustaw - szukaj�ący mi�łoœci ("Ach, gdzie ciê szuka�Ś? - od ludzi ucieknê, / Ach, b�ądŸ ty ze mn�ą, œwiata siê wyrzeknê!").

Myœliwy Czarny (wyobra�żenie z�łego ducha) kpi z wynurze�ą Gustawa.

Ca�łoœ�Ś ko�ączy dialog Gustawa ze Strzelcem, który zapowiada wystraszonemu kochankowi: "Wiedz naprzód, i�ż gdzie st�ąpisz, jest wszêdzie nad tob�ą / Pewna istota, która z oczu ciê [nie] traci, / I �że chce ciebie w ludzkiej nawiedzi�Ś postaci".

"Dziady czêœ�Ś III"

"Dziadów" cz. III, arcydzie�ło dramatu narodowego napisa�ł Adam Mickiewicz w ci�ągu wiosny roku 1832 r. w DreŸnie (st�ąd okreœlenie "Dziady drezde�ąskie").

Od wydarze�ą wile�ąskich, bêd�ących przedmiotem utworu, up�łynê�ło prawie dziewiê�Ś lat: Mickiewicza i innych filomatów aresztowano w paŸdzierniku 1823 r., proces trwa�ł prawie rok. Nastêpne piêciolecie spêdzi�ł poeta na zes�łaniu w Rosji, sk�ąd, dziêki staraniom przyjaznych mu Rosjan zdo�ła�ł wyjecha�Ś w ko�ącu 1829 r.. Lata do wybuchu powstania listopadowego zesz�ły mu na podró�żach po Europie zachodniej, rok 1831 spêdzi�ł w Wielkopolsce, sk�ąd wróci�ł do Drezna.

�łwiat przedstawiony utworu i sposoby jego kreowania

"Dziady czêœ�Ś III" prezentuj�ą dramat romantyczny.

1. Brak jednoœci:

czasu(trwa ponad rok, miêdzy poszczególnymi scenami s�ą ró�żne, nieraz kilkumiesiêczne luki czasowe),

miejsca (Wilno: cela Konrada, cela ksiêdza Piotra, apartamenty Nowosilcowa, cmentarz pod Wilnem; dworek pod Lwowem; Warszawa; Petersburg),

akcji (ka�żda scena ma odrêbn�ą tematykê i w�łasn�ą dramaturgiê);

2. Przestrze�ą:

realistyczna: �" wiele autentycznych szczegó�łów, np. w opisie celi Konrada;

symboliczna:

�" cmentarz jako magiczna przestrze�ą obrzêdu,

�" cela Konrada jako grób-kolebka;

pokrewie�ąstwo ze œredniowiecznym misterium:

�" pozioma organizacja: strona lewa to Z�ło, strona prawa to Dobro,

�" pionowa organizacja: Niebo, Ziemia i Piek�ło;

3. Czas:

historyczny:

�" konkretne daty:, np. 1 listopada 1823 r., �" autentyczne wydarzenia w których uczestnicz�ą postacie historyczne;

mitu religijnego (cykliczny, mierzony œwiêtami):

�" cykl od Dziadów do Dziadów,

�" Wielkanoc - Widzenie Ksiêdza Piotra,

�" Bo�że Narodzenie - Wielka Improwizacja,

�" powtórzenie losów Chrystusa;

mitu agrarnego:

�" cykl wegetacji roœlinnej - bajka �Żegoty,

�" zima, obumieranie - niewola,

�" wiosna, zapowiedŸ wolnoœci - zmartwychwstanie,

�" ziarno - m�łodzie�ż,

�" utajone �życie posianego ziarna przygotowuj�ącego siê do kie�łkowania - wiêzienie

4. Postacie:

historyczne:

�" wystêpuj�ące pod w�łasnymi imionami i nazwiskami (Jan Sobolewski, Wysocki, Bajkow, Pelikan)

�" wskazane innym mianem (Genera�ł - Wincenty Krasi�ąski; Doktor - August Bécu);

fikcyjne:

�" kreowane zgodnie z konwencj�ą realistycznej (prawdopodobie�ąstwo psychologiczne): satyry (Literaci w "Salonie warszawskim") i karykatury (Senator)

�" nacechowane symbolicznie, uwznioœlone (ksi�ądz Piotr, Ewa);

fantastyczne tworzone w konwencji œredniowiecznej alegorii (dobre i z�łe duchy, widma zmar�łych).

5. Nawi�ązania do Biblii w myœli moralno-religijnej i filozoficznej, wzorach osobowych, w�ątkach i motywach fabularnych, symbolice, stylu:

symbol krzy�ża (Wasilewski), �" zestawienie Podniesienia w czasie mszy z wyjazdem wiêŸniów na zes�łanie (to�żsamoœ�Ś znacze�ą), �" dzieje Polski jako powtórzenie biografii Chrystusa, �" studenci jako niewini�ątka, �" car jako Herod, �" Konrad jako Samson, �" Petersburg jako wie�ża Babel i Babilon, �" zapowiedŸ powodzi ("Oleszkiewicz"), �" naœladowanie stylu Ewangelii i Apokalipsy œw. Jana w Widzeniu ksiêdza Piotra

6. Kompozycja:

otwarta, luŸna, zacieraj�ąca zwi�ązki przyczynowo-skutkowe pomiêdzy poszczególnymi czêœciami, w której poszczególne sceny ukazuj�ą jakiœ nowy aspekt œwiata;

po�ł�ączenie elementów cechuj�ących ró�żne rodzaje literackie: dramatu ("Pan Senator"), epicki ("Ustêp") i liryki ("Wielka Improwizacja");

operowoœ�Ś (partie œpiewane);

stylistyka misterium (usytuowanie cz�łowieka pomiêdzy dobrem a z�łem, alegorycznoœ�Ś);

ró�żnorodnoœ�Ś konwencji i kategorii estetycznych:

�" fantastyki z realizmem,

�" jêzyka potocznego (sc. I, VII i VIII) z symbolicznym jêzykiem mistyki (sc. IV i V),

�" tragizmu z komizmem (wisielczy humor wiêŸniów),

�" patosu (Wielka Improwizacja) z grotesk�ą (sceny z diab�łami) i satyr�ą (sc. VII);

7. Prawa rz�ądz�ące œwiatem:

œcis�ły zwi�ązek œwiata widzialnego i nadprzyrodzonego, podwójna, realistyczna i metafizyczna motywacja wydarze�ą

�" Wielka Improwizacja jako efekt "wielkiej choroby"(epilepsji) i opêtania przez diab�ła,

�" piorun zabijaj�ący Doktora jako zjawisko fizyczne i kara bo�ża,

W rezultacie dramat kreœli wizjê œwiata pe�łnego wielorakich znacze�ą, w którym losy jednostki i zbiorowoœci nabieraj�ą metafizycznych sensów.

III cz. "Dziadów" jest prób�ą odnalezienia optymistycznego sensu cierpie�ą i klêsk Polaków.

Uniwersalnoœ�Ś sensów i szerokoœ�Ś uogólnie�ą zawartych w dramacie stwarzaj�ą mo�żliwoœ�Ś uaktualnienia utworu w œwiadomoœci kolejnych pokole�ą.

Koncepcja poezji

W dramacie Mickiewicz sformu�łowa�ł ca�łoœciow�ą koncepcjê poezji romantycznej czym zako�ączy�ł i podsumowa�ł walkê klasyków z romantykami.

1. Polemika z klasykami i sentymentalistami.

Aluzje do konkretnych autorów i ich pogl�ądów w sc. Salonu warszawskiego:

�" Literat III to Kajetan KoŸmian (wskazanie na jego poemat "Ziemia�ąstwo", propagowany przez niego zakaz pisania o sprawach aktualnych i obowi�ązek zachowania dobrego smaku, którego zasady okreœla elita);

�" Literat IV to Kazimierz Brodzi�ąski (narodowy charakter poezji jako odzwierciedlenie cech psychicznych Polaków: prostoty, goœcinnoœci, niechêci do przemocy i gwa�łtownoœci);

Krytyka tych koncepcji poprzez:

�" ironiê, �" satyryczny rys postaci, �" umieszczenie ich w towarzystwie przy stoliku, �" kompromitacja poprzez zestawienie z autentyczn�ą i wstrz�ąsaj�ąc�ą histori�ą Cichowskiego

2. Postulowana koncepcja poezji

twórca:

�" natchnienie jako jej Ÿród�ło, �" uwra�żliwienie na ludzk�ą krzywdê, zdolnoœ�Ś odczuwania cierpie�ą narodu, �" boska moc kreacyjna, �" mo�żliwoœ�Ś zyskania nieœmiertelnoœci dziêki twórczoœci, �" predyspozycje do kierowania ludzkoœci�ą,

mo�żliwoœci i cele poezji:

�" ekspresja duszy poety, �" sposób kontaktu z Bogiem, �" poznanie metafizycznych tajemnic bytu, �" wyra�żenie narodowych cierpie�ą i idea�łów, �" zaanga�żowanie we wspó�łczesn�ą rzeczywistoœ�Ś i wskazanie jej problemów, �" ods�łanianie przysz�łoœci i objawianie narodowi jego przeznacze�ą, �" przewodzenie narodowi i ludzkoœci

Streszczenie

Prolog: Wilno, cela w klasztorze bazylianów przerobionym na wiêzienie.

Pomiêdzy duchami Z�ła i Dobra toczy siê walka o dusze wiêŸnia.

Bohater pisze po �łacinie wêglem na œcianie s�łowa: "Gustaw zmar�ł 1 listopada 1823 r. Tu narodzi�ł siê Konrad 1 listopada 1823 r."

Sc.1 (scena wiêzienna): Wieczór wigilijny. Dziêki �życzliwoœci kaprala-Polaka wiêŸniowie (Jakub [Jagie�ł�ło] , Adolf [Januszkiewicz], Ks. Lwowicz, Frejend, Tomasz [Zan], Jacek [Onufry Pietraszkieicz], Feliks Kó�łakowski, Suzin), spotykaj�ą siê w celi Konrada.

Doœwiadcze�ąsi opowiadaj�ą nowo przyby�łym o warunkach panuj�ących w wiêzieniu.

Jan Sobolewski opisuje odjazd kibitek wywo�ż�ących zakut�ą w �ła�ącuchy m�łodzie�ż (równie�ż dziesiêcioletnie dzieci ) na Syberiê (w.188-295).

�Żegota [Ignacy Domeyko] cytuje bajkê o diable (w.330-349).

WiêŸniowie m.in. œpiewaj�ą "poga�ąsk�ą pieœ�Ś" Konrada z refrenem: "Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga/ Z Bogiem i cho�Śby mimo Boga!".

Konrad-poeta pragnie pozna�Ś przysz�łoœ�Ś narodu, ale jego wysi�łki spe�łzaj�ą na niczym (tzw. Ma�ła Improwizacja) (w.485-511).

WiêŸniowie powracaj�ą do swoich cel.

Sc.2 Improwizacja (tzw. Wielka). Samotny Konrad, jako najwiêkszy twórca na ziemi, prosi Boga o "rz�ąd dusz". Uwa�ża bowiem, �że jest w stanie poprowadzi�Ś naród ku wolnoœci i szczêœciu. Stwórca jednak milczy. Rozgoryczony bohater, "dusz�ą w ojczyznê wcielony" i "za milijony kochaj�ący i cierpi�ący katusze", zarzuca Panu, �że jest jedynie zimnym rozumem, i wyzywa Go na pojedynek "na serca". W�ątpi w dobro�Ś i sprawiedliwoœ�Ś Opatrznoœci.

Jego prometejski bunt ma jednak charakter szata�ąski (pycha) - opêta�ł go diabe�ł, który ko�ącz�ąc bluŸniercze s�łowa Konrada nazywa Boga carem œwiata.

Sc.3 Kapral sprowadza bernardyna, ksiêdza Piotra, który odprawia egzorcyzmy (. Poniewa�ż bunt Konrada zrodzi�ł siê z mi�łoœci do umêczonego narodu i wspó�łczucia dla jego cierpie�ą, bohater ma szanse na ocalenie duszy. Pe�łen chrzeœcija�ąskiej pokory i g�łêbokiej wiary ksi�ądz Piotr wypêdza diab�ła i ocala Rollisona (wiêzionego w klasztorze dominika�ąskim, doprowadzonego do rozpaczy okrutnym cierpieniem) przed wiecznym potêpieniem.

Sc.4 (Dom wiejski pode Lwowem). Panienka Ewa usypia, modl�ąc siê za niewinnie przeœladowanych wile�ąskich uczniów, których car-Herod, chce zg�ładzi�Ś. Pojawiaj�ą siê anio�ły, które splataj�ą nad dzieckiem symboliczny kwietny wieniec niewinnoœci. Ewa przezywa mistyczne widzenie, w trakcie którego jednoczy siê z Bogiem. Dziewczynka symbolizuje anielska stronê polskiej duszy.

Sc.5 (tzw. Widzenie Ksiêdza Piotra). Bernardynowi modl�ącemu siê w swojej celi, Stwórca przedstawia mistyczn�ą wizjê dziejów cierpie�ą narodowych i objawia ich sens. Dzieje Polski s�ą powtórzeniem losów Chrystusa. Naród musi zatem umrze�Ś na "krzy�żu' zaborców, a by zmartwychwsta�Ś, zbawi�Ś narody od tyranii i obdarzy�Ś je wolnoœci�ą. Ksi�ądz Piotr widzi wywo�żona na Syberiê m�łodzie�ż, a wœród niej "dzieciê", które "usz�ło - roœnie - to obro�ąca!" Przysz�ły zbawiciel, Mesjasz, "namiestnik wolnoœci na ziemi widomy" nosi tajemnicze imiê "Czterdzieœci i cztery".

Sc.6 (Widzenie Senatora). Diab�ły drêcz�ą pijanego Nowosilcowa koszmarami. �łni o wielkich bogactwach i zaszczytach (100 tyœ. rubli, order, ksi�ą�żêcy tytu�ł), upaja siê uni�żonoœci�ą dworaków zazdroszcz�ących mu carskiej �życzliwoœci. Niespodziewanie pojawia siê car i okazuje mu sw�ą nieprzychylnoœ�Ś. Dworacy nie kryj�ą ju�ż swej nienawiœci, odwracaj�ą siê ode�ą. Senator nie potrafi znieœ�Ś utraty pa�ąskiej �łaski.

Sc.7 (Salon warszawski). Dwie grupy osób. U drzwi kilku m�łodych ludzi (Zenon Niemojewski, Adolf i dwu starych Polaków) rozmawiaj�ą o przeœladowaniach.

Przy stoliku siedz�ą urzêdnicy, literaci, damy i oficerowie. �Ża�łuj�ą, �że Nowosilcow wyjecha�ł z Warszawy, poniewa�ż nikt tak jak on nie potrafi urz�ądza�Ś bali.

M�łoda dama z towarzystwa u drzwi prosi, by wys�łuchano wstrz�ąsaj�ącej historii Adolfa o Cichowskim (poddany d�ługotrwa�łemu œledztwu, niczego nie powiedzia�ł, lecz wróci�ł z wiêzienia przera�żaj�ąco zmieniony). Literaci - klasycy, uwa�żaj�ą j�ą za zbyt aktualn�ą i ma�ło sentymentaln�ą, by sta�ła siê tematem ich utworów.

M�łodzi opuszczaj�ą salon. Wysocki w odpowiedzi na pogardliwe komentarze kolegów wyg�łasza s�ławny czterowiersz: "... Nasz naród jak lawa, / Z wierchu zimna i twarda, sucha i plugawa, / Lecz wewn�ątrz ognia sto lat nie wyziêbi; / Plwajmy na tê skorupê i zst�ąpmy do g�łêbi."

Sc.8 (Pan Senator). Nowosilcow i Doktor (pierwowzorem postaci by�ł ojczym S�łowackiego) rozmawiaj�ą o odkrytym spisku wœród m�łodzie�ży uniwersytetu wile�ąskiego. Na wiadomoœ�Ś, �że kupiec Kanissyn dopomina siê o d�ług, Senator nakazuje aresztowa�Ś jego syna. Pelikan (prof. uniwersytecki, donosiciel i szpieg) przypomina o sprawie Rollisona, który zachorowa�ł po ciê�żkim pobiciu w czasie przes�łucha�ą (Senator jest zaskoczony, �że prze�ży�ł karê 300 kijów), na to lokaj oznajmia przybycie matki ch�łopca z listem polecaj�ącym od ksiê�żnej.

Niewidoma staruszka na kolanach b�łaga o widzenie z dzieckiem, w tej samej chwili wbiega z sali balowej panna zapraszaj�ąc Senatora na "sercowy" koncert (gra s�łów: gra�Ś maj�ą koncert niemieckiego kompozytora Henryka Hertza, którego nazwisko znaczy "serce", podobnie rzeczownik "chór" wymawiany z francuska),

Senator jest zaskoczony, �że m�łodzieniec ju�ż rok spêdzi�ł w wiêzieniu, cieszy to opiekunkê staruszki, p. Kmitow�ą, która chce widzie�Ś w dostojniku "stworzenie bo�że" otoczone �łotrami,

Po odejœciu kobiet Senator karze ukara�Ś lokaja i przes�łuchuje ksiêdza Piotra, próbuj�ąc oskar�ży�Ś go o udzia�ł w spisku. Doktor sugeruje, �że pieczê nad spiskiem sprawuje ksi�ą�żê Czartoryski. Ksi�ądz prorokuje obecnym rych�ł�ą œmier�Ś.

Sc. œpiewana (Bal). Obecni na balu przymilaj�ą siê Senatorowi, flirtuj�ą, matki gotowe s�ą dla kariery poœwiêci�Ś dobre imiê córek ("Lewa strona"- urzêdnicy: Regestrator, Sowietnik, Pu�łkownik, Dama, Matka, Sowietnikowa). Starosta z trudem t�łumaczy nieobecnoœ�Ś �żony i córki, pozostali ("Prawa strona") wyra�żaj�ą opinie na temat s�łu�żalców ("Te szelmy z rana pij�ą krew, / A po obiedzie rom".)

Tu: Justyn Pol rwie siê do zabicia Senatora, uspakaja go i wreszcie wyprowadza Bestu�żew,

Zabawê przerywa pojawienie siê p. Rollison i Ks. Piotra. Kobieta dowiedzia�ła siê o realizacji podstêpu Doktora i Pelikana (upozorowano samobójstwo i wyrzucono wiêŸnia z okna),

Uderzenie pioruna zabija Doktora licz�ącego srebrne dukaty,

Goœcie w pop�łochu opuszczaj�ą bal, a Pelikanowi i Senatorowi Ks. Piotr przytacza ku przestrodze przypowieœci biblijne,

Prowadzony na przes�łuchanie Konrad spotyka Ks. Piotra, który prorokuje: "Ty pojedziesz w dalek�ą, nieznana drogê; / Bêdziesz w wielkich, bogatych i rozumnych t�łumie,"

Sc. 9 ("Noc Dziadów") Guœlarz i Kobieta w �ża�łobie (postacie z II cz. "Dziadów") id�ą do kaplicy. Kobieta wspomina ducha z ran�ą w piersi (cios "zadany w duszê"), który pojawi�ł siê na jej weselu. Pozostaj�ą na cmentarzu.

Ukazuj�ą siê Widma: �""Trup œwie�ży" Doktora (cierpi niewys�łowione mêki, "goreje", skar�ży siê "kruszec przelewa�Ś ja muszê"), �" "obrzyd�łe trupisko" Bajkowa kuszonego przez dziewicê-czarta i rozrywanego przez potworne psy,

Guœlarz próbuje sprowadzi�Ś ducha dawnego kochanka, wreszcie ukazuje siê jeŸdziec (Kordian): "Pierœ ma zbroczona posok�ą". To "Narodu nieprzyjaciele" "wrazili" we�ą miecze "a�ż w duszê" z tych ran uleczy go œmier�Ś. Z rany na czole, któr�ą sam sobie zada�ł (scena Wielkiej Improwizacji) uleczy�Ś mo�że go tylko Bóg.

Ustêp (poemat podró�żniczy - wspomnienia poety z pobytu w Rosji):

Droga do Rosji. Opis "Krainy pustej, bia�łej i otwartej" - Kaukazu; drog�ą spiesz�ą kibitki wioz�ące polskich zes�ła�ąców i Konrada (" ...wiêzie�ą, chocia�ż w s�łomie siedzi, / Jak dziko patrzy! jaki to wzrok dumy").

Przedmieœcia stolicy. Opis przepychu letniej rezydencji cara w Carskim Siole pod Petersburgiem ("Ile�ż wymyœli�Ś trzeba by�ło spisków; / Ilu niewinnych wygna�Ś albo zabi�Ś, / Ile ziem naszych okraœ�Ś i zagrabi�Ś, / Póki krwi�ą Litwy, �łzami Ukrainy / I z�łotem Polski hojnie zakupiono / Wszystko, co maj�ą Pary�że, Londyny,").

Petersburg. Dzieje budowy stolicy ("W g�ł�ąb ciek�łych piasków i b�łotnych zatopów / Rozkaza�ł wpêdzi�Ś sto tysiêcy palów / I wdepta�Ś cia�ła stu tysiêcy ch�łopów..."; " ...kto widzia�ł Petersburg, ten powie: / �Że budowa�ły go chyba Szatany." - ukazanie potêgi caratu w wymiarze nieomal demonicznym), swoistej wie�ży Babel po której spaceruj�ą dworzanie ("Wszak Cesarz têdy zwyk�ł chodzi�Ś piechoto,"). Poœród ci�żby spaceruj�ą m�łodzi ludzie - zes�ła�ący. "Pielgrzym sam jeden" (Konrad - Mickiewicz) z nienawiœci�ą obserwowa�ł dwór rosyjski. "drugi cz�łowiek" (Józef Oleszkiewicz, �Żmudzin) rozdawszy ja�łmu�żnê, próbowa�ł pocieszy�Ś osamotnionego Pielgrzyma.

Pomnik Piotra Wielkiego. "Dwaj m�łodzie�ące" Pielgrzym i "wieszcz rosyjski" (Aleksander Puszkin lub Konrad Rylejew) przypatruj�ą siê pomnikowi - symbolowi despotyzmu i tyranii.

Przegl�ąd wojsk. Opis parady wojskowej i s�łu�żalczego, pstrego t�łumu dworzan. Pogardliwy komentarz na temat "ucywilizowania Rosji". Wstrz�ąsaj�ący obraz pustego placu na którym spoczywaj�ą ofiary parady. "Bior�ą ich z ziemi policyjne s�ługi / I nios�ą chowa�Ś; martwych, rannych spo�łem" (tu tragiczny los rekruta Litwina oraz wiernego s�ługi, którego beztroski oficer pozostawi�ł na mrozie). Ca�łoœ�Ś ko�ączy apostrofa: "Ach, �żal mi ciebie, biedny S�łowianinie!".

"Do przyjació�ł Moskali" - ho�łd pamiêci dekabrystów (m. in. Konrada Rylejewa, Aleksandra Bestu�żewa).

Wyszukiwarka