Przykładowa literatura dot.
demografii
" !!! Holzer J. Z., Demografia, PWE, Warszawa
1994, 1999 i nowsze
" Okólski M., Demografia. Podstawowe pojęcia,
procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie,
Wydawnictwo naukowe Schoolar, Warszawa
2005
Zagadnienia teoretyczne:
" Jagielski A., Geografia ludności, PWN,
Warszawa 1977
Demografia
gr. demos  lud; grapheia -opis
" nauka o ludności, zajmująca się
badaniem jej liczby, cech, struktury i
zmienności. Szeroko wykorzystuje
badania ankietowe i metody
statystyczne.
Ludność
-- wg Wielojęzycznego Słownika
Demograficznego (1966) to ogół
mieszkańców pewnego terytorium
-- jakikolwiek zbiór ludzi, utworzony
(wydzielony) na podstawie dowolnego
kryterium doboru  zarówno przestrzennych,
socjologicznych jak i ekonomicznych
Geografia osadnictwa
" dział geografii ekonomicznej, zajmujący się
badaniem elementów systemu osadniczego:
aglomeracji miejskich, ośrodków regionalnych
i centrów wzrostu oraz miejscowości
lokalnych wraz z powiązanymi z nimi
różnorakimi więzami osiedlami wiejskimi.
Geografia osadnictwa zajmuje się także
procesami urbanizacji. W analizach
uwzględnia aspekty demograficzne,
ekonomiczne, socjalne, ekologiczne w
wymiarze przestrzennym.
Geografia ludności
" dział geografii ekonomicznej na
pograniczu demografii, zajmujący się
badaniem rozmieszczenia ludności, jej
strukturami (biologiczną, zawodową i
społeczną) oraz migracjami. Analizuje
zjawiska przyrostu i ubytku ludności
wraz z ich przyczynami w wymiarze
przestrzennym.
Historia rozwoju demografii jako
nauki:
Konfucjusz (551-479 p.n.e)
" koncepcja  idealnej proporcji między liczbą
ludności a wielkością obszaru
- Umieralność wzrasta wraz z niedoborem żywności
- Przedwczesne małżeństwa powodują wyższą
umieralność niemowląt,
- Wojny zmniejszają przyrost l. ludności
- Wysokie koszty zaślubin zmniejszają liczbę
zawieranych małżeństw,
- Postulat przesiedlania ludności z obszarów
przeludnionych na niedoludnione
Historia rozwoju demografii jako nauki:
Platon (427-347 p.n.e)
" Formułował zasady postępowania w celu
osiągnięcia  optimum liczby ludności
" Wg niego dla osiągnięcia  najwyższego dobra
liczba obywateli w greckim państwie-mieście
powinna wynosić 5040 obywateli i około 960
rolników i niewolników (rozprawa  Prawa )
" W przypadku małego stanu l. ludności zalecał
wprowadzanie nagród, doradztwa i nagan dla
młodych aby płodzili dzieci lub polecał imigrację
" W przypadku nadmiaru zalecał kontrolę urodzeń
w rodzinach wielodzietnych i kolonizację innych
obszarów (emigrację)
Historia rozwoju demografii jako nauki:
Arystoteles (384-322 p.n.e)
 Państwo powinno być tak ludne , aby
możliwe było rozkoszowanie się czasem
wolnym
Wg niego nadmiar ludności = bieda, w takim
przypadku zalecał przerywanie ciąży i
porzucanie dzieci&
Historia rozwoju demografii jako nauki:
XVII-XVIII w. kształtowanie podstaw współczesnej
demografii:
W. Petty (1623-1687)  twórca demografii statystycznej
J. Graunt (1620-1674)  badania ludności Londynu
T.R. Malthus (1766-1834)  teoria rozwoju ludności w
powiązaniu z rozwojem ekonomicznym (postulował m.in.
utrzymanie l. ludności poprzez opóz
nianie związków
małżeńskich, dobrowolny celibat, wskazywał na
 pozytywne przeszkody : epidemie, wojny, klęski głodu)
Historia rozwoju demografii jako nauki:
XX wiek  teorie współczesne
A. Landry   Koncepcja trzech stadiów (reżimów)
demograficznych przemian
W.S. Thompson  teoretyczny model trzech typów sytuacji
w oparciu o wsp. urodzeń i zgonów (lata 40.)
C.P. Blacker   Stadia w rozwoju ludności  (1947)
zidentyfikował pięć typowych okresów przejścia
demograficznego
y
ródło: Holzer 1999
y
ródło: Holzer 1999
Podział demografii:
" Demografia ogólna (rozwiązywanie
problemów teoretycznych, dotyczących
pomiaru, opis struktur i procesów
demograficznych)
" Demografia matematyczna (demometria 
nauka o metodach pomiaru i przewidywania
procesów demograficznych za pomocą
metod matematyczno-statystycznych)
" Demografia opisowa (opis struktur i
procesów demograficznych)
Podział demografii:
" Demografia historyczna (badania
demograficzne procesów historycznych)
" Demografia społeczna (zajmuje się
społecznymi uwarunkowaniami zjawisk
demograficznych)
" Demografia ekonomiczna (zajmuje się
ekonomicznymi uwarunkowaniami zjawisk
demograficznych)
" Doktryny demograficzne (zajmują się
formułowaniem teorii rozwoju ludności)
Powiązania demografii z innymi
naukami:
" np. ekonomia, socjologia, medycyna,
psychologia społeczna, statystyka, geografia
ludności i osadnictwa, antropologia,
etnografia, genetyka
Przykłady wykorzystania demografii:
" prognozowanie zmian liczby i struktur ludności w
odniesieniu do polityki gospodarczej
(zabezpieczenie większych lub mniejszych
środków w budżecie na szkolnictwo w okresie
wejścia w wiek szkolny osób z wyżu lub niżu
demograficznego, planowanie wydatków na
emerytury etc.)
" studium demograficzne gminy,
" studium demograficzne na potrzeby strategii
rozwoju regionalnego (np. w Strategii rozwoju
obszarów wiejskich Dolnego Śląska)
" wykorzystanie danych nt. struktur wieku i płci
ludności w celu wykonania badań socjologicznych
opartych na próbie
Wybrane podmioty zajmujące się
badaniami demograficznymi
W skali światowej:
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Departament Ekonomii i Spraw Społecznych
Biuro Ludnościowe (Population Division), New York, USA
Główne zainteresowania:
Prognozowanie liczby ludności, badania ruchów wędrówkowych w skali
globalnej, zagadnienia zdrowie w odniesieniu do problematyki
urodzeń i zgonów, promowanie jednolitych metod badawczych
(ewidencji) na świecie.
Adres internetowy:
http://www.un.org/esa/population/unpop.htm
Na stronie dostępne są oficjalne dokumenty i opracowania
w formacie pdf (np. Population Newsletter)
Podmioty zajmujące się badaniami demograficznymi
W Unii Europejskiej:
EUROSTAT (odpowiednik GUS)
Dział: Population and social conditions
(Ludność i warunki społeczne)
Adres internetowy:
http://epp.eurostat.cec.eu.int
Na stronie dostępne są oficjalne dokumenty i opracowania.
W Polsce:
" Główny Urząd Statystyczny
" Adres internetowy: http://www.stat.gov.pl/
Temat  Ludność :
http://www.stat.gov.pl/dane_spol-
gosp/ludnosc/index.htm
Wrocław:
GUS, Wrocławski Urząd Statystyczny
ul. Oławska 31, 50-950 Wrocław
y
ródła danych w demografii
1) dane zbierane na bieżąco  ewidencja bieżąca
ludności PESEL, księgi stanu cywilnego
2) dane zbierane okresowo lub nieregularnie:
- powszechny spis ludności,
- badania oparte na próbie losowej (metoda
reprezentatywna),
- specjalne badania monograficzne,
- materiały wtórne,
Ewidencja bieżąca ludności
(PESEL  od 1968 r.)
księgi stanu cywilnego
- małżeństwa, urodzenia (do 14 dni) i zgony
(karta zgonu, do 3 dni)
- rozwody, separacja
księgi meldunkowe
pobyt stały, czasowy, okresowy (powyżej 2
miesięcy okresowo do 5 lat)
Powszechny spis ludności
- jest to podstawowe badanie z zakresu statystyki ludności, mające
na celu zebranie informacji o jej stanie i strukturze wg
ustalonych cech demograficznych i społeczno-zawodowych.
Musi spełniać m.in. następujące warunki: 1) powszechności
(obejmuje całą ludność), 2) jednoczesności (bada stan na
określony dzień  tzw. moment krytyczny), 3) imienności
(każda osoba jest spisywana z imienia i nazwiska), 4)
bezpośredniości (odpowiedzi na zadawane pytania spisowe
udziela bezpośrednio osoba spisywana, wyjątkowo tylko
najbliżsi domownicy). Istnieje zalecenie, aby powszechny spis
ludności odbywał się co 10 lat, jak najbliżej lat kończących się
na 0).
W Polsce spisy oparte na nowoczesnych zasadach
przeprowadzono przed wojną w 1921 i 1931 roku, natomiast w
okresie powojennym w latach: 1950,1960, 1970, 1980, 1988 i
ostatni w 2002.
W 1995 roku przeprowadzono mikrospis ludności oparty na 5%
próbie losowej.
Kategorie ludności spisowej
" 1) obecna (de facto)  była obecna w
momencie spisu
" 2) zamieszkała (de jure)  osoby stale
zamieszkujące miejscowość, bez względu
czy w momencie spisu była obecna)
Cechy demograficzne w spisach
MINIMUM SPISOWE:
wiek, płeć, stan cywilny
Lista cech:
1) stosunek do głowy gospodarstwa
(gospodarstwo  zespół 2 lub więcej osób,
spokrewnionych ze sobą, mieszkających
razem i utrzymujących się wspólnie)
Cechy demograficzne w spisach c.d.
2) rodzina (biologiczna, ale także związki
kohabitacyjne  partnerzy z dziećmi)
3) miejsce zamieszkania, czasowa obecność i
nieobecność
4) płeć
5) data urodzenia (wiek)
6) stan cywilny (małżeński)
7) miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania w
przeszłości
Cechy demograficzne w spisach c.d.
8) analfabetyzm, wykształcenie, uczęszczanie
do szkoły
9) inne cechy demograficzne:
inwalidztwo, statystyczna płodność kobiet
(urodzenia żywe), dzietność kobiet
(urodzenia żywe i martwe)
wyznanie (badano tylko przed wojną)
Cechy społeczno-zawodowe
1) y
ródło utrzymania (z pracy i ze z
ródeł niezarobkowych
np. renta)
2) stosunek do pracy (czynny, bierny)
pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo
np. charakter zatrudnienia, zawód wykonywany-stanowisko,
praca dodatkowa, Rodzaj niezarobkowego z
ródła
utrzymania, pozostawanie na utrzymaniu, główne z
ródło
utrzymania osoby i gospodarstaw domowego
Metoda szacunkowa
polega na ustalaniu liczebności jednostek o
określonych właściwościach w badanej
zbiorowości, natężenia określonych faktów
ruchu naturalnego (zawartych małżeństw,
urodzeń, zgonów), liczebności ludności w
określonych grupach wieku itd. na podstawie
uzasadnionych przesłanek, trendu
rozwojowego, znajomości analogicznej
struktury w podobnej zbiorowości itp.
Metody szacunkowe
- określanie aktualnego stanu struktur
ludnościowych wg szczególnych cech nie
będących przedmiotem ewidencji bieżącej lub
spisów (np. badania reprezentacyjne oparte na
próbie losowej)
- określanie struktur i liczby ludności w przeszłości
(szacunki oparte na materiałach historycznych lub
zasadach arytmetycznych)
Przykład metody szacunkowej:
Określenie liczby urodzeń w latach 1938-1944 na
podstawie spisu ludności w 1950 r.
Ut - odtwarzana liczba urodzeń w roku t,
lx - liczba żyjących w wieku x ukończonych lat w momencie
spisu,
lo - wyjściowa liczba dożywających wieku O, zaczerpnięta z
odpowiednich tablic wymieralności,
Lx - średnia liczba dożywających wieku x ukończonych lat,
zaczerpnięta z odpowiednich tablic wymieralności, przy czym:
Lx = (lx + lx+1)/2
Obliczenia na podstawie liczby dzieci w 1950 r. w wieku 6-10 lat
Badania oparte na próbie badawczej
1) Próby nieprobabilistyczne:
" dobór oparty na dostępności danych
" dobór celowy / arbitralny
" metoda kuli śnieżnej
" dobór kwotowy
2) dobór losowy (probabilistyczny)
Dokładniej wyjaśnione np. [w:] Babbie E., Badania
społeczne w praktyce, PWN Warszawa 2004.
Dobór losowy do badań
" prosty dobór losowy
" systematyczny dobór próby ( 1 el. losowany,
potem wybierany co N -ty element)
" dobór warstwowy (uporządkowanie populacji w
homogeniczne grupy, a następnie wylosowanie
odpowiedniej liczby z każdej z nich)
" dobór proporcjonalny (liczba wylosowanych
elementów proporcjonalna do liczby (udziału)
grupy w populacji)
Badania struktur zawodowych
ludności w skali kraju
Pomocniczo poprzez sprawozdawczość
podmiotów gospodarczych (są to podmioty
prowadzące działalność gospodarczą, tj.
produkcyjną lub usługową w celach
zarobkowych i na własny rachunek)
Dane miesięczne: gromadzone są w zakresie:
liczby pracujących, zatrudnienia oraz
wynagrodzeń i dotyczą podmiotów,
gospodarki narodowej, w których liczba
pracujących przekracza 5 osób.
Struktury zatrudnienia/pracujacych
określane są wg tzw. EKD
(Europejska Klasyfikacja Działalności)
" usystematyzowany zbiór rodzajów działalności
społeczno-gospodarczych występujących w
gospodarce narodowej. Zasady klasyfikacji
działalności według EKD weszły w Polsce w życie z
dniem 1 I 1991 i zastąpiły obowiązującą wcześniej
Klasyfikację Gospodarki Narodowej Głównego
Urzędu Statystycznego, odbiegająca, od norm
obowiązujących w Unii Europejskiej. EKD jest
klasyfikacją pięciopoziomową, z jednym dodatkowym
poziomem pośrednim dla niektórych sekcji. Kolejne
jednostki podziału to: 1) sekcje, 2) podsekcje, 3)
działy, 4) grupy, 5) klasy i 6) podklasy. Ze względu na
wyróżnienie dodatkowych podklas klasyfikację
stosowanąw Polsce określano Polską Klasyfikacją
Działalności
EUROPEJSKA KLASYFIKACJA DZIAA
ALNOŚCI
(wdrażana od 1 stycznia 1991 r.}
" SEKCJA (17 rodzajów działalności, jednoliterowy kod alfabetyczny;
od A do Q)
" podsekcja (występuje w sekcji C  Górnictwo i Kopalnictwo"; 2
podsekcje CA, CB, oraz w sekcji D  DziałalnośćProdukcyjna"; 14
podsekcji, dwuliterowy kod alfabetyczny, od DA do DN)
" DZIAA
(60 kategorii rodzajów działalności, dwucyfrowy kod
numeryczny od 01 do 99)
" GRUPA (222 kategorie rodzajów działalności wyodrębnione z punktu
widzenia stosowanego procesu produkcyjnego, trzycyfrowy kod
numeryczny, od 01. 1 do 99.0)
" KLASA (512 kategorii rodzajów działalności, wyodrębnionych z punktu
widzenia specjalizacji procesu produkcyjnego, czterocyfrowy kod
numeryczny od 01.11 do 99.00)
" PODKLASA (wprowadzony w celu wyodrębnienia rodzajów działalności
charakterystycznych dla polskiej gospodarki, sześciocyfrowy kod
numeryczny, np. 01.22.10 - chów i hodowla owiec)
do 1991 r.:
obowiązywała Klasyfikacja działalności gospodarczej
Klasyfikacja Gospodarki Narodowej - umownie
przyjęty, hierarchicznie usystematyzowany podział
ogółu jednostek organizacyjnych tworzących
gospodarkęnarodową(podmiotów gospodarujących),
stosowany w planowaniu i statystyce do 1991 roku.
W KGN wyróżniano cztery szczeble podziału
gospodarki narodowej: l) sfery (produkcji materialnej i
niematerialnej); 2) działy; 3) gałęzie i 4) branże.
Poziom agregacji danych
demograficznych
- gmina, powiat, województwo, Polska
- jednostki statystyczne NTS (NUTS)
NTS - NUTS
" W lipcu 2000 roku Rada Ministrów zatwierdziła
przedłożony przez GUS projekt rozporządzenia RM w
tej sprawie. EUROSTAT (Urząd Statystyczny Unii
Europejskiej) podjął już w latach siedemdziesiątych
działania, których celem była unifikacja jednostek
terytorialnych dla potrzeb statystyki regionalnej.
Począwszy od 1988 roku nomenklatura tychże
jednostek (The Nomenclature of Territorial Units for
Statistics - NUTS) stosowana jest w legislacji krajów
Unii Europejskiej.
NUTS (NTS)
NUTS jest klasyfikacją hierarchiczną wyznaczającą
obszary z których agregowane (sumowane) są dane
dla celów statystycznych.
Stary podział NUTS ok. 1998-2003 r.
obejmował pięćpoziomów, a mianowicie: szczeble
regionalne (NUTS 1 - 3) i szczeble lokalne (4 - 5).
obszar Polski (kraj) to szczebel - NUTS 1,
województwa - NUTS 2
podregiony (grupy powiatów)- NUTS 3
powiaty  NUTS 4
gminy  NUTS 5.
Nowy podział NUTS
Zgodnie z nowym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego
z 2003 roku został wprowadzony nowy podział obejmujący
minimalnie 3 poziomy:
NUTS 1  duże regiony obejmujące od 3 do 7 mln mieszk. (w
Polsce grupy województw)
NUTS 2  regiony obejmujące od 800 tys. do 3 mln mieszk. (w
Polsce  województwa)
NUTS 3  podregiony obejmujące od 150 do 800 tys.
mieszkańców (w Polsce grupy powiatów)
W razie potrzeby Państwa Członkowskie mogą przyjąć więcej
poziomów szczegółowości klasyfikacji NUTS (w Polsce
pozostały NUTS 4  powiaty i NUTS 5  gminy)
Podział Polski na jednostki NTS 2 i NTS 3