NARCYZA śMICHOWSKA POGANKA oprac. Tadeusz Boy śeleński CHWILA - powstanie listopadowe wybuchło, gdy Narcyza miała 12 lat, była na pensji pani Wilczyńskiej, z kole\anką chciała uciec do powstańców, próbowały swych sił głodząc się i zachorowały - w latach 40. wzmocniła się pozycja kobiet, bo wielu mę\czyzn zginęło, wielu wywieziono, ci, co pozostali, byli słabo wykształceni " emancypacja przychodziła z zachodu " prąd przeciw mał\eństwu opartemu na konwenansie, zakusy wolnej miłości " obcinanie strojów, palenie cygar, stroje z męska stylizowane " edukacja własna i polepszanie doli ludu EMANCYPANTKI I ENTUZJASTKI - kobiety wkraczają w literaturę, zakładają pismo Pierwiosnek - Eleonora Zamięcka to pierwsza polska filozofka - Poganka ukazała się w 1846 r. - kobiety biorą udział w spiskach, entuzjastki zapełniają więzienia po 1848 r. " entuzjastki to najszlachetniejszy odłam emancypantek (nazwa śmichowskiej) " walczą nie tyle o swoje prawo do szczęścia, ale o prawo do poświęcenia się " np. Paulina Zbyszewska, Zofia Mielęcka-Węgierska (zachwycał się nią Słowacki, zgorszyła swym rozwodem, w Pary\u zasłynęła jako felietonistka i korespondentka gazet polskich), Wincenta Zabłocka (dewotka, ślubowała wierność zmarłemu w powstaniu narzeczonemu), Emilia Gosselin (pisywała kazania), Julia Molicka [Wojkowska] (nie chciała ślubu kościelnego), Anna Skimborowiczowa, Kazimiera Zamięcka (uczyła chłopskie dzieci, zakładała ochronki), Faustyna Morzycka, Bibianna Moraczewska, Tekla Dobrzyńska i in. " np. Edward Dembowski, Jan Majorkiewicz, Karol Baliński i in. " śmichowska opisała ich we Wstępie do Poganki " posiestrzenie to najdoskonalszy objaw uczuć " Narcyza była ich przywódczynią, duszą GABRIELLA - Narcyza śmichowska urodziła się 4 marca 1819 r. w skromnym dworku szlacheckim na Podlasiu, była najmłodsza z 9 dzieci, matka zmarła przy porodzie - początkowo była u stryjenki we dworku wiejskim (klechdy i baśnie ludowe), potem u pani Wilczyńskiej - skończyła Instytut Guwernantek najwy\sza w Polsce uczelnię kobiecą (powierzchowne nauki) - w wieku 19 lat zaczęła uczyć w domu Zamoyskich w Pary\u 2 lata, poszerza horyzonty - naucza w domu w Aom\yńskiem, w 1844 r. ze swymi chlebodawcami przybywa do Wwy " w 1839 r. w Pierwiosnku ukazał się jej pierwszy wiersz " drugi utwór to wiersz Szczęście poety " w Wwie zbli\a się do kółka Przeglądu Naukowego " umiera ukochany brat, Jan; odrzuca propozycję mał\eńską Jana Baranowskiego, astronoma - chce zało\yć pensję w Poznaniu, ale póki co wydaje swe poezje pt. Wolne chwile Gabrielli, a w 1846 r. Pogankę, w 1847 - Ksią\kę pamiątek - bierze udział w spiskach, najpdp przekradała się raz przez granice jako emisariuszka - w latach 1846-49 mają miejsce aresztowania " w 1849 r. policja rosyjska przechwytuje jej korespondencję z Pauliną Zbyszewską " dostają się do więzienia w Lublinie za demokratyczny char. listów (do 1852) 1 - po wyjściu z więzienia musi mieszkać w Lublinie, zostaje nauczycielką, by wy\yć, rodacy jej unikają, bo nikt ju\ się nie buntuje, nadszedł czas przystosowywania się - w 1855 r. dostaje się do Wwy, pisze dalej: satyra na społ. Adeodat (1857), Biała Ró\a (1858) - w 1858 r. kupuje mieszkanie przy Miodowej, to Miodogórze stanie się słynnym miejscem spotkań i pogadanek pedagogicznych (wolny uniw.) - w 1861 r. ukazuje się zbiorowe wydanie pism, ostatnia rzecz, jaką napisała to Czy to powieść? - umiera w Wwie w 1876 r., zapomniana POGRZEBANA I ZAPOMNIANA - Poganka ukazała się w Przeglądzie Naukowym w 1846 r., w wydaniu ksią\kowym nie wyszła, dopiero w dziełach zebranych - cenzura rosyjska ją krępowała, wiele w pismach niedomówień, aluzji, szyfru, co utrudniało odbiór - miała zbyt śmiałe poglądy, a przy tym cechowała ją zbyt subtelna analiza psychologiczna, nie przystawała do swoich czasów - kiedy zniechęcona przestała pisać utwory, otwierała się w listach do bliskich; z jej korespondencji mo\na poznać samą pisarkę, ale i epokę JEJ FIZJONOMIA - ukazuje ją się często jako starszą panią, w czepku i zaczesanych włosach; nauczycielkę-moralistkę - była starą panną (w tamtych czasach!!!), była nieładna, co często poskreślała w listach - wiedziała, \e nie mo\e się podobać komuś, kogo sobie wymarzy, a kompromisów nie uznawała, oddała się więc miłości do brata, bo tu nie mogła być odepchnięta (do Jana, kiedy Erazm wyjechał do Francji w 1831 r.) oraz do przyjaciółek - całe swe uczucie przelała w naród - brak miłości jest wg niej przyczyną braków w jej twórczości - Poganka jest jakby IV cz. Dziadów, Narcyza te\ zmieniła się z Gustawa w Konrada PIERWOWZÓR ASPAZJI - w liście do Teksli Dębowskiej Narcyza nazywa Paulinę Zbyszewską poganką jest to pierwowzór bohaterki, ale uzupełniony ściśle fikcją literacką - Beniamin to poetycka transpozycja samej autorki, poemat zrodził się z namiętnej przyjazni kobiet - Paulina Zbyszewska " córka bogatego ziemianina, utalentowana, wykształcona, muzykalna " znała całą Europę, kilka języków, ró\ne dyscypliny (od ekonomii po sztukę) " Narcyza poznała ją w wieku 25 lat, Paulina zabrała ją do siebie, do Kurowa " rozstały się nie wiadomo dlaczego, mo\e Narcyza pokochała za bardzo, była zazdrosna? - rok po rozstaniu powstaje Poganka, gdzie Beniamin wpada w sidła głównej bohaterki, by wyjść z nich złamany, ze zmarnowanym \yciem i rozdartym sercem POGANKA - element osobisty " Poganka zbiega się czasowo i tematycznie z listami do Bianki Moraczewskiej " Beniamin chowa się wśród licznego rodzeństwa, jest najmłodszy, widzi jak brat Janusz umiera na suchoty, spotyka swoją Aspazję (jak Narcyza) " Aspazja znajduje dziecię wsi, porywa do pałacu (jak Paulina) - w kontekście literatury europejskiej " romantyczne spowiedzi (Werter, Gustaw, Kordian) " wpływy prawie wyłącznie francuskie: element fantastyczny (Jaszczur Balzaca zimna Fedora) 2 - polskie realia " nuta patriotyczna, męczeńska " gdy Beniamin wraca na ziemię ojczystą, nie zastaje tam wszystkich, pomarli śmiercią chrześcijańską, bohaterowie wykrzykują, \e nie mają matki = ojczyzna " Beniamin biegając po świecie był zaprzańcem świętej sprawy narodu FIKCJA A śYCIE - Narcyzie nie groził los załamanego Beniamina z wyrzutami sumienia, bo kochała matkę - razem z Pauliną oddawały się sprawom społecznym, ale tylko Narcyza robiła to z miłości, Paulina traktowała to jako kolejną zabawę; ich drogi się rozeszły, ale spotkały się w więzieniu, gdy znaleziono ich listy; Paulina wyszła stamtąd bardzo szybko - młodzie\ zachwycała się utworem Narcyzy, choć utwór wywołał te\ zgorszenie - inne powieści uwa\ano za upadek natchnienia, a było to po prostu przejście od romantyzmu do nowej analizy - cechy stylu: jak zamiast ni\ , nadu\ycie inwersji, bogactwo słownika, śmiałość zestawień, styl jest romantyczny, ale zdania są przesycone treścią, nie są pustymi frazesami ** E.Z.** 3